De jaren ’20 van de 21e eeuw De versnelling van de kapitalistische ontbinding stelt openlijk de kwestie van de vernietiging van de mensheid.

 

De oorlog in Oekraïne is geen donderslag bij heldere hemel. De verwoestingen ervan vallen samen met een aantal andere catastrofale verschijnselen: verstoring van het klimaat, aantasting van het leefmilieu, een versnelde toename van de economische crisis, politieke stuiptrekkingen die zelfs het oudste land van het kapitalisme (het Verenigd Koninkrijk) treffen, de terugkeer van gruwelijke grootschalige hongersnoden, massale migratie van volkeren die oorlogsgebieden ontvluchten, slachtpartijen, vervolgingen of ellende... Deze combinatie van verschijnselen, hun onderlinge afhankelijkheid en interactie heeft de Internationale Kommunistische Stroming ertoe aangezet het onderstaande document aan te nemen, waarin getracht wordt ze op te integreren in een breder historisch kader, rekening houdend met de even belangrijke gebeurtenis die wordt gevormd door het opkomst van een grootschalige stakingsbeweging die het Verenigd Koninkrijk op zijn grondvesten deed schudden als gevolg van een diepe ontevredenheid: ‘de zomer van de woede’.

1. De jaren ’20 van de 21e eeuw

Worden een van de meest stuiptrekkende periodes in de geschiedenis en zijn nu al een opeenstapeling van onvoorstelbare rampen en leed. Het begon met de Covid-19 pandemie (die nog steeds voortduurt) en een oorlog in het hart van Europa, die al meer dan negen maanden duurt en waarvan niemand de uitkomst kan voorspellen. Het kapitalisme is op alle vlakken een fase van ernstige onrust ingegaan. Achter deze opeenstapeling en verwevenheid van de stuiptrekkingen schuilt de dreiging van de vernietiging van de mensheid. Zoals wij reeds hebben benadrukt in onze "Stellingen over de ontbinding" [1] is het verval van het kapitalisme "de eerste vervalperiode, die het voortbestaan van de mensheid bedreigt, de eerste die de menselijke soort kan vernietigen" (Stelling 1).

2. Het verval van het kapitalisme is geen homogeen en regelmatig proces:

Integendeel, zij heeft een geschiedenis die verschillende fasen kent. De fase van ontbinding is in onze Stellingen geïdentificeerd als de fase "die het kapitalisme in een nieuw en beslissend stadium heeft gebracht. Dit is het stadium waarin de ontbinding een beslissende, zo niet de beslissende, fac­tor in de sociale ontwikkeling is gewor­den" (Stelling 2). Het is duidelijk dat als het proletariaat niet in staat is het kapitalisme omver te werpen, we getuige zullen zijn van een verschrikkelijke lijdensweg die leidt tot de vernietiging van de mensheid.

3. Met de bruuske uitbraak van de Covid-pandemie hebben wij gewezen op het bestaan van vier kenmerken die eigen zijn aan de fase van ontbinding:

• De toenemende ernst van de effecten. De pandemie heeft tussen de 15 en 20 miljoen doden, een algemene verlamming van de economie van meer dan een jaar, en de ineenstorting van de nationale gezondheidsstelsels veroorzaakt. Verder heeft ze het onvermogen laten zien van de staten om de bestrijding van het virus en de productie van vaccins internationaal te coördineren en hoe elke staat daarentegen verviel in een politiek van het ieder voor zich. Een dergelijke situatie weerspiegelt niet alleen de onmogelijkheid van het systeem om te ontsnappen aan zijn door concurrentie gedicteerde wetten, maar ook de verscherping van de rivaliteiten die hebben geleid tot nalatigheid, afwijking en chaos van het beheer van de bourgeoisie en dit in het hart van de machtigste of meest ontwikkelde landen van de planeet.
• De uitbarsting van de effecten van de ontbinding op economisch vlak. Deze tendens, die reeds op het 23e Congres van de IKS werd vastgesteld, is volledig bevestigd en vormt een ‘nieuwigheid’, omdat de bourgeoisie van de centrale landen er sinds de jaren 1980 steeds in geslaagd was de economie te beschermen tegen de belangrijkste gevolgen van de ontbinding [2].
• De toenemende interactie van de effecten, die de tegenspraken van het kapitalisme tot een eerder nooit bereikt niveau verscherpt. In de dertig voorgaande jaren was de bourgeoisie (vooral in de centrale landen) er min of meer in geslaagd om de effecten van de ontbinding te isoleren of te beperken en in het algemeen te voorkomen dat ze op elkaar inwerkten. Wat de afgelopen twee jaar duidelijk is geworden, is de wisselwerking en de verwevenheid van de oorlogsbarbarij, van de gigantische ecologische crisis, van de chaos in het politieke apparaat van een flink aantal belangrijke bourgeoisieën, van de huidige pandemie en het toenemende risico van nieuwe gezondheidscrises, hongersnoden, van de gigantische uittocht van miljoenen mensen, van de verspreiding van de meest achterlijke en irrationele ideologieën, enz. Dit alles te midden van een virulente verergering van de economische crisis die hele bevolkingsgroepen verder verzwakt, in het bijzonder de arbeiders die blootgesteld worden aan een toenemende verarming en een versnelde verslechtering van hun levensomstandigheden (werkloosheid, onzekerheid, problemen om zich te voeden, problemen om een woning te vinden...).
• De toenemende aanwezigheid van de effecten ervan in de centrale landen. Waren de centrale landen de afgelopen dertig jaar relatief beschermd tegen de gevolgen van de ontbinding, nu worden ze hard getroffen en, erger nog, ze neigen ertoe de grootste verspreiders ervan te worden, zoals in de Verenigde Staten, waar we begin 2021 getuige waren van de poging tot bestorming van het Capitol door de aanhangers van de populist Trump, alsof het een doodgewone bananenrepubliek betrof.

4. Het jaar 2022:

was een verbluffende illustratie van deze vier kenmerken, door:

• Het uitbreken van de oorlog in Oekraïne.
• Het opduiken van nooit eerder geziene vluchtelingenstromen.
• Het voortslepen van de pandemie terwijl de gezondheidsstelsels op instorten stonden[3].
• Een toenemend verlies van controle door de bourgeoisie over haar politieke apparaat, waarvan de crisis in het Verenigd Koninkrijk een spectaculaire manifestatie was.
• Een landbouwcrisis die leidde tot tekorten aan veel voedingsmiddelen in een context van een algemene overproductie, een relatief nieuw verschijnsel in meer dan een eeuw van verval: "Op korte termijn tast de klimaatverandering de pijlers van de voedselzekerheid aan. Stijgende temperaturen en extreme klimaatschommelingen dreigen de oogsten in gevaar te brengen; in 2020 zijn de groeitijden van de gewassen in de winter en het voorjaar namelijk met 9,3 dagen verkort voor maïs, 1,7 dagen voor rijst en 6 dagen voor tarwe in vergelijking met de periode 1981-2004"[4].
• Angstaanjagende hongersnoden die steeds meer landen treffen[5].

Het samenvallen en de interactie van verwoestende verschijnselen leidt tot een "draaikolk-effect" dat elk van zijn deeleffecten concentreert, versnelt en vermenigvuldigt, wat nog meer vernietiging veroorzaakt. Sommige wetenschappers zien dit op een min of meer duidelijke wijze, zoals Marine Romanello van het University College London: "Uit ons rapport voor dit jaar blijkt dat we ons op een kritiek punt bevinden. We zien hoe de klimaatverandering de gezondheid wereldwijd ernstig aantast, terwijl de voortdurende wereldwijde afhankelijkheid van fossiele brandstoffen deze gezondheidsschade verergert te midden van een veelheid aan mondiale crises.”  Dit "draaikolk-effect" vormt een kwalitatieve verandering waarvan de gevolgen de komende tijd steeds duidelijker zullen worden.

In dit verband moet worden gewezen op de drijvende kracht van de oorlog als een voorgenomen en geplande actie van de kapitalistische staten, die de krachtigste en ernstigste factor van chaos en vernietiging wordt. In feite heeft de oorlog in Oekraïne een versnellend effect gehad op de barbarij en vernietiging, waarbij:

• Het altijd aanwezige gevaar van bombardementen op kerncentrales, met name rond de site in Zaporizja.
• Het gevaar van het gebruik van chemische en nucleaire wapens.
• De gewelddadige escalatie van het militarisme met zijn gevolgen voor het milieu en het klimaat.
• De directe impact van de oorlog op de energie- en voedselcrisis.

In deze context moet de uitbreiding van de milieucrisis, die een nooit eerder gezien niveau bereikt, in al haar ernst worden begrepen:

• Een hittegolf tijdens de zomer, de ergste sinds 1961, met het vooruitzicht dat dergelijke hittegolven permanent worden.
• Een droogte zonder weerga, de ergste in 500 jaar volgens deskundigen, die zelfs de meestal snelstromende rivieren als de Theems, de Rijn of de Po treft.
• Verwoestende branden, ook de ergste in decennia.
• Oncontroleerbare overstromingen zoals die in Pakistan, waar een derde van de oppervlakte van het land werd getroffen (evenals in Thailand).
• Een risico van instorting van de ijskap als gletsjers ter grootte van het Verenigd Koninkrijk smelten, met catastrofale gevolgen.

Een andere factor die verband houdt met de milieucrisis en deze verergert, is de vervallen staat van de kerncentrales [6]. in de context van de energiecrisis (als gevolg van de economische crisis) maar ook als gevolg van de oorlog in Oekraïne. Er bestaat een duidelijk risico van ongekende rampen naast die het gevolg zijn van de bombardementen op de Oekraïense kerncentrales.
Wij zijn niet de enigen die de ernst van de situatie inzien, en het is zelfs een persoonlijkheid die er helemaal niet van kan worden verdacht een vijand van het kapitalisme te zijn, die verkondigt dat "de klimaatcrisis ons aan het doden is. Dit zou niet alleen een einde maken aan de gezondheid van onze planeet, maar ook aan die van haar hele bevolking door atmosferische besmetting..." (zegt Antonio Guterres, secretaris-generaal van de VN in een boodschap aan zijn Algemene Vergadering in september 2022).

5. De achtergrond van deze catastrofale ontwikkeling is de dramatisch verslechterende economische crisis:

Die zich sinds 2019 ontwikkelt en die eerst door de pandemie en vervolgens door de oorlog is verergerd. Deze crisis lijkt een langere en diepere crisis te worden dan die van 1929. In de eerste plaats omdat de gevolgen van de ontbinding in de economie de werking van de productie in de war dreigen te schoppen, waardoor voortdurend knelpunten en blokkades ontstaan in een situatie van groeiende werkloosheid, die paradoxaal genoeg gepaard gaat met een tekort aan arbeidskrachten. Het komt vooral tot uiting in het uitbreken van de inflatie, die door de verschillende opeenvolgende reddingsplannen die de staten, geconfronteerd met de pandemie en de oorlog, inderhaast hebben opgesteld, alleen maar is aangewakkerd door een ongebreidelde vlucht in de schulden. De verhoging van de rente door de centrale banken in een poging de inflatie te beteugelen dreigt een zeer erntige recessie te veroorzaken door zowel staten als bedrijven in een wurggreep te nemen. Een waarachtige tsunami van ellende, een meedogenloze verarming van het proletariaat in de kernlanden is nu aan de gang.

6. Als gevolg daarvan bevinden belangrijke landen zich in een steeds gevaarlijkere situatie, die ernstige gevolgen kan hebben voor de hele wereld:

• Er ontstaan zeker grote stuiptrekkingen in Rusland. Het is weinig waarschijnlijk dat een eenvoudige afzetting van Poetin zal verlopen zonder bloedvergieten en zonder bloedige botsingen tussen rivaliserende facties. De mogelijke versplintering van bepaalde delen van Rusland, qua oppervlakte de grootste staat en een van de zwaarst bewapende staten ter wereld, zal onvoorspelbare gevolgen hebben voor de hele wereld.
• China wordt steeds meer getroffen door de herhaalde uitbraken van de pandemie (en mogelijk andere die nog komen), door de verzwakking van de economie, door herhaalde milieurampen en door de enorme imperialistische druk van de VS. Het economische en strategische streven naar de ‘Nieuwe Zijderoutes’ kan de situatie van het Chinese kapitalisme alleen maar verder verslechteren. Zoals de Resolutie over de Internationale Situatie van het 24e IKS-Congres aangeeft: "China is een tijdbom [...]. De totalitaire controle over het hele maatschappelijke lichaam, de repressieve verharding van de stalinistische factie van Xi Jinping, zijn geen uiting van kracht maar een manifestatie van de zwakte van de staat, waarvan de samenhang in gevaar wordt gebracht door het bestaan van middelpuntvliedende krachten binnen de maatschappij en belangrijke gevechten tussen klieken binnen de heersende klasse."

• De Verenigde Staten zelf vallen ten prooi aan conflicten binnen de bourgeoisie, de ernstigste sinds de Tweede Wereldoorlog, "Tegelijkertijd werd de omvang van de verdeeldheid binnen de heersende klasse in de VS blootgelegd door de omstreden verkiezingen in november 2020 en vooral door de bestorming door Trump-aanhangers van het Capitol op 6 januari 2021, aangemoedigd door Trump en zijn entourage. Deze laatste gebeurtenis toont aan dat de interne verdeeldheid, die de VS in beroering brengt, de hele maatschappij doordringt. Hoewel Trump uit de regering is verdreven, blijft het Trumpisme een machtige, zwaarbewapende macht, die zich zowel op straat als via de stembus manifesteert" [7]. Dit is pas onlangs bevestigd met de tussentijdse verkiezingen, waarin de verdeeldheid tussen de twee rivaliserende groepen (Democraten en Republikeinen) nog nooit zo diep en scherp is geweest, net als de breuklijnen binnen elk van de twee kampen, hoewel het gewicht van het populisme, net als dat van de meest achterlijke ideologieën, gekenmerkt door de afwijzing van rationeel, samenhangend, geconstrueerd denken, verre van afgeremd is door pogingen om een nieuwe kandidatuur van Trump terzijde te schuiven, en alleen maar dieper en duurzamer is geworteld in de Amerikaanse maatschappij, net als in de rest van de wereld. Dit geeft aan hoe verrot de maatschappelijke verhoudingen zijn geworden.
   

7. De ongekende verslechtering van de wereldsituatie:

Wordt nog verergerd door twee zeer belangrijke factoren die verband houden met de ontoereikende controle door met name de machtigste kapitalistische staten op het geheel van de maatschappelijke verhoudingen:

• Zoals wij met de crisis van Covid-19 en zelfs daarvoor (op ons 23e Congres) hebben vastgesteld, is het vermogen tot samenwerking tussen de grote landen om de gevolgen van de economische crisis te vertragen en te verzachten en de effecten van de ontbinding voor de meeste zwakke landen te beperken of uit te stellen, aanzienlijk verzwakt en is de tendens niet de ‘terugkeer’ van de politiek van ‘internationale samenwerking’, maar eerder het tegendeel. Een dergelijke moeilijkheid kan de wereldwijde chaos alleen maar verergeren.

• Anderzijds kan men binnen de grote bourgeoisieën van de wereld redelijkerwijs geen politiek ontdekken die een dergelijke vernietigende en snelle erosie ook maar gedeeltelijk of tijdelijk zou kunnen tegenhouden. Zonder het reactievermogen van de bourgeoisie te onderschatten ziet men, althans voorlopig, niet de uitvoering van een politiek zoals in de jaren 1980 en 1990, die de ergste gevolgen van de crisis en de ontbinding verzwakte en vertraagde.

8. Deze ontwikkeling:

Ook al verbaast zij ons door haar snelheid en omvang, was grotendeels voorzien in de actualisering van onze analyse van de ontbinding door het 22e congres (Rapport over de hedendaagse ontbinding (mei 2017))[8]. Enerzijds erkende het rapport duidelijk de opkomst van het populisme in de centrale landen van het wereldkapitalisme als een belangrijke manifestatie van het verlies aan controle van de bourgeoisie over haar politieke apparaat. Evenzo noemden wij als andere uiting de uitbarsting van vluchtelingenstromen en de uittocht van mensen naar de centra van het kapitalisme en wezen wij met name op de milieuramp en de omvang daarvan.

Tegelijkertijd wordt in het rapport gewezen op problemen die vandaag de dag niet op de voorgrond treden in de media, maar die wel steeds erger worden: terrorisme, het huisvestingsprobleem in de centrale landen, hongersnood en vooral "de vernietiging van de menselijke verhoudingen, van de familiebanden, van de affectie is alleen maar erger geworden, zoals wordt aangetoond door het toenemend gebruik van antidepressiva, de explosieve toename van het fysieke lijden op het werk, en het ontstaan van nieuwe beroepen die zich richten op het ‘coachen’ van mensen. In dezelfde trant waren er ook echte slachtoffers zoals die van zomer 2003 en in Frankrijk, toen 15.000 ouderen overleden midden in de hittegolf". Er zij op gewezen dat de pandemie deze tendens aanzienlijk heeft versterkt en dat zelfmoorden en psychische aandoeningen in deze periode worden beschouwd als ‘een tweede pandemie’.

9. Het perspectief dat wij voorstellen vloeit consequent voort uit:

Het analysekader dat dertig jaar eerder in de "Stellingen over de ontbinding" werd uiteengezet:

• "In de maatschappij zijn er daarom twee klassen met tegengestelde belangen, die elkaar confronteren, maar niet in staat zijn om een definitief antwoord door te drijven. De geschiedenis stopt echter niet. Nog minder dan voor eerdere maat­schappijvormen is het ‘bevriezen’ of ‘stagneren’ van het sociale leven moge­lijk." (Stelling 4). Dertig jaar lang is de verrotting alleen maar erger geworden en leidt nu tot een kwalitatieve verslechtering, waarbij de vernietigende gevolgen op een nooit eerder vertoonde wijze zichtbaar worden.
• “Geen enkele productiewijze kan leven, zich ontwikkelen, zich handhaven op een solide basis en sociale cohesie verzeke­ren, als ze niet in staat is een perspec­tief te bieden voor de hele maatschappij die ze overheerst. Dit geldt met name voor het kapitalisme, dat de meest dyna­mische productiewijze uit de geschiedenis is” (Stelling 5). De huidige situatie is de voortzetting van meer dan vijftig jaar onverminderde verergering van de kapitalistische crisis zonder dat de bourgeoisie een perspectief heeft kunnen bieden, terwijl het proletariaat nog niet in staat is geweest zijn eigen perspectief, de kommunistische revolutie, dichterbij te brengen. De wereld wordt meegesleept in een spiraal van barbarij en vernietiging waarin de centrale landen, die een hele periode een relatieve rem op de ontbinding vormden, deze nu alleen maar verergeren.
• “Toch leidt de ontbinding ons niet terug tot een eerdere vorm uit het leven van het kapitalisme. (…) De menselijke beschaving verliest op dit moment een aantal van haar ver­worvenheden. De richting van de ge­schiedenis kan niet worden omgekeerd: zoals het woord het al zegt, ontbinding leidt tot sociale ontwrichting en verrot­ting. Als de ontbinding doorwoekert, dan leidt dit tot hetzelfde resultaat als de wereldoorlog.” (Stelling 11).

10. Het historisch perspectief:

Tegenover deze situatie waarschuwen de "Stellingen over de ontbinding" weliswaar dat "anders dan in de jaren 1970 de tijd niet meer aan de kant van de arbeidersklasse staat" (Stelling 16) en dat het gevaar bestaat van een langzame maar uiteindelijk onomkeerbare erosie van de grondslagen zelf van het kommunisme, maar maken zij niettemin duidelijk dat "het historisch perspectief volledig open blijft" (Stelling 17).

Inderdaad: "Ondanks de zware slag die het ineenstorten van het Oostblok aan het bewustzijn van het pro­letariaat heeft toegebracht, heeft het geen belangrijke nederlagen op haar eigen strijdterrein geleden en is haar strijdbaarheid nog steeds intact. Boven­dien, en dit is het element dat in laatste instantie de uitkomst van de wereldsitua­tie zal bepalen, is de onverbiddelijk ver­ergerende kapitalistische crisis de be­langrijkste stimulans van de klassestrijd en de ontwikkeling van het proletarisch bewustzijn, de voorwaarde voor de moge­lijkheid tot verzet tegen het ideologische vergif van de sociale verrotting. Terwijl zij zich niet als klasse kan verzamelen op het terrein van de gedeeltelijke strijd tegen de effecten van de ontbinding, vormt de strijd tegen de directe gevol­gen van de crisis de basis voor de ont­wikkeling van de kracht en de eenheid van de klasse" (Stelling 17).

"In tegenstelling tot de ontbinding, die de bovenbouw van de maatschappij aantast, raakt de economische crisis direct de fundamenten waarop deze bovenbouw rust; het legt de wortel bloot van het barbarendom, waardoor het proletariaat zich bewust kan worden van de noodzaak om radicaal van systeem te veranderen, in plaats van te proberen enkele onderdelen ervan te verbeteren." (Stelling 17).

Dit perspectief begint zich inderdaad af te tekenen "tegenover de aanvallen van de bourgeoisie, laat de arbeidersklasse in het Verenigd Koninkrijk zien dat zij opnieuw bereid is te vechten voor haar waardigheid, om de opofferingen te weigeren die het kapitaal onophoudelijk oplegt. En eens te meer is dit de belangrijkste weerspiegeling van de internationale dynamiek: afgelopen winter begonnen in Spanje en de VS-stakingen uit te breken; deze zomer hebben we ook Duitsland en België te maken gehad met stakingen; voor de komende maanden kondigen alle commentatoren ‘een explosieve sociale situatie’ aan in Frankrijk en Italië. Het is onmogelijk te voorspellen waar en wanneer de strijdwil van de arbeiders zich in de nabije toekomst op grote schaal zal manifesteren, maar één ding is zeker: de omvang van de huidige arbeidersmobilisatie in het Verenigd Koninkrijk is een belangrijk historisch gegeven: de dagen van passiviteit en onderwerping zijn voorbij. De nieuwe generaties arbeiders steken de kop op"[9].

Wij hebben benadrukt dat de strijd in het Verenigd Koninkrijk een breuk betekent met de passiviteit en desoriëntatie die tot dan toe heersten. De terugkeer van de strijdbaarheid van de arbeiders als antwoord op de crisis kan een bron van bewustwording worden, evenals onze interventie, die in een dergelijke situatie essentieel is. Het is duidelijk dat elke versnelling van de ontbinding erin slaagt de strijdbaarheid van de arbeiders een halt toe te roepen: de beweging in Frankrijk in 2019 kwam tot stilstand toen de pandemie uitbrak. Dit betekent een bijkomende en niet onbelangrijke moeilijkheid tegenover de ontwikkeling van de strijd en het herstel van het vertrouwen van het proletariaat in zichzelf en in zijn eigen krachten. Maar er is geen andere weg dan de strijd. De hervatting van de strijd is op zich al een eerste overwinning. Het wereldproletariaat kan in een zeer pijnlijk proces, met vele bittere nederlagen, eindelijk zijn identiteit als klasse herwinnen en uiteindelijk een internationaal offensief beginnen tegen dit stervende systeem.

11. De jaren ’20 van de 21ste eeuw zullen, in deze context, dus van buitengewoon belang zijn voor de historische ontwikkeling.

Zij zullen nog duidelijker dan in het verleden het vooruitzicht tonen van de vernietiging van de mensheid die besloten ligt in de kapitalistische ontbinding. Aan de andere kant zal het proletariaat zijn eerste stappen zetten, zoals die zijn geschetst door de strijdbaarheid van de strijd in Groot-Brittannië, om zijn levensomstandigheden te verdedigen tegenover de toename van de aanvallen van elke bourgeoisie en de harde slagen van de economische wereldcrisis met al haar gevolgen. Deze eerste stappen zullen vaak aarzelend en vol zwakheden zijn, maar ze zijn onmisbaar als de arbeidersklasse haar historische bekwaamheid om haar kommunistisch perspectief op te leggen, opnieuw wil bevestigen. De twee polen van het perspectief zullen dus globaal tegenover elkaar staan in het alternatief: vernietiging van de mensheid of kommunistische revolutie, ook al is dit laatste alternatief nog heel ver weg en stuit het op enorme obstakels. Het verduidelijken van deze historische context is een reusachtige maar absoluut noodzakelijke en vitale taak voor de revolutionaire organisaties van het proletariaat. Dit vereist dat zij de beste verdedigers en voorvechters zijn van een algemeen perspectief. Het is ook een cruciale test voor hun bekwaamheid om de uitdagingen, die de verschillende aspecten van de huidige situatie met zich meebrengen, te analyseren en er antwoorden op te geven: oorlog, crisis, klassenstrijd, milieucrisis, politieke crisis, enz.

IKS, 28 oktober 2022