De oorlog in Oekraïne is geen donderslag bij heldere hemel. De verwoestingen ervan vallen samen met een aantal andere catastrofale verschijnselen: verstoring van het klimaat, aantasting van het leefmilieu, een versnelde toename van de economische crisis, politieke stuiptrekkingen die zelfs het oudste land van het kapitalisme (het Verenigd Koninkrijk) treffen, de terugkeer van gruwelijke grootschalige hongersnoden, massale migratie van volkeren die oorlogsgebieden ontvluchten, slachtpartijen, vervolgingen of ellende... Deze combinatie van verschijnselen, hun onderlinge afhankelijkheid en interactie heeft de Internationale Kommunistische Stroming ertoe aangezet het onderstaande document aan te nemen, waarin getracht wordt ze op te integreren in een breder historisch kader, rekening houdend met de even belangrijke gebeurtenis die wordt gevormd door het opkomst van een grootschalige stakingsbeweging die het Verenigd Koninkrijk op zijn grondvesten deed schudden als gevolg van een diepe ontevredenheid: ‘de zomer van de woede’.
Worden een van de meest stuiptrekkende periodes in de geschiedenis en zijn nu al een opeenstapeling van onvoorstelbare rampen en leed. Het begon met de Covid-19 pandemie (die nog steeds voortduurt) en een oorlog in het hart van Europa, die al meer dan negen maanden duurt en waarvan niemand de uitkomst kan voorspellen. Het kapitalisme is op alle vlakken een fase van ernstige onrust ingegaan. Achter deze opeenstapeling en verwevenheid van de stuiptrekkingen schuilt de dreiging van de vernietiging van de mensheid. Zoals wij reeds hebben benadrukt in onze "Stellingen over de ontbinding [1]" [1] is het verval van het kapitalisme "de eerste vervalperiode, die het voortbestaan van de mensheid bedreigt, de eerste die de menselijke soort kan vernietigen" (Stelling 1).
Integendeel, zij heeft een geschiedenis die verschillende fasen kent. De fase van ontbinding is in onze Stellingen geïdentificeerd als de fase "die het kapitalisme in een nieuw en beslissend stadium heeft gebracht. Dit is het stadium waarin de ontbinding een beslissende, zo niet de beslissende, factor in de sociale ontwikkeling is geworden" (Stelling 2). Het is duidelijk dat als het proletariaat niet in staat is het kapitalisme omver te werpen, we getuige zullen zijn van een verschrikkelijke lijdensweg die leidt tot de vernietiging van de mensheid.
was een verbluffende illustratie van deze vier kenmerken, door:
Het samenvallen en de interactie van verwoestende verschijnselen leidt tot een "draaikolk-effect" dat elk van zijn deeleffecten concentreert, versnelt en vermenigvuldigt, wat nog meer vernietiging veroorzaakt. Sommige wetenschappers zien dit op een min of meer duidelijke wijze, zoals Marine Romanello van het University College London: "Uit ons rapport voor dit jaar blijkt dat we ons op een kritiek punt bevinden. We zien hoe de klimaatverandering de gezondheid wereldwijd ernstig aantast, terwijl de voortdurende wereldwijde afhankelijkheid van fossiele brandstoffen deze gezondheidsschade verergert te midden van een veelheid aan mondiale crises.” Dit "draaikolk-effect" vormt een kwalitatieve verandering waarvan de gevolgen de komende tijd steeds duidelijker zullen worden.
In dit verband moet worden gewezen op de drijvende kracht van de oorlog als een voorgenomen en geplande actie van de kapitalistische staten, die de krachtigste en ernstigste factor van chaos en vernietiging wordt. In feite heeft de oorlog in Oekraïne een versnellend effect gehad op de barbarij en vernietiging, waarbij:
In deze context moet de uitbreiding van de milieucrisis, die een nooit eerder gezien niveau bereikt, in al haar ernst worden begrepen:
Een andere factor die verband houdt met de milieucrisis en deze verergert, is de vervallen staat van de kerncentrales [6]. in de context van de energiecrisis (als gevolg van de economische crisis) maar ook als gevolg van de oorlog in Oekraïne. Er bestaat een duidelijk risico van ongekende rampen naast die het gevolg zijn van de bombardementen op de Oekraïense kerncentrales.
Wij zijn niet de enigen die de ernst van de situatie inzien, en het is zelfs een persoonlijkheid die er helemaal niet van kan worden verdacht een vijand van het kapitalisme te zijn, die verkondigt dat "de klimaatcrisis ons aan het doden is. Dit zou niet alleen een einde maken aan de gezondheid van onze planeet, maar ook aan die van haar hele bevolking door atmosferische besmetting..." (zegt Antonio Guterres, secretaris-generaal van de VN in een boodschap aan zijn Algemene Vergadering in september 2022).
Die zich sinds 2019 ontwikkelt en die eerst door de pandemie en vervolgens door de oorlog is verergerd. Deze crisis lijkt een langere en diepere crisis te worden dan die van 1929. In de eerste plaats omdat de gevolgen van de ontbinding in de economie de werking van de productie in de war dreigen te schoppen, waardoor voortdurend knelpunten en blokkades ontstaan in een situatie van groeiende werkloosheid, die paradoxaal genoeg gepaard gaat met een tekort aan arbeidskrachten. Het komt vooral tot uiting in het uitbreken van de inflatie, die door de verschillende opeenvolgende reddingsplannen die de staten, geconfronteerd met de pandemie en de oorlog, inderhaast hebben opgesteld, alleen maar is aangewakkerd door een ongebreidelde vlucht in de schulden. De verhoging van de rente door de centrale banken in een poging de inflatie te beteugelen dreigt een zeer erntige recessie te veroorzaken door zowel staten als bedrijven in een wurggreep te nemen. Een waarachtige tsunami van ellende, een meedogenloze verarming van het proletariaat in de kernlanden is nu aan de gang.
Wordt nog verergerd door twee zeer belangrijke factoren die verband houden met de ontoereikende controle door met name de machtigste kapitalistische staten op het geheel van de maatschappelijke verhoudingen:
Anderzijds kan men binnen de grote bourgeoisieën van de wereld redelijkerwijs geen politiek ontdekken die een dergelijke vernietigende en snelle erosie ook maar gedeeltelijk of tijdelijk zou kunnen tegenhouden. Zonder het reactievermogen van de bourgeoisie te onderschatten ziet men, althans voorlopig, niet de uitvoering van een politiek zoals in de jaren 1980 en 1990, die de ergste gevolgen van de crisis en de ontbinding verzwakte en vertraagde.
Ook al verbaast zij ons door haar snelheid en omvang, was grotendeels voorzien in de actualisering van onze analyse van de ontbinding door het 22e congres (Rapport over de hedendaagse ontbinding (mei 2017) [3])[8]. Enerzijds erkende het rapport duidelijk de opkomst van het populisme in de centrale landen van het wereldkapitalisme als een belangrijke manifestatie van het verlies aan controle van de bourgeoisie over haar politieke apparaat. Evenzo noemden wij als andere uiting de uitbarsting van vluchtelingenstromen en de uittocht van mensen naar de centra van het kapitalisme en wezen wij met name op de milieuramp en de omvang daarvan.
Tegelijkertijd wordt in het rapport gewezen op problemen die vandaag de dag niet op de voorgrond treden in de media, maar die wel steeds erger worden: terrorisme, het huisvestingsprobleem in de centrale landen, hongersnood en vooral "de vernietiging van de menselijke verhoudingen, van de familiebanden, van de affectie is alleen maar erger geworden, zoals wordt aangetoond door het toenemend gebruik van antidepressiva, de explosieve toename van het fysieke lijden op het werk, en het ontstaan van nieuwe beroepen die zich richten op het ‘coachen’ van mensen. In dezelfde trant waren er ook echte slachtoffers zoals die van zomer 2003 en in Frankrijk, toen 15.000 ouderen overleden midden in de hittegolf". Er zij op gewezen dat de pandemie deze tendens aanzienlijk heeft versterkt en dat zelfmoorden en psychische aandoeningen in deze periode worden beschouwd als ‘een tweede pandemie’.
Het analysekader dat dertig jaar eerder in de "Stellingen over de ontbinding" werd uiteengezet:
Tegenover deze situatie waarschuwen de "Stellingen over de ontbinding" weliswaar dat "anders dan in de jaren 1970 de tijd niet meer aan de kant van de arbeidersklasse staat" (Stelling 16) en dat het gevaar bestaat van een langzame maar uiteindelijk onomkeerbare erosie van de grondslagen zelf van het kommunisme, maar maken zij niettemin duidelijk dat "het historisch perspectief volledig open blijft" (Stelling 17).
Inderdaad: "Ondanks de zware slag die het ineenstorten van het Oostblok aan het bewustzijn van het proletariaat heeft toegebracht, heeft het geen belangrijke nederlagen op haar eigen strijdterrein geleden en is haar strijdbaarheid nog steeds intact. Bovendien, en dit is het element dat in laatste instantie de uitkomst van de wereldsituatie zal bepalen, is de onverbiddelijk verergerende kapitalistische crisis de belangrijkste stimulans van de klassestrijd en de ontwikkeling van het proletarisch bewustzijn, de voorwaarde voor de mogelijkheid tot verzet tegen het ideologische vergif van de sociale verrotting. Terwijl zij zich niet als klasse kan verzamelen op het terrein van de gedeeltelijke strijd tegen de effecten van de ontbinding, vormt de strijd tegen de directe gevolgen van de crisis de basis voor de ontwikkeling van de kracht en de eenheid van de klasse" (Stelling 17).
"In tegenstelling tot de ontbinding, die de bovenbouw van de maatschappij aantast, raakt de economische crisis direct de fundamenten waarop deze bovenbouw rust; het legt de wortel bloot van het barbarendom, waardoor het proletariaat zich bewust kan worden van de noodzaak om radicaal van systeem te veranderen, in plaats van te proberen enkele onderdelen ervan te verbeteren." (Stelling 17).
Dit perspectief begint zich inderdaad af te tekenen "tegenover de aanvallen van de bourgeoisie, laat de arbeidersklasse in het Verenigd Koninkrijk zien dat zij opnieuw bereid is te vechten voor haar waardigheid, om de opofferingen te weigeren die het kapitaal onophoudelijk oplegt. En eens te meer is dit de belangrijkste weerspiegeling van de internationale dynamiek: afgelopen winter begonnen in Spanje en de VS-stakingen uit te breken; deze zomer hebben we ook Duitsland en België te maken gehad met stakingen; voor de komende maanden kondigen alle commentatoren ‘een explosieve sociale situatie’ aan in Frankrijk en Italië. Het is onmogelijk te voorspellen waar en wanneer de strijdwil van de arbeiders zich in de nabije toekomst op grote schaal zal manifesteren, maar één ding is zeker: de omvang van de huidige arbeidersmobilisatie in het Verenigd Koninkrijk is een belangrijk historisch gegeven: de dagen van passiviteit en onderwerping zijn voorbij. De nieuwe generaties arbeiders steken de kop op"[9].
Wij hebben benadrukt dat de strijd in het Verenigd Koninkrijk een breuk betekent met de passiviteit en desoriëntatie die tot dan toe heersten. De terugkeer van de strijdbaarheid van de arbeiders als antwoord op de crisis kan een bron van bewustwording worden, evenals onze interventie, die in een dergelijke situatie essentieel is. Het is duidelijk dat elke versnelling van de ontbinding erin slaagt de strijdbaarheid van de arbeiders een halt toe te roepen: de beweging in Frankrijk in 2019 kwam tot stilstand toen de pandemie uitbrak. Dit betekent een bijkomende en niet onbelangrijke moeilijkheid tegenover de ontwikkeling van de strijd en het herstel van het vertrouwen van het proletariaat in zichzelf en in zijn eigen krachten. Maar er is geen andere weg dan de strijd. De hervatting van de strijd is op zich al een eerste overwinning. Het wereldproletariaat kan in een zeer pijnlijk proces, met vele bittere nederlagen, eindelijk zijn identiteit als klasse herwinnen en uiteindelijk een internationaal offensief beginnen tegen dit stervende systeem.
Zij zullen nog duidelijker dan in het verleden het vooruitzicht tonen van de vernietiging van de mensheid die besloten ligt in de kapitalistische ontbinding. Aan de andere kant zal het proletariaat zijn eerste stappen zetten, zoals die zijn geschetst door de strijdbaarheid van de strijd in Groot-Brittannië, om zijn levensomstandigheden te verdedigen tegenover de toename van de aanvallen van elke bourgeoisie en de harde slagen van de economische wereldcrisis met al haar gevolgen. Deze eerste stappen zullen vaak aarzelend en vol zwakheden zijn, maar ze zijn onmisbaar als de arbeidersklasse haar historische bekwaamheid om haar kommunistisch perspectief op te leggen, opnieuw wil bevestigen. De twee polen van het perspectief zullen dus globaal tegenover elkaar staan in het alternatief: vernietiging van de mensheid of kommunistische revolutie, ook al is dit laatste alternatief nog heel ver weg en stuit het op enorme obstakels. Het verduidelijken van deze historische context is een reusachtige maar absoluut noodzakelijke en vitale taak voor de revolutionaire organisaties van het proletariaat. Dit vereist dat zij de beste verdedigers en voorvechters zijn van een algemeen perspectief. Het is ook een cruciale test voor hun bekwaamheid om de uitdagingen, die de verschillende aspecten van de huidige situatie met zich meebrengen, te analyseren en er antwoorden op te geven: oorlog, crisis, klassenstrijd, milieucrisis, politieke crisis, enz.
IKS, 28 oktober 2022
[1] Aangenomen in 1990
[3] In het algemeen is het risico voor de menselijke gezondheid in alle landen, ook in de ‘meest ontwikkelde’, dramatisch toegenomen, terwijl wetenschappers ook waarschuwen voor de mogelijkheid van nieuwe pandemieën. De studie van een team van het London University College, gepubliceerd in The Lancet, laat ook zien hoe de verspreiding van knokkelkoorts door de klimaatcrisis tussen 2018 en 2021 met 12% is toegenomen en dat "het aantal doden door hittegolven tussen 2017 en 2021, vergeleken met de periode 2000-2004, met 68% is toegenomen".
[4] The Lancet (2022). Het is juist dat de belangrijke factor van de enorme ecologische achteruitgang niet de enige factor is in de voedselcrisis, maar dat de concentratie van de productie in een klein aantal landen en de zware financiële speculatie met tarwe en andere essentiële voedingsmiddelen maken het probleem nog erger.
[5] Op zijn eigen manier erkent het Internationaal Monetair Fonds de realiteit van de situatie: “het is waarschijnlijker dat de groei verder zal vertragen en de inflatie hoger zal zijn dan voorzien. In het algemeen zijn de risico's groot en grotendeels vergelijkbaar met de situatie aan het begin van de pandemie - een ongekende combinatie van factoren bepaalt de vooruitzichten, waarbij afzonderlijke elementen op elkaar inwerken op manieren die inherent moeilijk te voorspellen zijn. Veel van de hieronder beschreven risico's zijn in wezen een intensivering van de krachten die reeds aanwezig zijn in het basisscenario. Bovendien kan de verwezenlijking van de risico’s op korte termijn de risico’s op middellange termijn bespoedigen en het oplossen van lange termijn problemen bemoeilijken.”
[6] In Frankrijk, een wereldreus in kernenergie, zijn 32 van de 56 kernreactoren gesloten.
[7] Resolutie over de internationale situatie [2] van het 24e IKS-congres.
[9] De bourgeoisie gelast nieuwe opofferingen, de arbeidersklasse antwoordt met strijd [5] (internationaal pamflet).
Links
[1] https://nl.internationalism.org/internationalerevue/201510/1290/stellingen-de-ontbinding-als-hoogste-stadium-van-het-verval-van-het-
[2] https://nl.internationalism.org/content/1575/24e-internationaal-congres-van-de-iks-resolutie-over-de-internationale-situatie
[3] https://nl.internationalism.org/content/1524/rapport-over-de-hedendaagse-ontbinding-mei-2017
[4] https://en.internationalism.org/content/17057/report-economic-crisis-24th-congress-icc
[5] https://nl.internationalism.org/content/1631/de-bourgeoisie-gelast-nieuwe-opofferingen-de-arbeidersklasse-antwoordt-met-strijd
[6] https://nl.internationalism.org/tag/historische-gebeurtenissen/ontbinding
[7] https://nl.internationalism.org/tag/3/43/historische-koers
[8] https://nl.internationalism.org/tag/recent-en-lopend/ontbinding