Als je een man bent tussen 18 en 60 en als je met je gezin, samen met honderdduizenden anderen, probeert te vluchten uit de oorlogsgebieden in Oekraïne dan wordt je met geweld gescheiden van je vrouw, je kinderen en je bejaarde ouders: je bent nu ingelijfd om het oprukkende Russische leger te bevechten. Als je in de steden blijft, zal je worden blootgesteld aan beschietingen en raketten, zogenaamd  gericht op militaire doelen, maar die altijd ‘bijkomende schade’ veroorzaken, waar we voor het eerst over hoorden in de glorieuze Golfoorlog van 1991 in het Westen - woonblokken, scholen en ziekenhuizen worden vernietigd en honderden burgers worden gedood. Als je een Russische soldaat bent, is je misschien verteld dat de bevolking van Oekraïne je als een bevrijder zal verwelkomen, maar als je die leugen gelooft zal je boeten met bloed. Dit is de realiteit van de imperialistische oorlog van vandaag, en hoe langer het duurt, hoe groter de tol van dood en vernietiging zal zijn. De Russische strijdkrachten hebben laten zien dat ze in staat zijn hele steden met de grond gelijk te maken, zoals in Tsjetsjenië en Syrië. De westerse wapens die de Oekraïne binnenstromen, zullen de verwoesting alleen vergroten.

Een tijdperk van duisternis

Een van de recente artikelen in de rechtse Britse krant The Daily Telegraph over de oorlog in Oekraïne had als titel ‘De wereld glijdt af naar een nieuwe donkere eeuw van armoede, irrationaliteit en oorlog’[1].

Met andere woorden, het wordt steeds moeilijker te verbergen dat we leven in een wereldsysteem dat ten onder gaat aan zijn eigen ontbinding. Of het nu gaat om de impact van de wereldwijde Covid-pandemie, de laatste verschrikkelijke voorspellingen over de ecologische ramp waarmee de planeet wordt geconfronteerd, de groeiende armoede als gevolg van de economische crisis, de zeer duidelijke dreiging die uitgaat van de verscherping van inter-imperialistische conflicten, of de opkomst van politieke en religieuze krachten aangewakkerd door ooit marginale apocalyptische legendes en complottheorieën, is de titel van The Daily Telegraph niet meer of minder dan een beschrijving van de werkelijkheid - zelfs als hun opinieschrijvers nauwelijks op zoek gaan naar de wortels hiervan, gelegen in de tegenspraken van het kapitalisme.

Sinds de ineenstorting van het Oostblok en de USSR in 1989-1991 hebben we betoogd dat dit wereldsysteem, dat al sinds het begin van de 20e eeuw achterhaald is, een ​​nieuwe en laatste fase van zijn verval inging. In weerwil van de belofte dat het einde van de ‘Koude Oorlog’ een nieuwe wereldorde van vrede en welvaart zou brengen, benadrukten we dat deze nieuwe fase zou worden gekenmerkt door toenemende wanorde en escalerend militarisme. De oorlogen op de Balkan in het begin van de jaren 1990, de Golfoorlog van 1991, de invasie van Afghanistan, Irak en Libië, de verpulvering van Syrië, ontelbare oorlogen op het Afrikaanse continent, de opkomst van China als wereldmacht en de heropkomst van het Russische imperialisme hebben deze voorspelling allemaal bevestigd. De Russische invasie van Oekraïne markeert een nieuwe stap in dit proces, waarin het einde van het oude bloksysteem heeft geleid tot een waanzinnige strijd van ‘allen tegen allen’, waarbij voorheen ondergeschikte of verzwakte machten een nieuwe positie voor zichzelf opeisen in de imperialistische hiërarchie.

De ernst van deze nieuwe oorlog in Europa

De betekenis van deze nieuwe ronde van openlijke oorlogvoering op het Europese continent kan niet worden gebagatelliseerd. De oorlog op de Balkan markeerde reeds de tendens van imperialistische chaos om terug te keren van de meer perifere regio's naar het hart van het systeem, maar dat was een oorlog ‘binnen’ een uiteenvallende staat waarbij de confrontatie tussen de grote imperialistische machten veel minder direct was. Vandaag zijn we getuige van een Europese oorlog tussen staten en een veel openlijkere confrontatie tussen Rusland en zijn westerse rivalen. Als de pandemie een versnelling van de kapitalistische ontbinding betekende op verschillende niveaus (sociaal, qua gezondheid, ecologisch, enz.), herinnert de oorlog in Oekraïne ons er sterk aan dat oorlog de levenswijze is geworden van het kapitalisme in verval, en dat militaire spanningen en conflicten zich op wereldschaal verspreiden en in intensiteit toenemen.

De snelheid van de Russische opmars in Oekraïne heeft veel goed geïnformeerde deskundigen verrast, en wijzelf waren er niet zeker van dat het zo snel en zo massaal zou gebeuren[2]. We denken niet dat dit te wijten was aan fouten in ons analysekader. Integendeel, het vloeide voort uit een aarzeling om dit kader  toe te passen, dat al in de vroege jaren 1990 was uitgewerkt in bepaalde basisteksten[3] waarin we betoogden dat deze nieuwe fase van verval zou worden gekenmerkt door toenemende chaotische, brutale en irrationele militaire conflicten. Irrationeel wil zeggen, zelfs vanuit het standpunt van het kapitalisme zelf[4]: terwijl oorlogen, vooral die de weg vrijmaakten voor koloniale expansie, in de opgaande bloeiperiode van het kapitalisme duidelijke economische voordelen opleverden voor de overwinnaars, heeft de oorlog in de periode van het verval een steeds destructievere dynamiek aangenomen en betekent de ontwikkeling van een min of meer permanente oorlogseconomie een enorme aanslag op de productiviteit en winst van het kapitaal. Zelfs tot aan de Tweede Wereldoorlog waren er nog ‘winnaars’ aan het einde van het conflict, met name de VS en de USSR. Maar in de huidige fase zijn oorlogen, zelfs die door de ‘top’-landen in de wereld worden begonnen, fiasco’s gebleken op zowel militair als economisch vlak. De vernederende terugtrekking van de VS uit Irak en Afghanistan is daar een duidelijk bewijs van.

In ons vorige artikel wezen we erop dat een invasie of bezetting van Oekraïne Rusland waarschijnlijk in een nieuw moeras zou storten zoals het in de jaren 1980 in Afghanistan aantrof - en wat een sterke factor vormde in de ondergang van de USSR zelf. Er zijn al tekenen die erop wijzen dat dit ook het vooruitzicht is bij de invasie van Oekraïne, een invasie die op veel gewapend verzet stuit, niet populair is in grote delen van de Russische maatschappij, inclusief onder delen van de heersende klasse zelf, en heeft geleid tot een reeks vergeldingssancties van de belangrijkste rivalen van Rusland die zeker de materiële ellende zal vergroten waarmee de meerderheid van de Russische bevolking wordt geconfronteerd. Tegelijkertijd vergroten de westerse mogendheden de steun voor de Oekraïense, zowel ideologisch als door middel van wapenlevering en militair advies. Maar ondanks deze voorspelbare gevolgen verminderde de druk die vóór de invasie op het Russische imperialisme werd uitgeoefend dag na dag de mogelijkheid dat de mobilisatie van zijn troepen rond Oekraïne zich zou beperken bij een louter machtsvertoon. Vooral de weigering van de NAVO om een eventuele uitbreiding naar Oekraïne uit te sluiten, kon door het regime van Poetin niet worden getolereerd, en zijn invasie heeft duidelijk tot doel een groot deel van de militaire infrastructuur van Oekraïne te vernietigen en een pro-Russische regering te installeren. De irrationaliteit van het hele project, gekoppeld aan een bijna messiaanse visie om het oude Russische rijk in ere te herstellen, de grote kans dat het vroeg of laat tot een nieuw fiasco zal leiden, heeft Poetin en zijn omgeving er niet van weerhouden de gok te wagen.

Zijn we op weg naar de vorming van nieuwe imperialistische blokken?

Op het eerste gezicht wordt Rusland nu geconfronteerd met een ‘Verenigd Front’ van de westerse democratieën en een nieuwe krachtige NAVO, waarin de VS duidelijk een leidende rol speelt. De VS zullen er het meeste van profiteren als Rusland verzandt in een onoverwinnelijke oorlog in Oekraïne, en van de toegenomen cohesie van de NAVO, geconfronteerd met de gemeenschappelijke dreiging van het Russische expansionisme. Deze cohesie is echter broos: tot aan de invasie probeerden zowel Frankrijk als Duitsland hun eigen spel te spelen, benadrukten ze de noodzaak van een diplomatieke oplossing en voerden ze afzonderlijke gesprekken met Poetin. Het begin van de vijandelijkheden heeft hen beiden gedwongen zich terug te trekken en overeenstemming te bereiken over de tenuitvoerlegging van sancties, zelfs wanneer die hun eigen economie veel directer schaden dan die van de VS (het voorbeeld van Duitsland dat de Russische energievoorziening heeft stopzet die het hard nodig heeft). Maar er worden ook stappen gezet door de EU om haar eigen strijdkracht te ontwikkelen, en het besluit van Duitsland om zijn begroting voor defensie aanzienlijk te verhogen, moet ook in dit licht worden begrepen. Het is ook nodig om eraan te herinneren dat de Amerikaanse bourgeoisie zelf te maken heeft met grote verdeeldheid in haar houding tegenover de Russische macht: Biden en de Democraten hebben de neiging om de traditioneel vijandige benadering van Rusland te handhaven, maar een groot deel van de Republikeinse partij heeft een heel andere houding. Vooral Trump kon zijn bewondering voor Poetin’s ‘genialiteit’ niet verbergen toen de invasie begon...

Als we ver verwijderd zijn van de vorming van een nieuw Amerikaans blok, heeft het Russische avontuur ook geen stap betekend in de richting van de vorming van een Russisch-Chinees blok. Ondanks de recente gezamenlijke militaire oefeningen en ondanks eerdere uitingen van Chinese steun aan Rusland over kwesties als Syrië, heeft China nu afstand genomen van Rusland, zich in de VN-veiligheidsraad inzake de afkeuring van Rusland van stemming onthouden en zichzelf gepresenteerd als een ‘eerlijke bemiddelaar’ die oproept tot stopzetting van de vijandelijkheden. En we weten dat Rusland en China, ondanks het feit dat ze gemeenschappelijke belangen delen in oppositie met de VS,  hun eigen meningsverschillen hebben, met name betreffende China’s ‘Nieuwe Zijderoute’-project. Achter deze meningsverschillen schuilt Rusland’s behoedzaamheid om zich te onderwerpen aan China’s expansionistische ambities.

In deze situatie spelen ook andere factoren van instabiliteit een rol, met name de rol van Turkije, dat tot op zekere hoogte Rusland het hof heeft gemaakt in zijn pogingen om zijn wereldstatus te versterken, maar dat tegelijkertijd met Rusland in conflict is gekomen over de oorlogen tussen Armenië en Azerbeidzjan en in Libië. Turkije heeft nu gedreigd om de Russische oorlogsschepen de doorgang naar de Zwarte Zee via de Straat van Dardanellen te blokkeren, maar ook hier zal de daadwerkelijke actie volledig worden bepaald door de Turkse nationale belangen.

Maar zoals we schreven in onze resolutie over de internationale situatie van het 24e Congres van de IKS, betekent het feit dat de internationale imperialistische betrekkingen nog steeds worden gekenmerkt door centrifugale tendensen “niet dat we in een tijdperk van grotere veiligheid leven dan in de periode van de Koude Oorlog, die gebukt ging onder de dreiging van een nucleair Armageddon. Integendeel, als de fase van ontbinding wordt gekenmerkt door een toenemend verlies van controle door de bourgeoisie, dan geldt dit ook voor de enorme vernietigingsmiddelen - nucleair, conventioneel, biologisch en chemisch - die door de heersende klasse zijn vergaard en nu over een veel groter aantal natiestaten zijn verspreid dan in de voorgaande periode.  Hoewel er geen sprake is van een gecontroleerde opmars naar oorlog onder leiding van gedisciplineerde militaire blokken, kunnen we het gevaar van eenzijdige militaire uitbarstingen of zelfs groteske ongelukken niet uitsluiten, die een verdere versnelling van het afglijden naar barbarij zouden betekenen”[5].

Geconfronteerd met de oorverdovende internationale campagne om Rusland te isoleren en met de praktische maatregelen om zijn strategie in Oekraïne te blokkeren, heeft Poetin zijn nucleaire verdediging op scherp gezet. Dit is momenteel misschien slechts een nauwelijks verhulde bedreiging, maar de uitgebuitenen van de wereld kunnen het zich niet veroorloven om te vertrouwen op de ultieme redelijkheid van welk deel van de heersende klasse dan ook.

De ideologische aanval op de arbeidersklasse

Om de bevolking, en vooral de arbeidersklasse, voor oorlog te mobiliseren, moet de heersende klasse naast haar bommen en artilleriegranaten een ideologische aanval lanceren. In Rusland lijkt het erop dat Poetin voornamelijk heeft vertrouwd op grove leugens over de ‘nazi's en drugsverslaafden’ die Oekraïne besturen, en niet zwaar heeft geïnvesteerd in het opbouwen van een nationale consensus over de oorlog. Dit zou een misrekening kunnen blijken te zijn, omdat er binnen zijn eigen heersende kringen, onder intellectuelen en in bredere lagen van de maatschappij onenigheid is. Er zijn een aantal demonstraties geweest en ongeveer 6.000 mensen zijn gearresteerd omdat ze protesteerden tegen de oorlog. Er zijn ook berichten over demoralisatie bij een deel van de troepen die naar Oekraïne zijn gestuurd. Maar tot nu toe zijn er in Rusland weinig tekenen van een beweging tegen de oorlog die gebaseerd is op de arbeidersklasse, die door tientallen jaren stalinisme is afgesneden van haar revolutionaire tradities. In Oekraïne zelf is de situatie van de arbeidersklasse nog duisterder: geconfronteerd met de verschrikkingen van de Russische invasie is de heersende klasse er grotendeels in geslaagd de bevolking te mobiliseren voor de verdediging van het ‘eigen land’, met honderdduizenden vrijwilligers om de indringers te weerstaan met elk wapen dat ze te pakken kunnen krijgen. We mogen niet vergeten dat ook honderdduizenden hebben gekozen voor de vlucht uit de slagvelden, maar aan de oproep om te vechten voor de burgerlijke idealen van democratie en natie is zeker gehoor gegeven door delen van het proletariaat, die zich aldus hebben opgelost in het Oekraïense ‘volk’ waar de realiteit van de verdeling in klassen is vergeten. De meerderheid van de Oekraïense anarchisten lijkt de extreemlinkse vleugel te vormen van dit volksfront[6].

Het vermogen van de Russische en Oekraïense heersende klassen om ‘hun’ arbeiders mee te slepen in de oorlog, toont aan dat de internationale arbeidersklasse niet homogeen is. De situatie is anders in de belangrijkste westerse landen, waar de bourgeoisie al tientallen jaren wordt geconfronteerd met de onwil van de arbeidersklasse - ondanks al haar moeilijkheden en tegenslagen - om zichzelf op te offeren op het altaar van de imperialistische oorlog. Geconfronteerd met de steeds oorlogszuchtigere houding van Rusland, heeft de heersende klasse in het Westen zorgvuldig ‘boots on the ground’ vermeden; en het avontuur van het Kremlin dus met directe militaire kracht tegemoet te treden. Maar dit betekent niet dat onze heersers de situatie passief accepteren. Integendeel, we zijn getuige van de meest gecoördineerde ideologische pro-oorlogcampagne in decennia, de campagne voor ‘solidariteit met Oekraïne tegen de Russische agressie’. De pers, van rechts tot links, publiceert en steunt de pro-Oekraïnse demonstraties, waarbij ze het ‘Oekraïense verzet’ als de vaandeldrager van de democratische idealen van het Westen ophemelen, die nu bedreigd worden door de gek in het Kremlin. En ze verhullen niet dat er offers zullen moeten worden gebracht – niet alleen omdat de sancties tegen de Russische energievoorziening zullen bijdragen aan de inflatoire druk die het nu al moeilijk maakt voor mensen om hun huizen te verwarmen, maar ook omdat, zo wordt ons verteld, als we de ‘democratie’ willen verdedigen, we onze uitgaven voor ‘defensie’ moeten verhogen. Zoals Andrew Rawnsley, de belangrijkste politieke commentator van de liberale Observer, het deze week uitdrukte:

“Sinds de val van de Berlijnse Muur en de ontwapening die daarop volgde, hebben het Verenigd Koninkrijk en zijn buurlanden het ‘vredesdividend’ voornamelijk uitgegeven om de vergrijzende bevolking betere gezondheidszorg en pensioenen te geven dan ze anders zouden hebben genoten. De terughoudendheid om meer aan defensie uit te geven is blijven bestaan, ook al zijn China en Rusland steeds oorlogszuchtiger geworden. Slechts een derde van de 30 NAVO-leden komt momenteel de toezegging na om 2% van het BBP aan hun strijdkrachten te besteden. Duitsland, Italië en Spanje halen de doelstelling niet.

Liberale democratieën moeten dringend de vastberadenheid herontdekken om hun waarden te verdedigen tegen tirannie die ze vertoonden tijdens de Koude Oorlog. De autocraten in Moskou en Peking geloven dat het westen verdeeld, decadent en in verval is. Het moet bewezen worden dat ze ongelijk hebben. Anders is alle retoriek over vrijheid slechts ruis voor de nederlaag”[7]. Het kan nauwelijks explicieter gesteld worden: zoals Hitler het uitdrukte, je kunt wapens hebben, of je kunt boter hebben, maar je kunt niet beide hebben.

Net op het ogenblik dat de arbeidersklasse in een aantal landen tekenen vertoonde van een nieuwe bereidheid om haar levens- en werkomstandigheden[8]te verdedigen, zal dit massale ideologische offensief van de heersende klasse, deze oproep tot opoffering ter verdediging van de democratie, een zware slag zijn tegen het potentieel voor de ontwikkeling van klassenbewustzijn. Maar groeiend bewijs dat het kapitalisme van oorlog leeft, kan op de lange termijn ook een factor zijn in de opkomst van het bewustzijn dat dit hele systeem, oost en west, inderdaad ‘decadent en in verval’ is, dat kapitalistische sociale verhoudingen van de planeet moeten worden verwijderd.

Geconfronteerd met de huidige ideologische aanval, die erop gericht is echte verontwaardiging over de gruwel die we in Oekraïne zien om te buigen in een steun voor een imperialistische oorlog, zal de taak van de internationalistische minderheden van de arbeidersklasse niet gemakkelijk zijn. Het begint met het reageren op alle leugens van de heersende klasse en erop aan te dringen dat, in plaats van zichzelf op te offeren voor de verdediging van het kapitalisme en zijn waarden, de arbeidersklasse met hand en tand haar eigen werk- en levensomstandigheden verdedigt.

Door de ontwikkeling van deze verdedigingsstrijd en door een zo breed mogelijke bezinning op de ervaring van de strijd van het proletariaat, zal de arbeidersklasse in staat zijn opnieuw aansluiting te vinden bij de revolutionaire strijd uit het verleden, in het bijzonder de strijd van 1917-1918 die de bourgeoisie dwong een einde te maken aan de Eerste Wereldoorlog. Dit is de enige manier om te strijden tegen kapitalistische oorlogen en de weg vrij te maken om de mensheid te bevrijden van de bron van oorlog: de kapitalistische wereldorde.

Amos / 28 Februari 2022