Krachtsvertoon van het Russische leger door middel van grootscheepse ‘manoeuvres’ langs de Oekraïense grenzen, bijna dagelijkse aankondigingen door de Verenigde Staten van een op handen zijnde Russische invasie, het sturen van NAVO-troepen naar de Baltische staten en Roemenië, intens diplomatiek overleg ‘om de vrede te redden’, een Russische mediacampagne die de westerse hysterie aan de kaak stelt en de terugkeer van troepen naar hun kazernes aankondigt, wat onmiddellijk dan weer ontkend wordt door de Verenigde Staten en de NAVO, schermutselingen tussen het Oekraïense leger en separatisten in de Donbass: in deze naargeestige oorlogssabbat tussen imperialistische bourgeoisieën zijn de bedoelingen uiteenlopend en complex, gekoppeld aan de ambities van de verschillende hoofdrolspelers en aan de irrationaliteit die de periode van ontbinding kenmerkt. Dit alles maakt de situatie alleen maar gevaarlijker en onvoorspelbaarder: wat de concrete uitkomst van de ‘Oekraïense crisis’ ook is, het betekent sowieso een aanzienlijke toename van de militarisering, de oorlogszuchtige spanningen en de imperialistische tegenstellingen in Europa.

1. De Verenigde Staten in het offensief met een president die onder druk staat

De hysterische campagne in de VS, die een op handen zijnde Russische invasie van Oekraïne aan de kaak stelt, volgt op een soortgelijke door de VS georkestreerde campagne in de herfst van 2021 met betrekking tot een ‘dreigende invasie’ van Taiwan door China. Geconfronteerd met een systematisch achteruitgang van het Amerikaanse leiderschap voert de regering Biden een imperialistische politiek die, in het verlengde van de door Trump ingezette koers, er in de eerste plaats in bestaat haar economische, politieke maar ook militaire middelen te concentreren op de belangrijkste vijand, China; vanuit dit oogpunt wordt met de onverzoenlijke houding ten aanzien van de Russische doelstellingen het signaal benadrukt dat in het najaar van 2021 aan Peking werd gegeven. Vervolgens ontwikkelde Biden, door de schepping van ‘hotspots’ in de wereld, een spanningsbeleid dat erop gericht is de verschillende imperialistische machten, die hun eigen troeven uitspelen, duidelijk te maken dat ze er alle belang bij hebben zichzelf onder de bescherming te plaatsen van de heersende peetvader. Deze politiek stuitte echter op beperkingen, opgelegd door de ontbinding, en leidde tot een matig succes in de Stille Oceaan met de oprichting van de AUKUS, die alleen de ‘blanke’ Engelstalige landen (Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Australië) samenbracht, terwijl Japan, Zuid-Korea en India zich afzijdig hielden. Dezelfde politiek wordt nu ook gevoerd ten aanzien van Rusland met de bedoeling de Europese landen weer onder Amerikaanse controle te brengen binnen de NAVO: Amerikaanse propaganda hekelt voortdurend de Russische invasie, terwijl ze cynisch verduidelijkt dat de Verenigde Staten niet militair in Oekraïne zullen ingrijpen omdat ze geen defensieverplichting hebben ten opzichte van dit land, in tegenstelling tot de landen van de NAVO. Het gaat hier om een verraderlijke boodschap gericht aan Europese landen. Maar buiten Boris Johnson die zich, net als in Azië, opstelt als de trouwe luitenant van de Amerikanen, onderstreept het recente diplomatieke ballet naar Moskou, op touw gezet door Macron en Scholz, hoezeer de Duitse en Franse bourgeoisie met alle middelen proberen hun bijzondere imperialistische belangen staande te houden.

Tegelijkertijd hoopt Joe Biden door deze politiek van confrontatie zijn imago te herstellen, dat ernstig is aangetast door de vlucht van de Amerikaanse troepen uit Afghanistan en door zijn herhaalde mislukkingen om zijn sociaaleconomische plannen door te voeren: “Na een jaar in functie heeft President Joe Biden,met uitzondering van de vorige President Donald Trump, de slechtste beoordeling van bijna alle gekozen presidenten” (CNN-politics, 06-02-2022) en als gevolg daarvan “is zijn partij in november op weg naar een nederlaag bij de tussentijdse verkiezingen”(La Presse, Montreal, 23-01-2022). Kortom, als de Verenigde Staten in het offensief zijn, is de manoeuvreerruimte van hun president niettemin beperkt vanwege zijn binnenlandse impopulariteit, maar ook omdat er, na de Iraakse en Afghaanse ervaringen, geen sprake kan zijn van massale inzet van ‘boots on the ground’. De aanwezigheid van Amerikaanse troepen aan de grenzen van Oekraïne blijft daarom eerder symbolisch.

2. Rusland in de verdediging en in de val gelokt

Sedert een tiental jaren hebben we aangetoond dat Rusland - terwijl het een economische dwerg is - de rol van ‘onruststoker’ speelt in de wereld dankzij de macht van zijn strijdkrachten en zijn wapens, een erfenis van de periode waarin het aan het hoofd stond van een heel imperialistisch blok. Dit betekent echter niet dat het nu algemeen in het offensief is. Integendeel, het bevindt zich in een situatie waarbij al zijn grenzen steeds meer onder druk staan.

- In Centraal-Azië, met de Taliban aan de macht in Kaboel, hangt de moslimdreiging boven zijn Aziatische bondgenoten in de ‘stans’ (Oezbekistan, Turkmenistan, Tadzjikistan); daarnaast bevindt het zich tussen de Zwarte Zee en de Kaspische Zee in een latente oorlog met Georgië na de bezetting van Zuid-Ossetië en Abchazië in 2008 en probeert het de status quo te handhaven tussen Armenië-Azerbeidzjan na de oorlog in Nagorno-Karabach van 2020, waarbij Azerbeidzjan duidelijk het hof wordt gemaakt door Turkije. Tenslotte is de recente destabilisatie van Kazachstan een nachtmerrie voor Rusland, omdat dit land een centrale plaats inneemt in de verdediging van de oostkant van zijn borstwering.

- Aan de Europese zijde hebben Oekraïne en Wit-Rusland, die essentiële gebieden zijn aan de westkant van de borstwering (de Oekraïense grens ligt op slechts 450 km van Moskou), de afgelopen jaren sterk onder druk gestaan. Rusland rekende erop dat daar voor hem gunstige regimes zouden worden gehandhaafd, maar door de ‘Oranje Revolutie’ in Kiev in 2014 helde het land naar Europa, en in 2020 gebeurde in Wit-Rusland bijna hetzelfde.

Door de bezetting van de Krim in 2014 en de steun aan Russisch sprekende separatisten in Oost-Oekraïne (Donetsk en Lugansk), hoopte Poetin de controle te behouden over heel Oekraïne: “Inderdaad rekende hij op de akkoorden van Minsk, ondertekend in september 2014, om via de Donbass-republieken het recht van toezicht op de Oekraïense politiek te verkrijgen [federale structuur van het land met grote autonomie voor de regio's]. Het tegenovergestelde is gebeurd: niet alleen is de uitvoering ervan tot stilstand gekomen, maar president Volodymyr Zelensky, wiens verkiezing in april 2019 het Kremlin nog hoop gaf om de banden met Kiev opnieuw aan te halen, heeft de breuk met de ‘Russische wereld’, op gang gebracht door zijn voorganger, nog versterkt. Erger nog, de militair-technische samenwerking tussen Oekraïne en de NAVO neemt alleen maar toe, terwijl Turkije, dat zelf lid is van het bondgenootschap, gevechtsdrones heeft geleverd wat het Kremlin doen vrezen dat Kiev verleid zou kunnen worden tot een militaire herovering van de Donbass. Voor Moskou komt het er dus op aan het initiatief te nemen nu het nog kan” (Le Monde diplomatique, februari 2022, p.8).

Toen hij de tendens van de Verenigde Staten zag om zich steeds meer te richten op China, achtte Poetin het moment gunstig om de druk op Oekraïne op te voeren en daarmee ook ‘te onderhandelen over zijn plaats op het imperialistische toneel’; hij startte een strategie van ‘hybride oorlogsvoering’ met meerdere drukmiddelen, waaronder militaire spanningen, cyberaanvallen, economische (Russische gas) en politieke (erkenning van de afgescheiden republieken) dreigingen. Het Amerikaanse politieke en media-offensief zette hem voor het blok: door de luidkeelse aankondiging van een ​​militaire operatie van Rusland om Oekraïne te bezetten, zorgden de Verenigde Staten ervoor dat elke beperktere actie van de kant van Rusland als een mislukking wordt beschouwd en probeerden hem zo aan te zetten tot een riskante en waarschijnlijk vrij langdurige militaire operatie, tegen de achtergrond van een Russische bevolking die niet klaar is om oorlog te voeren en een groot aantal ‘body bags’ te zien terugkeren. De Russische bourgeoisie weet dit maar al te goed; zo onderstreepte de Russische politicoloog, deskundige in de internationale politiek van Rusland, Fjodor Lukyanov: “De grens overschrijden van machtsvertoon naar gebruik (van macht) is een overgang naar een ander niveau van risico’s en gevolgen. Moderne maatschappijen zijn er niet klaar voor - en hun leiders weten dit.”(geciteerd in De Morgen, 11-02-2022).

3. Stijgende spanningen en militarisering in Europa

De gebeurtenissen in Oekraïne hebben nu reeds een zeer belangrijke impact op de situatie in Europa, en dit op twee niveaus:

Ten eerste oefenen de verscherping van de imperialistische confrontaties, de Amerikaanse druk en de accentuering van het ‘ieder voor zich’ een extreem grote druk uit op de houding van de verschillende Europese staten. Biden’s onverzoenlijke uitspraken dwingen hen om een ​​standpunt in te nemen en de kloof tussen hen groeit, wat ingrijpende gevolgen zal hebben voor zowel de NAVO als de Europese Unie. Aan de ene kant positioneert Groot-Brittannië, bevrijd van de restricties van de consensus binnen de EU, zich als de trouwste luitenant onder de getrouwen van de Verenigde Staten: zijn Minister van Buitenlandse Zaken kwalificeerde de Frans-Duitse pogingen om een compromis te vinden zelfs als een ‘tweede München’. Verschillende Oost-Europese landen zoals Roemenië, Polen of de Baltische staten roepen op tot standvastigheid van de NAVO en plaatsen zich resoluut onder de bescherming van de Verenigde Staten. Daartegenover zijn Frankrijk of Duitsland veel terughoudender en proberen hun eigen koers te volgen in het conflict, zoals onderstreept door de intensieve onderhandelingen van Macron en Scholz met Poetin. Het conflict benadrukt dat bijzondere belangen van economische maar ook van imperialistische aard deze landen ertoe aanzetten hun eigen politiek ten opzichte van Rusland te voeren, en die is precies het doelwit van de druk van de Verenigde Staten.

Meer in het algemeen zullen de geluiden van oorlog en de tendens tot militarisering van de economie met de confrontatie in Oekraïne opnieuw hun stempel drukken op het Europese continent. Vanwege de toename van de tegenstellingen in een context van chaos en het ‘ieder voor zich’ zal dit op een veel grotere impact hebben dan de oorlog in het voormalige Joegoslavië in de jaren 1990 of zelfs de bezetting van de Krim door Rusland in 2014. De houding van de verschillende landen (met name Duitsland en Frankrijk) ter verdediging van hun imperialistische belangen kan de spanningen binnen Europa alleen maar doen toenemen, de chaos die verband houdt met de ontwikkeling van het ‘ieder voor zich’ nog verergeren en de onvoorspelbaarheid van de situatie op korte en middellange termijn vergroten.

4. Wat is het perspectief?

Ongetwijfeld probeert geen van de hoofdrolspelers een algemene oorlog te beginnen omdat enerzijds de allianties, vanwege de toename van het ‘ieder voor zich’, niet betrouwbaar zijn en anderzijds en vooral omdat de bourgeoisie in geen van de betrokken landen de vrije hand heeft: de Verenigde Staten blijven gefocust op hun belangrijkste vijand, China, en president Biden vermijdt, net als Trump vóór hem, koste wat het kost ‘boots on the ground’ (vgl. de terugtrekking van troepen in Irak en Afghanistan en het steeds vaker delegeren van taken aan  privébedrijven (Blackwater). Rusland op zijn beurt vreest een lange en massale oorlog die zijn economie en zijn militaire kracht ondermijnen (het Afghanistan-syndroom) en vermijdt ook om te veel reguliere eenheden in te zetten, zodat het ‘vuile werk’ wordt gedaan door privébedrijven (de Wagner-groep). Bovendien, zoals blijkt uit de aanhoudende moeilijkheid om de vaccinatiegraad te verhogen, staat de Russische bevolking zeer wantrouwend tegenover de Staat. Voor Europa ten slotte zou dit een economische zelfmoord betekenen, terwijl de bevolking er fundamenteel vijandig tegenoverstaat.

Het niet ontketenen van een totale en massale oorlog betekent echter niet dat er geen oorlogszuchtige acties zullen uitbreken; ze vinden momenteel trouwens al plaats in Oekraïne via de ‘lage intensiteitsoorlog’ (sic) met de separatistische milities in Charkov en Lugansk. De imperialistische ambities van de verschillende imperialismes, gecombineerd met de toename van het ‘ieder voor zich’,evenals de irrationaliteit die gepaard gaat met ontbinding, houden onvermijdelijk een vooruitzicht in van de toename van conflicten in Europa zelf, die het risico lopen een steeds chaotischere en bloederigere vorm aan te nemen: een toename van ‘hybride’ conflicten (combinatie van militaire, economische en politieke druk), nieuwe golven van vluchtelingen die West-Europa dreigen te overspoelen, evenals spanningen binnen de bourgeoisieën, zowel in de Verenigde Staten (vgl. de ‘welwillendheid’ van Trump jegens Poetin) als in Europa (zoals in Duitsland), en een groeiend verlies van controle over het politieke apparaat (populistische bewegingen).

Tegenover de haatdragende hetze van het nationalisme veroordeelt de Kommunistische Linkerzijde de imperialistische leugens van welke kant dan ook. Deze dient alleen de belangen dienen van de verschillende bourgeoisieën, de Russische, Amerikaanse, Duitse, Franse of … Oekraïense, en willen de arbeiders meesleuren in barbaarse conflicten. De arbeidersklasse heeft geen vaderland, de strijd van de arbeiders tegen kapitalistische uitbuiting is internationaal en verwerpt elke verdeeldheid op basis van geslacht, ras of van nationaliteit. De arbeiders moeten beseffen dat als ze de verergering van de botsingen tussen imperialistische haaien niet tegengaan met hun strijd, deze botsingen op alle niveaus zullen toenemen in een context van de accentuering van het ‘ieder voor zich’, de militarisering en de irrationaliteit. Vanuit dit perspectief vormt de ontwikkeling van de arbeidersstrijd, vooral in het hart van de centrale landen van het kapitalisme, ook een essentieel wapen om de uitbreiding van deze oorlogszuchtige barbaarsheid tegen te gaan.

R. Havanais/ 18.02.2022