De Eerste Wereldoorlog was een smerige slachting met meer dan 10 miljoen doden. De militaire activiteit had nooit zo'n omvang of een dergelijke intensiteit bereikt. Deze barbaarsheid alleen vormde het teken dat de kapitalistische wereld in zijn periode van verval was terechtgekomen. Vandaag, met het eeuwfeest van 1914-1918, overstelpt de bourgeoisie ons met haar misselijkmakende propaganda om ons te vertellen dat deze gebeurtenis te maken heeft met de "waanzin van mensen". Leugens! Dit artikel is om aan te tonen dat achter deze simplistische uitleg de verantwoordelijkheid schuilt van het kapitalisme, het imperialisme en vooral het verraad van de arbeidersorganisaties die waren aangetast door de heersende ideologie, geniepig getorpedeerd door het kleinburgerlijk conformisme.

Toen de oorlog op 4 augustus 1914 uitbrak was dit nauwelijks een verrassing voorde Europese bevolking of voor de arbeiders in het bijzonder. Jarenlang, vanaf het begin van de eeuw, volgden de crises zich op: de Marokkaanse crises van 1905 en 1911, de Balkanoorlogen van 1912 en 1913, om alleen de ernstigste te noemen. Deze crises plaatsten de grote mogendheden rechtstreeks tegenover elkaar, die al aan een waanzinnige wapenwedloop waren begonnen: Duitsland startte een enorm programma voor de bouw van schepen waarop Groot-Brittannië onvermijdelijk moest reageren. Frankrijk stelde een militaire dienstplicht in van drie jaar en financiert door middel van enorme leningen de modernisering van de Russische spoorwegen, die bestemd waren om troepen aan te voeren tot aan de grens met Duitsland, evenals het Servische leger.

Rusland, na het debacle van het Russisch-Japanse conflict in 1905, stimuleerde een programma van hervorming van de strijdkrachten. In tegenstelling tot wat de propaganda over de oorsprong van de oorlog ons vandaag voorhoudt, was deze bewust voorbereid en vooral gewild door alle heersende klassen van de grootmachten. Geen verrassing dus, maar voor de arbeidersklasse was het een verschrikkelijke schok. Twee keer, in Stuttgart in 1907 en in Basel in 1912, hadden de socialistische broederpartijen van de Tweede Internationale plechtige besluiten genomen om de internationalistische beginselen te verdedigen, de mobilisatie van de arbeiders voor de oorlog te weigeren en zich daar met alle middelen tegen te verzetten.

Het Congres van Stuttgart nam een resolutie amendement aan, voorgesteld door de linkerzijde – Lenin en Rosa Luxemburg: “In het geval er toch oorlog uitbreekt,  dan hebbene socialistische partijen  de plicht te werken aan de zo snel mogelijke beëindiging ervan, daarbij alleszins gebruikmakend van de economische en politieke crisis die door de oorlog wordt veroorzaakt om het volk wakker te schudden en zo de ondergang van de kapitalistische heerschappij te bespoedigen” Jean Jaurès, de grote tribunist van het Franse socialisme, verklaarde op datzelfde Congres dat "parlementaire actie op geen enkele manier meer voldoende is ….. Onze tegenstanders zijn verschrrikt door de onmetelijke krachten van het proletariaat. Wij, die zo trots het faillissement van de bourgeoisie hebben verkondigd, staan niet toe dat de bourgeoisie kan spreken van het faillissement van de Internationale ".

Op het Congres van de Franse socialistische partij, in juli 1914 in Parijs, liet Jaurès de formulering aannemen volgens welke "Het Congres beschouwt als bijzonder effectief de algemene werkstaking, gelijktijdig en internationaal georganiseerd in de betrokken landen, alsmede de agitatie en volksactie in de meest actieve zin, als een van de vele middelen die ingezet worden te om de oorlog te voorkomen en te stoppen."

En toch stortte de Internationale, in augustus 1914 ineen of beter gezegd, ze valt uiteen wanneer alle partijen die ze groepeerde (op een paar eerbare uitzonderingen na, zoals de Russen en de Serviërs) haar grondbeginsel, het proletarisch internationalisme verraden in naam van de verdediging van het "vaderland in gevaar" en van de "cultuur" , . En iedere bourgeoisie, terwijl ze zich erop voorbereidde om miljoenen mensen het slachthuis in te smijten, prsenteert zich uiteraard als het toppunt van beschaving en cultuur, terwijl de vijand die tegenover haar stond slechts bestialiteit was, bloeddorstig en verantwoordelijk voor de ergste gruweldaden...
Hoe is zo'n ramp mogelijk? Hoe kunnen degenen die een paar maanden, of zelfs een paar dagen eerder, de bourgeoisie bedreigde voor de gevolgen van de oorlog voor zijn eigen overheersing, zich zonder weerstand scharen achter de Heilige Eenheid met de klassenvijand - de Burgfriedenpolitik, volgens de Duitse uitdrukking?

Van alle partijen van de Internationale, droeg de Sozialdemokratische Partei Deutschlands, de Duitse sociaal-democratische partij (SPD), de grootste verantwoordelijkheid. Als we dit zeggen dan verontschuldigt dat geenszins de andere partijen, en met name de Franse. Maar de Duitse partij was het vlaggenschip van de Internationale, het juweel dat opgebouwd was door het proletariaat. Met meer dan een miljoen leden en meer dan 90 regelmatige publicaties, was de SPD verreweg de sterkste en de best georganiseerde partij van de Internationale. Op het intellectuele en theoretische vlak, was ze de referentie voor de hele arbeidersbeweging: de artikelen in haar theoretische tijdschrift, de Neue Zeit, gaven de toon aan op het vlak van de marxistische theorie en Karl Kautsky, hoofdredacteur van de Neue Zeit, werd somstijds beschouwd als de "paus van het Marxisme".

Zoals Rosa Luxemburg schreef: “Zij heeft door talloze offers, door zorgvuldig en onvermoeide arbeid de sterkste en voorbeeldigste organisatie opgebouwd, de grootste pers geschapen, de doeltreffendste middelen voor scholing en voorlichting in het leven geroepen, de geweldigste kiezersmassa om zich geschaard, de talrijkste parlementaire mandaten bevochten.De Duitse sociaaldemocratie gold als de zuiverste belichaming van het marxistische socialisme. Zij had en maakte aanspraak op een speciale plaats als de leermeesteres en leidster van de Tweede Internationale.” (JuniusBrochure)

Het SPD was het model dat alle anderen trachtten te imiteren, zelfs de Bolsjewiki in Rusland: “In de Tweede Internationale speelde de Duitse machtsformatie de doorslaggevende rol. Op de congressen, in de bijeenkomsten van het Bureau van de Socialistische  wachtte iedereen op de Duitse mening. Ja, juist in de vragen van de strijd tegen het militarisme en de oorlog, trad de Duitse sociaaldemocratie steeds beslissend op. “Voor ons, Duitsers, is dit onaannemelijk”, was in de regel voldoende om de oriëntatie der Internationale te bepalen. Met blind vertrouwen gaf zij zich aan de leiding der bewonderde, machtige Duitse sociaaldemocratie over: zij was de trots van elke socialist en de schrik van de heersende klassen in alle landen.” (JuniusBrochure)

De Duitse partij had dus de verantwoordelijkheid om de verbintenissen van Stuttgart in werking te stellen en het verzet tegen de oorlog te lanceren. En toch, op de noodlottige dag van 4 augustus 1914, sloot de SPD zich aan bij de burgerlijke partijen van de Rijksdag door voor de oorlogskredieten te stemmen. Van de ene op de andere dag was de arbeidersklasse in alle oorlogvoerende landen ontwapend en zonder organisatie, omdat haar politieke partijen en  vakbonden overgingen naar de bourgeoisie en voortaan de belangrijkste organisatoren zijn, niet van het verzet tegen de oorlog, maar daarentegen van de militarisering van de samenleving in het vooruitzicht van de oorlog.

Vandaag leeft de legende dat de arbeiders, net als de rest van de bevolking, door een vloedgolf van patriottisme meegesleept werden, en de media laten graag beelden zien van troepen die vertrekken naar het front, met de bloem op het geweer. Net als vele legendes heeft ze weinig te maken met de werkelijkheid. Hoewel er nationalistische uitingen van hysterie bestonden, waren ze hoofdzakelijk te wijten aan de kleinburgerij, aan jonge studenten overstelpt door patriottisme. In Frankrijk en Duitsland manifesteerden, in juli 1914, daarentegen honderdduizenden arbeiders tegen de oorlog: maar zij waren onmachtig geworden door het verraad van hun organisaties.

In werkelijkheid vond het verraad van de SPD natuurlijk niet van de ene op de andere dag plaats: ze was  lange tijd voorbereid. De electorale macht van de SPD heeft een politieke onmacht verborgen, beter nog, het was juist de electorale macht van de SPD en de kracht van de Duitse vakbondsorganisatie die de SPD tot machteloosheid herleid heeft als revolutionaire partij. De lange periode van economische welvaart en relatieve politieke vrijheid, na de beëindiging van de anti-socialistenwetten en de legalisatie van socialistische partijen in Duitsland in 1891, overtuigden de parlementaire en vakbondsleiders er uiteindelijk van dat het kapitalisme een nieuwe fase was binnengegaan, waarbij het zijn interne tegenstellingen had overwonnen. De komst van het socialisme zou plaatsvinden, in plaats van door een revolutionaire massale opstand, door een geleidelijk proces van parlementaire hervormingen. Winnen bij de verkiezingen werd dus het belangrijkste doel van de politieke activiteit van de SPD en de parlementaire fractie kreeg daardoor een steeds meer overheersend gewicht in de partij.

Het probleem is dat, ondanks de vergaderingen en arbeidersmanifestaties tijdens verkiezingscampagnes de arbeidersklasse niet deelneemt aan de verkiezingen als een klasse, maar als geïsoleerde individuen, in het gezelschap van andere individuen die behoren tot andere klassen – waarvan men de vooroordelen niet confronteert. Zo zal de keizerlijke regering van de Kaiser in de verkiezingen van 1907 een campagne voeren ten gunste van een agressieve koloniale politiek en verliest de SPD - die tot dan toe tegen militaire avonturen was – een aanzienlijke hoeveelheid zetels in de Reichstag. De leiders van het SPD, en vooral de parlementaire fractie, trokken daaruit de conclusie dat men  de patriottische gevoeligheden niet rechtstreeks moest confronteren en uit dien hoofde verzette de SPD zich tegen alle pogingen binnen de Tweede Internationale (ook op het Congres in Kopenhagen in 1910) te discussiëren over specifieke maatregelen die genomen moesten worden tegen de oorlog, als deze zou uitbreken.

Door in een burgerlijke omgeving te vertoeven, namen de leiders en het apparaat van de SPD steeds meer de geest ervan over. De revolutionaire vlam, die hun voorgangers in staat gesteld had de Frans-Pruisische oorlog in 1870 aan de kaak te stellen, vervaagde bij de leiders. Erger nog, ze werd gezien als schadelijk omdat ze de partij blootstelde aan de repressie. Uiteindelijk werd de SPD in 1914, achter haar indrukwekkende gevel, "een radicale partij net als alle andere". De partij nam het standpunt van de bourgeoisie over, ze stemde voor de oorlogskredieten en slechts een kleine minderheid bleef vastberaden om het debacle te weerstaan. Deze minderheid, opgejaagd, gevangen genomen, vervolgd, zou aan de basis liggen van de groep Spartakus, die zich in 1919 aan het hoofd van de Duitse revolutie zou stellen en die de Duitse afdeling van de nieuwe Internationale, de KPD zou oprichten.

Het is bijna een gemeenplaats om te zeggen dat we nog steeds in de schaduw van de oorlog van 1914-1918 leven. Ze vertegenwoordigde het moment waarop het kapitalisme de planeet had omsingeld en begon the domineren, en zo de gehele mensheid in een enkele wereldmarkt integreerde, mark die het voorwerp was en nog steeds is van de hebzucht van alle machten. Vanaf 1914, zou het imperialisme, het militarisme de productie beheersen; de oorlog globaal en permanent worden. Sindsdien dreigt het kapitalisme de mensheid naar zijn ondergang te voeren!

De manier waarop de Eerste Wereldoorlog zich heeft ontwikkeld, was niet onvermijdelijk. Als de Internationale haar verbintenissen was nagekomen, had de oorlog misschien niet voorkomen kunnen worden, maar ze had het arbeidersverzet, dat steeds meer toenam, kunnen aansporen. Ze had haar een politieke en revolutionaire richting kunnen geven en zo, voor de eerste keer in de geschiedenis, de weg kunnen effenen, en de mogelijkheid kunnen scheppen voor een wereldwijde gemeenschap, zonder klassen en uitbuiting. Het had de beëindiging kunnen betekenen van de ellende en de wreedheden die het imperialistische en decadente kapitalisme sindsdien aan de mensheid heeft opgelegd. Dit is geen vrome hoop en geen illusie; integendeel, de Russische revolutie heeft bewezen dat de revolutie niet alleen noodzakelijk, maar ook mogelijk was (en is). Want het is namelijk deze buitengewone “hemelbestormde” aanval door de massa's, deze enorme proletarische elan die de internationale bourgeoisie op haar grondvesten deed schudden en haar dwong de oorlog voortijdig te beëindigen. Oorlog of revolutie, barbarendom of socialisme, 1914 of 1917 ... : het enige alternatief dat er voor de mensheid bestaat, kan zich slechts met steeds meer duidelijkheid aftekenen!

Sceptici beweren dat de Russische revolutie geïsoleerd bleef en ten onder is gegaan, meegeleept door de Stalinistische contrarevolutie en zij zullen eraan toevoegen dat 1914-1918 is gevolgd door 1939-1945. Dat is volkomen juist. Maar om geen verkeerde conclusies te trekken, is het noodzakelijk inzicht te krijgen in de oorzaken, en moeten we ons afvragen waarom en ons niet tevreden stellen zonder meer met het slikken van de officiële permanente propaganda. In 1917 begon de internationale revolutionaire golf in een context waarin de splijtzwam van de oorlog nog diep geworteld was. Deze moeilijkheden hebben een heterogeniteit veroorzaakt in de rangen van het proletariaat, die werd uitgebuit door de heersende klasse om de arbeidersklasse te verslaan.

Verward en gedesoriënteerd, is het proletariaat niet werkelijk in staat geweest zich te verenigen in een brede internationale beweging. Het is verdeeld gebleven tussen de kampen van de "winnaars" en van de "verliezers". De heldhaftige revolutionair stormloop, zoals die van 1919 in Duitsland, kon vervolgens worden vernietigd, gedrenkt in het bloed, hoofdzakelijk door het verraad van de grote arbeiderspartij, de sociaal-democratie. Het bestaande isolement heeft de internationale reactie vervolgens in staat gesteld zijn misdrijven te vervolmaken, de Russische Revolutie te verslaan en de tweede grote wereldslachting voor te bereiden. Dit gegeven bevestigd voor  een tweede keer de enige historische keuze waar we voor staan: "socialisme of barbarendom".

30.06.2014. Jens