In de eerste tien maanden van 2003 is er op grote schaal strijd gevoerd. Arbeiders uit een hele serie sectoren streden met een vastberadenheid die we niet meer gezien hadden sinds de jaren 1980. In Mei en Juni zagen we in Frankrijk miljoenen arbeiders demonstreren tegen de aanvallen op de pensioenen. In Oostenrijk waren er eveneens demonstraties, die ook gericht waren tegen de aanvallen op de pensioenen. Deze demonstraties culmineerden op 3 Juni in de grootste demonstratie sinds de Tweede Wereldoorlog, toen een miljoen mensen de straat opgingen (en dat in een land met minder dan tien miljoen inwoners).

Er heeft ook belangrijke, niet-officiële, geïsoleerde, spontane strijd plaatsgevonden. Zoals: de wilde staking van de arbeiders van British Airways op de luchthaven Heathrow; de niet‑officiële staking in Juni bij Alcatel‑Espace in Toulouse, waaraan 1.000 arbeiders deelnamen; de 2.000 contractarbeiders van de olieraffinaderij in Puertollano (Spanje) die staakten na een ongeluk dat zeven arbeiders doodde. In September begonnen 2.000 arbeiders van de Humberside scheepswerven, uit drie verschillende firma’s, aan een wilde staking om 98 arbeiders van een onderaannemer te steunen, die ontslagen waren omdat ze een loonsverhoging van nauwelijks €2,50 hadden geëist. Bovendien was er de staking bij het postbedrijf in Groot‑Brittannië waaraan minstens 20.000 arbeiders meededen. Er is steeds meer strijd in de meeste Europese landen, en ook in de Verenigde Staten. In California (Verenigde Staten) zijn er bijvoorbeeld stakingen geweest bij het openbaar vervoer van Los Angeles waarbij door solidariteitsacties  bus‑, metro‑ en light-raillijnen werden afgesneden. Een staking door 70.000 supermarktarbeiders in California raakte bijna 900 winkels. Voor het eerst in 25 jaar kwam er daar zo’n actie tot stand. In Griekenland zagen we ook een serie van stakingen bij de overheid. Duizenden arbeiders, waaronder leraren, arbeiders uit de gezondheidszorg, brandweermannen en kustwachten waren er bij betrokken. Andere lagen, zoals 15.000 taxi chauffeurs hebben ook gestaakt en gedemonstreerd. Na 14 jaar zonder mobilisaties op grote schaal, na laagterecords op het vlak van stakingen in de grote kapitalistische landen, na het proclameren door de heersende klasse van het einde van de klassenstrijd, laten de recente strijdvoorbeelden zien dat de sociale situatie aan het veranderen is.

Wat is de betekenis van deze strijd?

Om de betekenis en de gevolgen van deze gevechten te kunnen begrijpen is het noodzakelijk om ze in hun historische context te plaatsen. Op het onmiddellijke vlak zijn de gevechten niet zo verschillend van die uit de periode sinds 1989. In 1993 waren er grote demonstraties in Italië tegen de aanvallen op de pensioenen. In 1995 waren er in Frankrijk grootscheepse klassenbewegingen die reageerden op vergelijkbare aanvallen. Echter, ditjaar zien we gelijktijdige bewegingen, gevechten die elkaar opvolgen, de groei van kleine maar belangrijke niet‑officiële gevechten. Bovenal ontwikkelen deze gevechten zich in een context van groeiende onvrede in de arbeidersklasse over de vraag wat het kapitalisme heb in de toekomst nog te bieden heeft. In de strijd werden vergelijkingen gemaakt met Mei 1968. We zien dit jaar niet als een nieuw 1968, maar de vergelijking onderstreept het belang van het begin van het ter discussie stellen van het kapitalisme door de arbeiders.

“In 1968 was een van de belangrijkste factoren, in de herrijzenis van de arbeidersklasse en haar strijd op het toneel van de internationale geschiedenis, de brutale beëindiging van de illusies die gekweekt waren in de wederopbouwperiode. Voor een hele generatie van de arbeidersklasse had deze wederopbouw gezorgd voor volledige werkgelegenheid en een duidelijke verbetering van de levensomstandigheden, na de werkloosheid van de jaren 1930 en de rantsoenering en de honger tijdens en vlak na de oorlog. Direct na de eerste uitingen van de open crisis werd de arbeidersklasse aangevallen. Niet alleen op zijn arbeids‑ en levensvoorwaarden, maar ook wat betreft het blokkeren van de toekomstperspectieven. Een nieuwe periode van toenemende economische en sociale stagnatie was het resultaat van de wereldcrisis. De schaal van de arbeidersstrijd na Mei 1968 en het opnieuw verschijnen van het revolutionair perspectief toont aan dat de burgerlijke mystificaties over de ‘consumentenmaatschappij’ en de ‘verburgerlijking’ van de arbeidersklasse afsleten. Alle verhoudingen in acht genomen is het zo dat er overeenkomsten zijn tussen de huidige aanvallen en de situatie toen. Overduidelijk is het dat we de twee perioden niet aan elkaar gelijk kunnen stellen. 1968 was een grootse historische gebeurtenis die het einde van meer dan veertig jaar contrarevolutie markeerde. De uitwerking  op het internationale proletariaat was onvergelijkbaar veel groter dan die van de huidige situatie. Desondanks zien we vandaag de ineenstorting van datgene wat een troost moest zijn, de mogelijkheid om na jaren te hebben verkeerd in de gevangenis van de loonarbeid, met pensioen te gaan op een leeftijd van zestig jaar, en de mogelijkheid om dan nog van het leven te genieten zonder materiele zorgen. Nu zijn de arbeiders gedwongen de illusie te verlaten dat ze in de laatste jaren van hun leven kunnen ontsnappen aan, wat in toenemende mate wordt gezien als een bezoeking: een werkomgeving waarin er altijd te weinig mensen voor de hoeveelheid werk zijn, de hoeveelheid werk die steeds toeneemt, en het arbeidstempo dat steeds verder wordt opgeschroefd. Ofwel ze zullen langer moeten doorwerken, wat een verkorting betekent van de periode waarin ze hoopten te ontsnappen aan de loonarbeid, of, omdat ze niet lang genoeg hebben bijgedragen, zullen ze worden teruggebracht tot een staat van extreme armoede, waarbij overwerk wordt opgevolgd door ontberingen. Iedere arbeider moet zich zo dingen gaan afvragen voor zijn toekomst.” (De massale aanvallen van het kapitaal vereisen een massaal antwoord van de arbeidersklasse, in Internationale Revue, Engels, Frans- en Spaanstalige uitgaven, nr. 114).

Deze ongerustheid wordt nog versterkt door de ervaringen die het proletariaat al veertien jaar opdoet. Na de ineenstorting van het Oostblok werd het proletariaat sterk teruggeworpen. De ineenstorting en de verandering van de gehele internationale situatie, waarbij de wereld overspoeld werd met chaos, veroorzaakte bij de arbeiders een gevoel van hulpeloosheid. Tegelijkertijd gebruikte de heersende klasse de ineenstorting en de toenemende economische ‘boom’ van de jaren 1990 om het idee ingang te doen vinden dat de klassenstrijd dood is en dat de arbeiders zichzelf moeten zien als ‘verantwoordelijk burger’. Deze campagnes botsten aan het begin van de nieuwe eeuw met de realiteit van de recessie die gepaard ging met het barsten van de internetluchtbel en golven van ontslagen in de Verenigde Staten, Europa en de rest van de wereld. Tegelijkertijd, in geheel Europa, de Verenigde Staten en elders, zet de kapitalistische staat de welvaartsstaat op de helling. Er wordt gesneden in werkeloosheid‑ en andere uitkeringen, er wordt gekort in de pensioenen, de gezondheidszorg en et onderwijs worden aangevallen. Dit alles laat de arbeidersklasse zien wat het kapitalisme te bieden heeft en het maakt de arbeiders vastbesloten om te antwoorden op de aanvallen op de pensioenen en andere sociale uitkeringen.

De kleinere, geïsoleerde, niet‑officiële strijd brengt een toenemende onvrede in het proletariaat tot uiting, gericht tegen het accepteren van aanvallen die opgelegd worden door bazen en vakbonden. De check‑in staff op Heathrow, die niet bekend staat om zijn strijdbaarheid, was simpelweg niet meer in staat weer een nieuwe aanval en de medeplichtigheid van de vakbonden te slikken. Daarom verlieten de arbeiders hun werk. Het feit dat zo’n klein aantal arbeiders zo’n grote ongerustheid kon veroorzaken bij de bazen, de vakbonden en de media is een tekenend voorbeeld van het feit dat de heersende klasse weet dat er iets aan het veranderen is in de sociale situatie.

Het perspectief

De mogelijkheden van de nieuwe situatie zijn van historisch belang. We zijn nu niet in dezelfde situatie als in 1968, de klasse komt niet uit de periode van decennialange nederlagen, maar uit iets meer dan een decennium van terugval. Voor 1989 waren er twintig jaar lang steeds golven van strijd. Dus, de huidige generatie arbeiders kan terugvallen op een ‘reservoir’ van meer dan dertig jaar ervaring van confrontaties met aanvallen en manoeuvres van de heersende klasse. Dit, gecombineerd met de vragen die worden gesteld door de toename van de alomvattendheid van de aanvallen, kunnen de voorwaarden scheppen voor belangrijke stappen in de richting van eventueel beslissende klassenconfrontaties tussen het proletariaat en de bourgeoisie die bepalend zullen zijn voor het vermogen van het proletariaat om al dan niet tot een revolutionair offensief over te gaan.

De klassenidentiteit,de sleutelkwestie voor de arbeidersklasse

In het centrum van dit perspectief staat de mogelijkheid van het proletariaat om zijn klassenidentiteit terug te vinden en te versterken. Met ‘klassenidentiteit’ bedoelen we het begrip dat men tot een klasse behoort, een klasse met gemeenschappelijk te verdedigen belangen. Dit klassenbegrip is de basis om de strijd eventueel op een hoger niveau van uitbreiding en zelforganisatie te brengen.

De aard van de huidige aanvallen legt daarvoor de basis. De ontmanteling van de ‘sociale buffers’ van de welvaartsstaat, samen met de toename van de uitbuiting in de fabrieken, kantoren, ziekenhuizen enzovoort en de groei van de massawerkloosheid (meer dan vijf miljoen in Duitsland, 10% van de werkende bevolking,  een niveau van ontslagen dat tientallen jaren ongekend was in de Verenigde Staten, 800.000 fabrieksbanen verdwenen in Groot‑Brittannië sinds 1997, enzovoort), confronteren de arbeidersklasse met de harde waarheid van het kapitalisme: ofwel je werkt je te pletter om meerwaarde te produceren of je verrot in armoede. Al decennialang probeert de heersende klasse de welvaartsstaat te gebruiken om de impact van het kapitalisme op de arbeidersklasse te verzachten, maar steeds duidelijker wordt hoeveel waarheid er zat in de woordendie Marx in Het Kapitaal schreef: “De kapitalistische warenproductie is de eerste economische formatie in de geschiedenis van de mensheid waarin de werkloosheid en de vernietiging van een groot en groeiend deel van de bevolking, en de directe hulpeloze armoede van een ander deel dat ook groeit, niet enkel het resultaat is van, maar ook een noodzaak is voor het voortbestaan van deze economie. De onzekerheid van het bestaan van de hele werkende bevolking en de chronische behoeftigheid [...] zijn voor het eerst een normaal sociaal verschijnsel geworden” (Marx, Het Kapitaal, deel 1).

De tegenaanval van de bourgeoisie

De heersende klasse is zich bewust van het gevaar dat de arbeidersklasse voor haar vormt. De kapitalistische staat heeft dan ook een heel apparaat ter beschikking om met acties vanuit de arbeidersklasse om te gaan: vakbonden, democratie, ultralinks, gerechtshoven, politie enzovoort. Desalniettemin is het haar grootste angst dat de arbeidersklasse zijn klassenidentiteit zal ontwikkelen, en op basis daarvan politieke vragen over de aard van het kapitalisme en de noodzaak voor een alternatief zal gaan opwerpen. Dus, toen de Franse bourgeoisie een frontale aanval op de arbeidersklasse moest uitvoeren deed ze er alles aan om te voorkomen dat dit zou leiden tot het ontstaan van een begin van klassenidentiteit. De vakbonden en links stelden de strijd voor als een tegen een ‘hard line’ rechtse regering, meer dan dat het kapitalisme zelf de oorzaak zou zijn. Alle sectoren van de bevolking werden gemobiliseerd. En ze stelden de leraren ten voorbeeld, hun strijd leed een bittere nederlaag. In Oostenrijk waren de vakbonden eveneens in staat de woede op te sluiten in demonstraties en beperkte stakingen. De heersende klasse in Duitsland gebruikte de strijd in Frankrijk en Oostenrijk om een gevecht van de machinearbeiders in het oosten uit te lokken. Door hen hetzelfde loon als in het westen te laten eisen werd de verdeling opgestookt. Ze was ook in staat de woede van de arbeiders te richten tegen andere arbeiders die niet aan de staking meededen. Deze laatste aanval was een uiting van het grotere probleem van de maatschappelijke ontbinding dat de arbeidersklasse zal tegenkomen in haar gevechten. Het toenemende verval van het sociale netwerk werkt de ontwikkeling van klassenbewustzijn tegen, omdat het de ideeën over ‘ieder tegen allen’ versterkt. Elk individu en elke sector wordt aangemoedigd zich enkel met zijn eigen overleving bezig te houden, zelfs als dat betekent dat medearbeiders naar beneden moeten worden getrapt. Tijdens de onderwijsstaking in Frankrijk moedigde de vakbonden het idee aan dat de meest militante arbeiders de staking moesten opleggen aan de andere arbeiders, door scholen en wegen te blokkeren enzovoort. Dit leidde tot vijandigheid tussen de arbeiders, en tot ontmoediging. De heersende klasse is erg doortrapt en heeft veel ervaring in de strijd tegen de arbeidersklasse waar ze op terug kan vallen. Het is van het grootste belang dit te begrijpen, omdat als men de capaciteiten van de klassenvijand onderschat men het proletariaat ontwapent. De huidige gevechten zijn enkel de eerste aarzelende stappen in de richting van het openen van een periode van een mogelijke ontwikkeling van de klassenstrijd. De bourgeoisie zal alles doen wat ze kan om de strijdbaarheid en de verdieping van het bewustzijn in de arbeidersklasse te ondermijnen, af te leiden en te corrumperen. De arbeidersklasse wordt geconfronteerd met een enorme uitdaging. Er zal een lange en zeer moeizame ontwikkeling van de gevechten gaan plaatsvinden, gemarkeerd door nederlagen en kenteringen. De arbeiders zullen moeten optornen tegen de vernietigende effecten van de zich verdiepende crisis: massa werkloosheid en armoede. De strijd aangaan is een zeer moeilijk proces, maar de serieuze reflectie die de ontwikkeling van de strijd moet vergezellen zal deze meer politiek belag geven. De ontwikkeling van de strijd zal het proletariaat eveneens in staat stellen te beginnen met het trekken van de lessen die ze bezig was te leren in de jaren 1980, met name over de rol van de vakbonden en de noodzaak de strijd uit te breiden over de grenzen van de sectoren heen. Het hele proces zal gevoed en gestimuleerd worden door bredere in vraagstelling van het kapitalistische systeem. De veranderende sociale situatie vertegenwoordigt een belangrijke historische uitdaging, maar er is geen enkele garantie dat de klasse en haar revolutionaire minderheden in staat zullen zijn deze uitdaging met goed gevolg aan te gaan. Het zal afhangen van de vastberadenheid en de wil van de klasse en haar minderheden.

Phil / 01.11.2003