Voor Prinsjesdag worden gewoontegetrouw verdere bezuinigingen aangekondigd. In het midden van de jaren 1980 beloofde minister-president Ruud Lubbers: “Dit zal de laatste bezuinigingsronde van deze omvang zijn.” Sindsdien zijn de maatregelen elk jaar voortgezet, zowel onder de rechtse Lubbers als onder de linkse Kok. In 2003 durfde de regering Balkenende II zelfs de grootste bezuinigingsronde ooit te presenteren: 17 miljard euro. Wordt het dit jaar een herhaling van de gebeurtenissen van het vorig jaar, uitlopend op de massale demonstratie in Amsterdam van 2 oktober of blijft het voorlopig stil aan het klassenfront? Voor de arbeiders stelt zich de vraag hoe te reageren op de nieuwe maatregelen terwijl de bourgeoisie er alles aan zal doen om te voorkomen dat er opnieuw onvrede ontstaat die uitingen van strijdbaarheid tot gevolg kan hebben.

De korte levensduur van het kabinet Balkenende is de uitdrukking van een veel breder probleem dan alleen dat van de regering. Het zal niet verdwijnen door nieuwe verkiezingen of de electorale afgang van de LPF.

De economische recessie sinds het begin van het nieuwe millennium deed de onvrede groeien en tastte de populariteit van de paarse coalitie en vooral van de PvdA in hoog tempo aan. Het poldermodel, geschapen om onvrede te neutraliseren in uitzichtloze inspraakrondes over allang genomen beslissingen, liep stuk op de omvang van de te nemen maatregelen. Bij gebrek aan een tijdige aanpassing van de koers werd een stabiele regeringscoalitie na de chaotische verkiezingen van 15 mei 2002 onmogelijk. In Nederland, waar de bourgeoisie bij uitstek pocht op een wereldwijde reputatie van democratische stabiliteit, is een dergelijke crisis ongehoord.

De laffe sluipmoord op filmmaker en columnist Theo van Gogh op 2 november door een moslimextremist stelde de bourgeoisie in de gelegenheid een grootscheepse campagne te voeren voor de “verdediging van de democratie en het vrije woord” en tegen “het gevaar van het terrorisme en extremisme”. Deze kent in Nederland haar weerga niet in de reeks van ideologische campagnes sinds 11 september 2001, en in Nederland vooral de hysterie rond de moord op Pim Fortuyn (1). Terwijl de liberale leuzen van deze campagne in de negentiende eeuw deel uitmaakten van de verdediging van de burger tegen de willekeur van de staat kan de staat nu worden voorgesteld als bescherming tegen terroristen. Zo probeert de bourgeoisie de arbeiders te bewegen tot steun aan dezelfde staat die hen onophoudelijk aanvalt.