Onderstaande tekst werd dertig jaar geleden geschreven, maar is vijftig jaar na de Hongaarse opstand nog altijd van actualiteit.

Twintig jaar nadat de arbeidersopstand in 1956 als een schokgolf door Hongarije ging, ‘vieren’ de gieren van de bourgeoisie de verjaardag in hun gewone stijl. De traditionele burgerlijke pers doet weemoedig over het heldhaftige verzet van het ‘Hongaarse volk’ tegen de ‘verschrikkingen van het kommunisme’, terwijl aan de andere kant van het burgerlijk politiek spectrum, de trotskisten de opstand smachtend omdopen tot een ‘politieke revolutie voor nationale onafhankelijkheid en democratische rechten’ (News Line, oktober 1976). Dergelijke verwijzingen beschrijven louter de verschijningsvorm van de opstand en verdraaien zijn echte betekenis. De opstand van 1956 in Hongarije, net zoals de stakingen in Polen van datzelfde jaar en meer recent die in 1970 en 1976, zijn geen uitingen van de wil van het ‘volk’ van Oost-Europa om het ‘kommunisme’ of de ‘ontaarde arbeidersstaten’ te hervormen. Zij zijn het directe resultaat van de onoplosbare tegenstellingen van het kapitalisme in Oost-Europa en in de hele wereld.

De crisis in het Oostblok, 1948-1956

De oprichting van stalinistische regimes in Oost-Europa na de Tweede Wereldoorlog was het antwoord van het Russische kapitaal op de verscherping van de imperialistische rivaliteiten op wereldschaal. De Berlijnse blokkade, de Koreaanse oorlog, het opduiken van de Koude Oorlog waren een uitdrukking van de voortdurende spanning tussen de twee imperialistische reuzen, de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten, die de wereld waren gaan overheersen na de oorlog. De Sovjet-Unie, die altijd in de verdediging zat wegens het Amerikaanse economische overwicht, werd gedwongen om de landen van Oost-Europa om te vormen tot economische en militaire ‘buffers’ tegen het westen. Om de greep van het Russische kapitaal op deze economieën te verzekeren, moest hen het starre politieke apparaat van het stalinisme worden opgedrongen. De totale verstaatsing van deze regimes werd versneld door de zwakte van hun economieën aan de vooravond van de oorlog. Maar het stalinisme werd zelfs opgedrongen aan landen als Tsjecho-Slowakije, dat had ‘genoten’ van de weldaden van de democratie voor de oorlog. De stalinistische aard van deze regimes is onlosmakelijk verbonden met de economische overheersing door de Sovjet-Unie; het ene uitdagen, betekent ook het andere uitdagen. De gebeurtenissen van 1956, net zoals in Tsjechoslovakije in 1968, tonen de beperkte grenzen aan van de ‘liberalisering’ die het Kremlin kan toelaten bij zijn ‘satellieten’.
In de jaren 1948-1952, dwong de druk van de inter-imperialistische wedijver het Russische blok tot een nieuwe fase van waanzinnige accumulatie. Zware industrie en militaire productie werden versneld opgebouwd ten koste van de consumptiegoederen en de levensstandaard van de arbeidersklasse. Daar bovenop troggelde de Sovjet-Unie een enorme belasting af van zijn klanten door middel van ongelijk ruilverkeer, bedrijven die in Russische handen waren, enzovoort. Dit brutale ‘partnerschap’ vond zijn economische en militaire uitdrukking in de COMECON en in het Warschau-pact. In politieke termen werd deze ‘bezettingseconomie’ vergezeld van massale onderdrukking zowel van de arbeiders als van de oude burgerlijke partijen als aanvulling op een serie van zuiveringen en showprocessen tegen dissidenten binnen de bureaucratie zelf: zoals Slansky in Tsjecho-Slowakije, Rajk in Hongarije. Deze barbaarse schertsvertoningen waren bedoeld om elke tendens tot ‘Titoïsme’ (1) te onderdrukken binnen de nationale bourgeoisieën van Oost-Europa. ‘Titoïsme’ was eenvoudigweg een slogan om elk streven naar nationale zelfbevestiging van de kant van de plaatselijke bourgeoisieën aan te duiden.
De economische zwakte van het Russische blok in vergelijking met het Westen verklaart waarom de arbeidersklasse in Oost-Europa pas kon beginnen te profiteren van de naoorlogse wederopbouw toen deze alweer bijna voorbij was. Om Amerika ‘in te halen’ op militair vlak (het enige vlak waarop de Sovjet-Unie enige hoop had om met de Verenigde Staten rivaliseren), moest de bourgeoisie van het Russische blok de lonen laag houden en de zware industrie zo snel mogelijk uitbreiden. In de periode 1948-1953 daalden de levensstandaard over heel Oost-Europa onder het vooroorlogse peil; maar de Sovjet-Unie verrees uit deze periode met een H-bom en haar Spoetniks.
Desalniettemin begon een diepgaande economische overbelasting zichtbaar te worden zodra de markten van de COMECON een verzadigingspunt bereikten, en zodra de arbeidersklasse in onrustiger werd door de nijdige aanval op haar levensstandaard. Het werd steeds noodzakelijker om de bezetting op te heffen en voor de Sovjet-Unie om zich te ‘openen’ naar de wereldmarkt. Ook Oost-Europa had behoefte aan een dergelijke ontspanning, maar die vereiste een zekere versoepeling van de Russische controle over de economieën van zijn satellieten.
De dood van Stalin in 1953 viel goed samen met de algemene behoefte van het kapitalisme in het Russische blok om zowel politiek als economisch te ‘versoepelen’. De sociale conflicten die ondergronds aan het etteren waren, barstten openlijk uit. Een ‘liberale’ fractie van de bourgeoisie begon op te komen en riep op tot een ontspanning van het economisch en politiek despotisme en een heroriëntering in de buitenlandse politiek. Dergelijke maatregelen werden verdedigd als de enige weg om weer winstgevend te worden en het proletariaat in bedwang te houden. Deze laatste eis werd opzienbarend onderstreept door het uitbreken van massale arbeidersopstanden in Oost-Duitsland, Tsjecho-Slowakije, en zelfs in de Sovjet-Unie (in het enorme Vortuka slavenarbeidskamp).
In de Sovjet-Unie werd de dood van Stalin gevolgd door fractietwisten die eindigden met de zege van de ‘revisionistische kliek’ van Chroetsjov, op het twintigste congres van de KPSU in 1956, waar tegenover de stomverbaasde wereld de misdaden en uitspattingen van de Stalin-periode aangeklaagd werden. De nieuwe lijn van Chroetsjov beloofde een terugkeer naar proletarische democratie, die zou vergezeld gaan van een internationale politiek van ‘vreedzame coëxistentie’ waarbij de Sovjet-Unie zichzelf strikt zou beperken tot economische en ideologische wedijver met het ‘kapitalistische westen’.
In de landen van Oost-Europa, drukte de ‘liberale’ tendens in de bureaucratie onvermijdelijk haar wens uit voor een zekere mate van onafhankelijkheid ten opzichte van de Sovjet-Unie. Het werd voor de ‘liberalen’ een groot probleem om te weten in hoeverre ze veilig hun nationalistische impulsen konden doordrukken, maar in het begin moedigden de Russen actief programma’s aan van voorzichtige hervormingen in de satellieten. In Hongarije werd in 1953 de aarts-stalinist Rakosi door Malenkov aangeraden om zich terug te trekken ten voordele van de hervormer, Imre Nagy. Nagy vroeg een vertraging in de uitbreiding van de zware industrie, meer nadruk op productie van consumptiegoederen, een opschorting van de collectivisatiecampagnes op het platteland en het afzwakken van de controle op de ‘cultuur’. Tijdens de volgende paar jaren werd de Hongaarse bourgeoisie verscheurd door het hieruit voortvloeiende conflict tussen de ‘conservatieven’, die verankerd zaten in de politie en de partijhiërarchie, en de ‘hervormers’ die behoorden tot de lagere rangen van de bureaucratie, de fabrieksmanagers, enzovoort. Tezelfdertijd deed de liberalisering van de kunsten een nationale beweging van kunstenaars en intellectuelen ontstaan wier wensen voor nationale onafhankelijkheid en ‘democratie’ aanzienlijk verder reikten dan het programma van de Nagy-fractie van de bourgeoisie.
Ondanks de voorzichtige aard van Nagy’s ‘NEP’ (2), besliste de Russische bourgeoisie vrij snel dat hij te hard van stapel liep. In 1955 werd hij ontzet uit zijn functie van Eerste Minister en de onpopulaire Rakosi nam de teugels van de macht weer over. Maar de Russen en hun lakeien hadden iets op gang gebracht dat moeilijk onder controle kon worden gehouden. Het protest van de kunstenaars, intellectuelen en studenten bleef aangroeien. In april 1956 werd de Petofi-kring opgericht door de ‘Jong Kommunistische’ studenten. Ogenschijnlijk een culturele discussiegroep, werd het alras een soort ‘parlement’ voor de hele oppositiebeweging. Officiële censuur van deze beweging gaf het eenvoudigweg nog meer wind in de zeilen.
In juni 1956 startten de arbeiders van Poznan in Polen een massale staking die snel het karakter kreeg van een plaatselijke opstand. Alhoewel hij snel en brutaal werd onderdrukt leidde de revolte tot de triomf van de ‘reformisten’ in Polen onder leiding van W. Gomulka. Net zoals zijn opvolger Gierek in 1970, kwam de ‘linkse’ Gomulka naar voren als de enige figuur die in staat was de controle te behouden over de arbeidersklasse toen hij aan de macht kwam.
De strubbelingen in Polen gaven een dramatische stoot aan de ontwikkelingen in Hongarije. De opstand in Boedapest op 23 oktober was het gevolg van een massabetoging, die oorspronkelijk georganiseerd was door de studenten, ‘uit solidariteit met het volk van Polen’. Het onvermurwbare antwoord van de gezaghebbers, die de betogers ‘fascisten’ en ‘contra-revolutionairen’ noemden, de bloedige onderdrukking die uitgevoerd werd door de AVO (geheime politie), en vooral het feit dat de ‘studentenbetoging’ aangegroeid was met duizenden en duizenden arbeiders, veranderde het vreedzame protest voor democratische hervormingen en voor de terugkeer van Nagy in een gewapende opstand.

Het klassenkarakter van de Hongaarse opstand

Het is hier niet de plaats om in te gaan op alle details die leidden tot de opstand van 23 oktober en de uiteindelijke Russische tussenkomst die duizenden doden eiste, in meerderheid jonge arbeiders. Wij willen slechts het algemene karakter van de opstand in beschouwing nemen om hem te redden van de verschrikkelijke verwarringen die hem omgeven.
 
Zoals we zagen kwam de oppositie tegen de ‘oude garde’ op twee manieren tot uiting. De eerste was van binnen de bourgeoisie zelf, geleid door de liberale bureaucraten en gesteund door de eerder radicale studenten, intellectuelen en kunstenaars. Zij kwamen op voor een meer democratische en winstgevendere vorm van het staatskapitalisme in Hongarije. Maar de ‘andere oppositie’ was het spontane verzet van de arbeidersklasse tegen de monsterachtige uitbuiting die haar werd opgelegd. En zoals dat duidelijk te zien was in Oost-Duitsland en Polen, vormde dit verzet een potentiële bedreiging, niet voor de een of andere fractie van het kapitaal, maar voor het overleven van het kapitalisme zelf.
In Hongarije ‘versmolten’ deze twee bewegingen in de opstand. Maar het was de tussenkomst van de arbeidersklasse die een protestbeweging omvormde tot een opstand, en het was de infectie van de arbeidersopstand met al de democratische en nationalistische ideologie van de intellectuelen die de proletarische beweging zouden verzwakken en in verwarring brengen.
De arbeiders sloten zijn bij de protestbeweging aan uit een instinctieve haat tegen het stalinistische regime en omwille van de ondraaglijke arbeids- en levensvoorwaarden waaraan ze waren overgeleverd. Nadat de arbeiders eenmaal hun gewicht in de beweging hadden geworpen, verkreeg deze een gewelddadig en onverzettelijk karakter dat niemand had verwacht. Alhoewel verschillende elementen deelnamen aan de gevechten (studenten, soldaten, boeren, enzovoort) waren het overwegend de jonge arbeiders die in de eerste dagen van de opstand het eerste contingent vernietigden van de Russische tanks die naar Boedapest waren gestuurd om de ‘orde’ te herstellen. Het was vooral de arbeidersklasse die de Hongaarse politie en het leger liet uiteenvallen en zichzelf bewapende voor het gevecht met de AVO en het Russische Leger. Toen de tweede golf van Russische tanks arriveerde om de opstand te neer te slaan, waren het de arbeiderswijken die in puin moesten worden geschoten want daar zaten de voornaamste weerstandsnesten. En zelfs na het herstel van de ‘orde’ en de installatie van de regering Kadar, zelfs nadat duizenden arbeiders waren afgeslacht, bleef het proletariaat verzet plegen door nog een aantal bittere stakingen te voeren.
De machtigste uitdrukking van het proletarische karakter van de opstand was het opduiken van echte arbeidersraden over heel het land. Verkozen op fabrieksniveau, verbonden deze raden hele industriegebieden en steden, en waren zonder twijfel de organisatorische kern van de hele opstand. Ze namen de taak op zich van de organisatie van de distributie van wapens en voedsel, voerden de algemene staking, leidden de gewapende strijd. In sommige steden waren ze onbetwist heer en meester. Het verschijnen van deze raden deed de harten van de ‘Sovjetkapitalisten’ beven van schrik en vervulde de ‘sympathie’ van de westerse democratieën met ongemak wegens het uitermate ‘gewelddadige’ karakter van de opstand.
Maar de Hongaarse arbeidersstrijd ten hemel prijzen, zonder zijn uiterste zwakheden en verwarringen te analyseren, zou verraad betekenen aan onze taak als revolutionairen. Die komt er op neer om niet passief de arbeidersstrijd toe te juichen maar zijn beperkingen te bekritiseren en de algemene doelstellingen van de beweging van de klasse uit te stippelen. Ondanks het feit dat de arbeiders tijdens de opstand feitelijk de macht hadden in grote delen van Hongarije, was de rebellie van 1956 geen bewuste poging van het proletariaat om voor zichzelf de politieke macht te grijpen en een nieuwe maatschappij op te bouwen. Het was een spontane revolte die er niet in slaagde tot een revolutie uit te groeien, omdat de arbeidersklasse een duidelijk politiek inzicht miste van de historische doelstellingen van haar strijd.
In onmiddellijke zin was de belangrijkste hindernis voor de ontwikkeling van het revolutionaire bewustzijn door de Hongaarse arbeiders, de enorme dam van nationalistische en democratische ideologie, die van alle kanten over hen werd uitgestort. De studenten en intellectuelen waren de meest actieve verspreiders van deze ideologie, maar de arbeiders gingen zelf ook gebukt onder alle dergelijke illusies. Dus, in plaats van de zelfstandige belangen van het proletariaat te stellen tegen die van de kapitalistische staat en van alle andere klassen, neigden de raden er toe om de arbeidersstrijd gelijk te stellen met de strijd van het ‘volk’ om de staatsmachine om te vormen en ‘nationale onafhankelijkheid’ te verwerven. Nationale onafhankelijkheid is een reactionaire utopie in het tijdperk van het verval van het kapitalisme en het imperialisme. In plaats van op te roepen – zoals de sovjets in Rusland in 1917 hadden gedaan – tot het vernietigen van de burgerlijke staat en de internationale uitbreiding van de revolutie, beperkten de raden zich tot het eisen van de terugtrekking van de Russische troepen, een ‘onafhankelijk socialistische Hongarije’ onder leiding van Nagy, vrijheid van spreken, zelfbeheer van de fabrieken, enzovoort. De strijdmethoden die gebruikt werden door de raden waren impliciet revolutionair, en drukten intrinsiek de revolutionaire aard uit van het proletariaat. Maar de doelstellingen die zij aannamen bleven steken binnen het politieke en economische kader van het kapitalisme. De tegenspraak waarin de raden gevangen zaten kan opgesomd worden in de volgende eis die naar voren gebracht werd door de arbeidersraad van Miskolc:
“De regering moet de vorming voorstellen van een Nationale Revolutionaire Raad, gebaseerd op de arbeidersraden van de verschillende departementen en van Budapest, en samengesteld door democratisch door hen verkozen afgevaardigden. Tezelfdertijd moet het oude parlement worden ontbonden” (geciteerd in Bureaucratie en Revolutie in Oost-Europa, Chris Harman, p. 161).
De raad van Miskolc drukt hier zijn vijandigheid uit tegenover de burgerlijke partijen. Dergelijke standpunten weerspiegelen een tasten naar de politieke macht van de arbeidersklasse georganiseerd in raden. Maar toch zien we tezelfdertijd de verschrikkelijke gevolgen van de misleiding, dat het stalinisme ongeacht hoe ‘bureaucratisch misvormd’, ergens toch tot de arbeidersklasse behoorde. Deze illusie belette de raden om de werkelijk levensbelangrijke stap te nemen, die van de opstand een proletarische revolutie zou gemaakt hebben: het afschaffen van de hele stalinistische staatsmachine, zowel zijn ‘conservatieve’ als ‘liberale’ vleugels. Maar in plaats van deze stap te nemen, stelden de raden hun eis tot ontbinding van het parlement en het opzetten van een centrale arbeidersraad door de regering van Imre Nagy, dat wil zeggen van diezelfde macht die zij hadden moeten opruimen! Dergelijke illusies konden slechts leiden tot het neerslaan van de raden, of van hun integratie in de burgerlijk staat. Eer moet worden toegekend aan de meerderheid van de arbeidersraden, die verkoos om vechtend ten onder te gaan of om zichzelf te ontbinden toen zij inzagen dat er geen perspectief zat in verdere strijd en dat zij gedoemd waren om marionetten te worden van de regering Kadar.
Het feit dat de Hongaarse arbeiders niet in staat waren om een revolutionair inzicht te verwerven van hun toestand, kwam ook tot uiting in het feit dat, voor zover wij weten, er geen enkele revolutionaire politieke organisatie tot stand kwam bij deze immense uitbarstingen. Zoals Bilan, de publicatie van de Italiaanse Linkerzijde, schreef over Spanje in de jaren 1930, was het falen van het Spaanse proletariaat om een partij van de klasse in het leven te roepen, ondanks de radicale aard van zijn strijd, fundamenteel de uitdrukking van de diepe inzinking waarin de internationale proletarische beweging zich bevond. Tegen 1956 was deze toestand in zekere zin nog erger: de laatste Kommunistische Linkerzijdes waren verdwenen, en niet alleen in Hongarije, maar over heel de wereld, zag het proletariaat zichzelf verstoken van bijna elke eigen politieke uitdrukking. Welke kleine stemmen er ook mogen geweest zijn, ze werden gemakkelijk vermalen door het gebrul van die krachten van de contra-revolutie wier taak is om te spreken ‘in naam’ van de arbeidersklasse. De stalinisten aller landen toonden hun brutale reactionaire aard door de arbeidersopstand af te doen als een ‘Horthyistische’ (3) of ‘CIA-geïnspireerde’ samenzwering. Uit afkeer stapten vele individuen in die tijd uit de KP, maar de partijen zelf stonden vierkant achter de woeste repressie van de Hongaarse arbeiders. Inderdaad bekritiseerden sommigen van dit uitschot, onder leiding van de grote roerganger voorzitter Mao in Beijing, Chroetsjov omdat hij de Hongaarse arbeiders niet krachtdadig genoeg had neergeslagen! Het kan zo lijken dat de trotskisten, die hun ‘steun’ uitbazuinden voor de opstand, aan de kant van de arbeiders hebben gestaan. Maar door de opstand te definiëren als een ‘politieke revolutie’ voor ‘arbeidersdemocratie’ en voor ‘nationale onafhankelijkheid’, dragen ze bij tot het versterken van de bedrieglijke misleiding dat de staat in Hongarije een arbeiderskarakter had en dat hij alleen moest gezuiverd worden van zijn bureaucratische vervormingen om weer volledig in arbeidershanden te komen. Het loont de moeite om er aan te herinneren dat zelfs voor de Internationale Socialisten (4), die de Sovjet-Unie zeggen als een staatskapitalistisch land te beschouwen, toch de Sovjet-Unie steunen, omwille van het feit dat het een ‘minder kwaad’ zou zijn, in om het even welke confrontatie met de Verenigde Staten. Er zijn te veel voorbeelden op te noemen van de steun van IS voor door de Sovjet-Unie gesteunde nationale bevrijdingsbewegingen. Een van de meest recente echter is die van de MPLA in Angola. Bijgevolg is hun ‘steun’ voor de Hongaarse opstand in 1956 een gemeen mengelmoes van kleinburgerlijk moralisme en vergaand bedrog.
De mate waarin de trotskisten niet alleen de arbeidersstrijd proberen te houden binnen het kader van de burgerlijke staat, maar ook optreden als aanhangsels van de ‘liberale’ bureaucraten van de stalinistische regimes, wordt beknopt uitgedrukt in de stellingname in 1956 door de druïde van de ‘Vierde Internationale’, Mandel, met betrekking tot de overwinning van de Gomulka-clique in Polen: “De socialistische democratie zal nog veel veldslagen moeten winnen in Polen, (maar) de voornaamste, die het mogelijk maakte dat miljoenen arbeiders zichzelf weer identificeren met de arbeidersstaat, is al gewonnen” (geciteerd in Harman, p. 108).
Sinds 1956 zijn er meer ‘radicale’ analyses gemaakt van de Hongaarse gebeurtenissen, maar weinige breken daadwerkelijk met het analysekader van de trotskisten. De libertairen van Solidarity bijvoorbeeld zien in hun brochure Hungary 1956 de eis voor arbeiderszelfbeheer (zoals het werd uitgewerkt door de Hongaarse vakbonden!) als de werkelijke revolutionaire kern van de opstand. Maar deze eis, net zoals die voor nationale onafhankelijkheid, was alweer een afleiding van de allereerste taak van de arbeiders: de vernietiging van de kapitalistische staat, het grijpen van de politieke macht door de raden, en niet louter op het terrein van de productie.
De afwezigheid van iedere duidelijke kommunistische tendens in de jaren1950, was eenvoudigweg een weerspiegeling van de historische reden voor het doodlopende straatje waarin de Hongaarse opstand was uitgelopen. In die periode ging het wereldkapitalisme door de lange boom van de naoorlogse heropbouwperiode, en de arbeidersklasse was de bloedige nederlagen die ze geleden had in de jaren 1920,1930 en 1940 nog niet te boven gekomen. Naar de jaren 1950 wordt door vele sectoren van de bourgeoisie met heimwee teruggeblikt, want het was de periode waarin de kapitalistische ideologie een absolute controle leek te hebben verworven over de arbeidersklasse en waarin de economische tegenspraken van het systeem nog slechts een lang vervlogen nachtmerrie leken te zijn. Zowel de economische crisis als de proletarische strijd die over het Russische blok raasde in de jaren 1950 bleven beperkt tot dat blok. De arbeiders van Oost-Europa waren dus geïsoleerd en onderworpen aan alle illusies die gevoed werden door een schijnbaar ‘bijzondere’ situatie. Met het kapitalisme in het Westen dat schijnbaar zo voorspoedig en vrij leek, was het voor de arbeiders van het Oostblok niet zo moeilijk om de ‘Sovjet-Unie’ of het ‘stalinisme’ als hun eigen vijand te zien en niet het wereldkapitalisme zelf. Dit verklaart de vreselijke illusies die de opstandelingen dikwijls hadden in de ‘democratische’ regimes van het Westen. Velen hoopten dat het Westen ‘hen ter hulp zou snellen’ tegen de Russen. Maar het Westen had de Sovjet-Unie in Yalta al het ‘recht’ verleend om de arbeiders van de Oostbloklanden uit te buiten, en zij hadden er geen belang bij om enige hulp te bieden aan iets dat zo oncontroleerbaar was als een massale arbeidersopstand. In werkelijkheid stonden de ‘democratieën’ niet alleen aan de kant, zij voorzagen het Kremlin ook nog van een passend rookgordijn voor het uitroeien van de opstand, door hun aanval te lanceren op het Suezkanaal op exact hetzelfde tijdstip als de Russen het eindoffensief tegen Boedapest voorbereidden. Geïsoleerd en alleen, vochten de Hongaarse arbeiders als leeuwen, maar de strijd was gedoemd tot mislukken.

Gisteren, vandaag en morgen

De kapitalistische wereld is niet langer wat hij was in 1950. Sinds het einde van de jaren 1960 is het hele systeem dieper en dieper aan het wegzinken in een onoplosbare economische crisis, de uitdrukking van de historische neergang van het kapitalisme. In antwoord op deze crisis heeft een nieuwe generatie arbeiders, grootgebracht en versterkt door de wederopbouwperiode, een nieuwe tijdperk ingeluid van klassenstrijd op internationaal vlak. Vandaag razen zowel crisis als klassenstrijd tegelijk over oost en west. In het oosten wordt de voorhoede ervan gevormd door de Poolse arbeiders, wier stakingen in 1970 en 1976 een waarschuwing vormden aan alle stalinistische bureaucratieën overal ter wereld. Als men de stakingen in Polen vergelijkt met de opstand in Hongarije, kan men zien dat vele illusies van de jaren 1950 hun greep aan het verliezen zijn. De arbeiders van Polen streden niet als ‘Polen’ maar als arbeiders; en hun onmiddellijke vijanden waren niet de ‘Russen’ maar was hun eigen bourgeoisie; hun onmiddellijke doel was niet de verdediging van ‘hun’ land maar de verdediging van hun eigen levensstandaard. Het is dit opnieuw opduiken van het internationale proletariaat op zijn eigen klassenterrein, dat eens te meer de kommunistische wereldrevolutie op de historische agenda heeft geplaatst. Maar alhoewel de Hongaarse opstand behoort tot een periode die de arbeidersklasse achter zich gelaten heeft, toch heeft ze de arbeidersklasse van vandaag nog veel te leren in haar strijd om zich bewust te worden van haar revolutionaire opdracht. Met zijn vergissingen en verwarringen heeft de opstand veel cruciale lessen duidelijk gemaakt over wie de vijanden van de arbeidersklasse zijn: nationalisme, zelfbeheer, stalinisme in al zijn vormen, de ‘westerse democratie’, enzovoort. Maar tezelfdertijd was de opstand de heldhaftige aankondiger van de toekomst die het proletariaat overal wacht, in die mate dat het de bourgeoisie van oost en west de stuipen op het lijf joeg met het spook van de bewapende arbeidersraden.

C.D.Ward, December 1976

(1) Tito, leider van het stalinistisch regime in Joegoslavië die een ‘onafhankelijk’ koers probeerde te varen.

(2) NEP: Nieuwe Economische Politiek, naar analogie van de soepelere economische politiek die door Lenin werd voorgesteld na afloop van de burgeroorlog in Rusland (1922).

(3) Horthy: admiraal die de revolutie in Hongarije van 1919 neersloeg, anti-semiet, collaboreerde met het nazi-regime.

(4) De tendens van Tony Cliff.

Naar World Revolution, nr. 9, december 1976.