Negentig jaar geleden, in september 1915, werd in Zimmerwald de eerste internationale socialistische conferentie gehouden, amper een jaar na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Wanneer we deze gebeurtenis in herinnering brengen, is dat niet alleen om de aandacht te vestigen op een bladzijde uit de geschiedenis van de arbeidersbeweging, maar vooral om de centrale, nog steeds geldige, betekenis van die conferentie levend te houden in het geheugen van de arbeiders: de strijd van het proletariaat is onwankelbaar en wezenlijk verbonden met een strijd tegen zijn uitbuiting en tegen de oorlog, voor de omverwerping van het kapitalisme. In dat verband is de verantwoordelijkheid van de revolutionairen van vitaal belang: zij moeten die strijd richten op zijn revolutionair perspectief.

 De vermenigvuldiging van de oorlogsconflicten, de oorlogspropaganda van de imperialistische grootmachten en hun zucht naar concurrentie en vernedering overspoelen de wereld met een steeds wredere barbaarsheid. In die zin zijn de ‘geest’ en de lessen van Zimmerwald nog steeds brandend actueel voor het proletariaat.

Het uitbreken van de oorlog, de invloed ervan  op het proletariaat en de arbeidersorganisaties

Zimmerwald is de eerste proletarische reactie op de slachtpartij van de Eerste Wereldoorlog. De toenemende weerklank van de conferentie heeft opnieuw hoop gegeven aan de miljoenen arbeiders die ondergedompeld waren in de bloedige verschrikkingen van de oorlog. Het uitbreken van de oorlog op 4 augustus 1914 is een catastrofe zonder weerga voor de arbeidersbeweging. Parallel aan de intense nationalistische hersenspoeling door de bourgeoisie vormt het verraad van de voornaamste sociaal-democratische arbeiderspartijen het doorslaggevend element dat het proletariaat in deze onnoemelijke moordpartij zal meeslepen. Hun parlementsfracties hebben in naam van de Heilige Eenheid de oorlogskredieten goedgekeurd en zetten de arbeidersmassa’s op die manier aan elkaar te vermoorden voor de belangen van de imperialistische mogendheden, in de meest verwerpelijke chauvinistische hysterie. Vanaf het begin van de oorlog verklaren de vakbonden uit eigen beweging elke staking voor verboden. De trots van de arbeidersklasse, de Tweede Internationale, gaat op in de vlammen van de wereldoorlog, nadat haar belangrijkste partijen, de Franse Socialistische Partij en vooral de Duitse Sociaal-democratische Partij schandelijk zijn overgelopen. Hoewel ze al door reformisme en opportunisme aangetast was, had de Tweede Internationale zich, onder impuls van haar revolutionaire minderheden, de Duitse linkerzijde en de Bolsjewieken met name, al vroeg uitgesproken tegen de oorlogsvoorbereidingen en de oorlogsdreiging. In 1907, op het Congres van Stuttgart, daarna bevestigd op het Congres van Bazel in 1912, en nog herhaald tot in de laatste dagen van juli 1914, was ze opgestaan tegen de oorlogspropaganda en de militaristische plannen van de heersende klasse. Zo gingen enkele decennia van werk en inspanningen in één klap verloren. Maar, trouw gebleven en onverzettelijk in het principe van het proletarisch internationalisme blijft de revolutionaire minderheid, die jarenlang gevochten heeft tegen het opportunisme binnen de Tweede Internationale en haar partijen, zich verzetten en blijft ze de strijd leiden:

- in Duitsland met de groep ‘Die Internationale’, die in augustus 1914 feitelijk gevormd wordt rond Luxemburg en Liebknecht, en met ‘Lichtstrahlen’, de linkerzijde uit Bremen;

- in Rusland en in de emigratie met de Bolsjewieken;

- in Nederland met de Tribunistische Partij van Gorter en Pannekoek;

- in Frankrijk met een deel van het revolutionair syndicalisme rond Rosmer en Monatte;

- in Polen met de SDKPiL, enz.

Ook begint zich een andere, nog aarzelende, stroming te ontwikkelen, die twijfelt tussen een houding van oproep tot de revolutie en een pacifistisch standpunt (de Mensjewieken, de groep van Martov, de Italiaanse Socialistische Partij). Sommigen ervan zullen opnieuw aansluiting zoeken bij de sociaal-chauvinistische verraders. Het is dus in een voortschrijdende confrontatie, dat de revolutionaire beweging de strijd zal aangaan tegen de imperialistische oorlog. Zo worden de onvermijdelijke breuk binnen de socialistische partijen en de vorming van een nieuwe Internationale voorbereid.

De conferentie van Zimmerwald

De belangrijkste taak van het moment is dus het bevorderen van de internationale hergroepering van de revolutionairen. Meteen worden er contacten gelegd tussen de verschillende internationalisten die gebroken hebben met het sociaal-patriottisme. De strijd tegen de oorlog wordt aangewakkerd, in Duitsland in de eerste plaats, waar Liebknecht op 2 december nog de enige was die openlijk tegen de oorlogskredieten stemde. In de komende maanden volgen andere afgevaardigden zijn voorbeeld. De activiteit van de arbeidersklasse tegen de oorlog komt op gang, aan de basis van de arbeiderspartijen, maar ook in de fabrieken en op straat. De vreselijke realiteit van de oorlog met haar massagraven, de talloze verminkten aan het front, de toenemende armoede in het binnenland zal steeds meer arbeiders de ogen openen en hen doen ontwaken uit de nevels van de nationalistische roes. In Duitsland komt het in maart 1915 tot de eerste betoging tegen de oorlog van vrouwen die aan het werk gezet zijn in de wapenindustrie. In oktober vinden bloedige botsingen plaats tussen politie en betogers. In november van hetzelfde jaar betogen in Berlijn 15.000 mensen wederom tegen de oorlog. Klassenbewegingen duiken ook in andere landen op, in Oostenrijk, in Groot-Brittannië, in Frankrijk. Deze heropleving van de klassenstrijd, verbonden aan de activiteit van de revolutionairen, die in zeer gevaarlijke omstandigheden propagandamateriaal tegen de oorlog verspreiden, zal de organisatie van de Conferentie van Zimmerwald (bij Bern in Zwitserland) versnellen, waar van 5 tot 8 september 1915 37 afgevaardigden uit 12 Europese landen bijeenkomen. Deze Conferentie wordt het symbool van het ontwaken van het internationale proletariaat dat getraumatiseerd was door de schok van de oorlog. Zij wordt een beslissende etappe op weg naar de revolutie in Rusland en de oprichting van de Derde Internationale. Het Manifest dat ze doet verschijnen is de vrucht van een compromis tussen de verschillende tendensen die er vertegenwoordigd zijn. De Centristen spreken zich uit voor een einde aan de oorlog in een pacifistische optiek, zonder te wijzen op de noodzaak van revolutie. Zij keren zich heftig tegen de Linkerzijde, vertegenwoordigd door de groep ‘Die Internationale’, de ISD en de Bolsjewieken, die van het verband tussen oorlog en revolutie de centrale kwestie maakt. Lenin bekritiseert zeer sterk die pacifistische toon, en de afwezigheid van middelen om de oorlog te bestrijden die uit het Manifest spreekt: "Het ordewoord vrede heeft op zich helemaal niets revolutionairs. Het wordt pas revolutionair wanneer het zich verbindt met onze argumentatie voor een revolutionaire tactiek, wanneer het samengaat met een oproep tot revolutie, met een revolutionair protest tegen de regering van het land waarvan men burger is, tegen de imperialisten van het vaderland waartoe men behoort." (1) Met andere woorden: het enige ordewoord voor het imperialistische tijdperk is: "omvorming van de imperialistische oorlog in een burgeroorlog". Zonder haar kritieken weg te steken beschouwt de Linkerzijde het Manifest, ondanks zijn zwakke kanten "als een stap voorwaarts naar de werkelijke strijd tegen het opportunisme, naar de breuk en de splitsing" (1). Het Manifest van Zimmerwald zal een enorme weerklank krijgen in de arbeidersklasse en onder de soldaten. Met de voortzetting van een sterke heropleving van de internationale klassenstrijd, en de onverzoenlijke strijd van de Linkerzijde om een splitsing te bewerkstelligen in de rangen van de centristen, zal de tweede Internationale Conferentie in maart 1916 in Kienthal zich duidelijker links oriënteren en een duidelijke breuk doorzetten met de pacifistische fraseologie.

De aanzienlijke uitbreiding van de klassenstrijd in het jaar 1917 in Duitsland, in Italië en vooral het uitbreken van de revolutie in Rusland, eerste stap naar de wereldrevolutie, betekenen het einde van de Zimmerwaldbeweging die al haar potentieel opgebruikt had. Van nu af aan is het enige perspectief de oprichting van een nieuwe Internationale, die, rekening houdend met de trage rijping van het revolutionair bewustzijn, de vorming van consequente Kommunistische partijen en het wachten op het uitbreken van een revolutie in Duitsland, anderhalf jaar later zou volgen, in 1919.

Ondanks haar zwakheden heeft de Beweging van Zimmerwald dus een doorslaggevende betekenis in de geschiedenis van de revolutionaire beweging gehad: symbool van het proletarisch internationalisme, banier van het proletariaat in zijn strijd tegen de oorlog en voor de revolutie. Ze vormde een werkelijke brug tussen de Tweede en de Derde Internationale.

De lessen voor vandaag

Eén van de grote lessen van Zimmerwald die nog steeds geldig zijn voor ons tijdperk van onvoorstelbare toespitsing van imperialistische spanningen en conflicten, is het opnieuw bevestigen van het belang van de kwestie van de oorlog voor het proletariaat. Samen met de strijd tegen de uitbuiting maakt de strijd tegen de oorlog, tegen het oorlogszuchtig gestook van de bourgeoisie, integraal bestanddeel uit van de klassenstrijd. De geschiedenis van de arbeidersbeweging toont aan dat de arbeidersklasse oorlog altijd als een ramp beschouwd heeft waar zij systematisch het voornaamste slachtoffer van wordt. Oorlog is geen afwijkend fenomeen binnen het kapitalisme, zeker niet in zijn periode van verval. Hij maakt deel uit van het functioneren ervan en is een permanent aspect geworden van zijn bestaanswijze. De reformistische illusie van een kapitalisme zonder oorlog is dodelijk voor het proletariaat. Verstrengeld in hun tegenstellingen, in een economische crisis die geen uitweg heeft omdat de betaalkrachtige markten op wereldvlak verzadigd zijn, kunnen de verschillende nationale fracties van de bourgeoisie niet anders dan elkaar verscheuren om hun deel van de koek te behouden, om het deel van andere fracties te overmeesteren of strategische posities te veroveren die nodig zijn om hun heerschappij te behouden. In die zin is het idee dat we kunnen vechten voor een verbetering van onze levensvoorwaarden of voor vrede op zich, zonder te raken aan de grondvesten van de macht van het kapitaal een misleiding, een onmogelijkheid. Zonder het perspectief van massale politieke, revolutionaire strijd van de arbeidersklasse is er gewoon geen echte strijd tegen de kapitalistische oorlog. Het pacifisme is een reactionaire ideologie die gebruikt wordt om de ontevredenheid met de oorlog en de revolte van het proletariaat ertegen te kanaliseren om ze machteloos te maken. Evenzo betekent het voor de proletariërs, wanneer zij in de valstrik van de verdediging van de burgerlijke democratie trappen door de handen ineen te slaan met hun uitbuiters, door zich aan te sluiten bij oorlogszuchtige campagnes van de heersende klasse, dat ze zich aan handen en voeten gebonden uitleveren aan steeds meer barbarij: aan de oorlogsdynamiek van het kapitalisme in ontbinding dat, van de ene ‘lokale’ oorlog naar de andere, tenslotte het voortbestaan zelf van de mensheid bedreigt. De strijd van de arbeidersklasse voor haar eigen belangen, met het oog op de omverwerping van deze maatschappij voor het kommunisme is de enig mogelijke strijd tegen de oorlog.

SB

(1) Lenin, Tegen de stroom, eerste deel.