De overstromingen die Groot-Brittannië de afgelopen winter teisterden, met name in het Zuidwesten van dat land, vormen een nieuw bewijs dat de gevolgen van de klimaatverandering nu al merkbaar zijn, en niet alleen in arme en laaggelegen landen zoals Bangladesh en de Malediven, maar ook in het rijke deel van de wereld. In de afgelopen zomer werden Australië alsmede sommige delen van Europa getroffen droogte en bosbranden, maar ook droogte en ongewone stormactiviteit vond zijn weg naar de VS. Nu worden zelfs “de kerngebieden van de Tory”* in Groot-Brittanië, zoals Surrey en Somerset, geteisterd door weersomstandigheden die steeds meer onvoorspelbaar lijken te zijn.

De Daily Telegraph - een krant die gewoonlijk niet het minste kabaal maakt over de ecologische crisis - schreef over een nieuw rapport, dat een verband legt tussen de overstromingen en de klimaatverandering, die door de mens wordt veroorzaakt: "Volgens de eerste studie, die een verband legt tussen de overstromingen in dit land en klimaatverandering, zijn de overstromingen die in 2000 in heel Groot-Brittannië verwoestingen aanrichtten waarschijnlijker geworden door de opwarming van de aarde. De studie van de Universiteit van Oxford stelde dat de overstromingen, die bijna 10.000 woningen beschadigden en £1,3 miljard kostte, twee keer zo waarschijnlijker waren geworden door de opwarming van de aarde. Dit komt omdat warme lucht meer vocht bevat, waardoor het uitbreken van zware regenbuien vaker voorkomt".

De grappen over “de zogenaamde opwarming van de aarde” zijn hun effect te verliezen tijdens de ongebruikelijk koude winters en de aanhoudende regenbuien. De Daily Mail, alsmede andere rechtse roddelbladen, bedenken zich nu wel twee keer voordat ze dit soorten schertsen gebruiken als hoofdartikel. Er bestaat een groter wordend inzicht dat klimaatverandering, zelfs als dit te wijten is aan een algemene toename van de temperatuur op wereldvlak, zich zal laten voelen door allerlei weersschommelingen en extreme weersomstandigheden.

De klimaatsceptici leken vooruitgang te boeken door de gewijzigde bezorgdheden van de mensen, die steeds meer moeite hadden voor zichzelf op te komen. De verdieping van de economische crisis deed de neiging ontstaan om “groene zorgen” lager op de agenda te zetten dan de meer directe noden, zoals het verlies van een baan of de drastische verlaging een salaris of uitkering. Velen van deze klimaatsceptici aanvaarden dat het klimaat aan het veranderen is maar ontkennen dat dit iets te maken heeft met menselijke activiteiten: het is gewoon het gevolg van zonnesterkte of andere verre kosmische processen. Deze ‘analyse’ gaat vrolijk voorbij gaan aan het feit dat de meest consistente temperatuurstijging van het klimaat ook samenvalt met de opkomst van de “industriële beschaving” en dan vooral met de periode die begon na het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Als de "hand van de mens” (of liever gezegd, van het kapitalisme) steeds meer herkenbaar wordt in het algemene patroon van de klimaatverandering, dan is het nog duidelijker dat dezelfde hand een heel omvangrijk instrument inzet tegen iedere poging om het hoofd te bieden aan de gevolgen ervan. Met betrekking tot de huidige Britse regering, zien we bijvoorbeeld dat:

• ze de afgelopen tijd massale bezuinigingen heeft doorgevoerd op het vlak van waterverdedigingswerken wat leidde tot de overstromingen, ondanks de groeiende bewijslast dat overstromingen in bepaalde delen van het land een jaarlijkse terugkerende nachtmerrie zijn geworden

• ze een landbouwbeleid heeft aangemoedigd, dat de risico's van overstromingen sterk heeft vergroot. George Monbiot schreef twee artikelen in The Guardian, waarin hij aanvoerde dat de regering het rooien van bomen en andere begroeiing in heuvelachtige gebieden subsidieerde om de focus in de landbouw te verleggen op de veeteelt. Het gevolg is dat de natuurlijke “opzuigende werking” in de heuvels niet meer functioneert en meer water, dat door de toenemende regenval voortdurend aanzwelt, nu naar beneden de dalen instroomt. (1) Intussen worden de boeren in de lager gelegen gebieden eveneens aangemoedigd een beleid te voeren waardoor het overstromingsgevaar nog verder toeneemt:

"Zes weken voordat de overstromingen plaatsvonden publiceerde een wetenschappelijk tijdschrift “Soil Use and Managment” [Nederlands: Grondgebruik en Beheer] een artikel dat er een ramp aanstaande was. Het oppervlaktewater in Zuidwest Engeland, waar de Somerset Levels zijn gelegen, bereikte een kritiek punt. Als gevolg van een grootschalige verandering in de manier waarop de grond wordt bebouwd, roomt het water nu in 38% van de locaties die de onderzoekers inspecteerden de grond af in plaats van in de grond te sijpelen.

Boeren hebben het land bewerkt dat voorheen onbebouwd was en hun zaaiperiode verplaatst van de lente naar winter, zodat de grond braak blijft liggen tijdens de regentijd. Het ergste van alles is de verschuiving naar de teelt van maïs, waarvan de bebouwde grond in dit land sinds 1970 is gestegen van 1.400 naar 160.000 hectaren. In driekwart van de maïsvelden in het Zuidwesten is de bodemstructuur dermate afgebroken dat ze de overstromingen doen toenemen. In veel van deze gebieden worden de grond, de meststoffen en de bestrijdingsmiddelen weggespoeld met het water. En er wordt niets wezenlijks ondernomen om het te stoppen, zo waarschuwde de krant. " (2)

Dit soort onthullingen hebben bijgedragen tot een kleine politieke catastrofe voor de Tories, die is geëvolueerd van een partij die aan het begin van de coalitie pochte leiding te geven aan "de groenste regering ooit", naar een David Cameron die verstrikt is geraakt in een gemor over de wens om "van al deze groene onzin af te komen". Want deze politiek werd steeds  meer werd beschouwd als een belemmering voor wat de nummer één eis vormt voor elke serieuze regering: de beperking van de staatsuitgaven in combinatie met een economische groei. De aanstelling van Owen Paterson als Minister van Milieu, die een reputatie had opgebouwd als een klimaatscepticus, heeft opnieuw bevestigd dat "stemmen op blauw die gaat voor groen" nooit zou gaan werken.

Een andere linkse auteur op de opiniepagina’s van The Guardian, Seamus Milne, publiceerde een artikel over de overstromingen en koppelde deze aan een groeiende lijst van fenomenen uit de hele wereld die bevestigen dat de gevolgen van de klimaatverandering al bestaan. (3) Hij legde ook de leugenachtigheid bloot van de argumenten van de rechtse ontkenners van de klimaatverandering die in de meeste gevallen de agenda volgen van de olie- en gasindustrie. Deze industrie subsidieert rijkelijk de propaganda tegen de inmiddels overweldigende omvang van het wetenschappelijk bewijs over de door de mens veroorzaakte klimaatverandering.

Milne betoogt dat de vijandige houding van veel rechtse, vrije markt-ideologen tegenover de theorie van de door de mens veroorzaakte klimaatverandering het gevolg is van een diepe ongerustheid: als kan worden aangetoond dat een ongeremde, marktgerichte economische groei leidt ons tot een ecologische ramp, dan moet hij worden ingeperkt en de enige kracht die dat kan doen is de staat. Daarom houdt links van de klimaatverandering omdat het hen een excuus geeft om aan te dringen op meer staatsdictatuur. Natuurlijk ziet Milne zelf niet dat staatsmaatregelen synoniem is met tirannie omdat hij gelooft in controle door het volk van de staat en de economie.

Milne toont niet aan dat de ecologische crisis, zoals de economische crisis en de verspreiding van oorlog en militarisme, een verder bewijs is dat het kapitalisme als een historische productiewijze aan het einde van haar mogelijkheden is. Ze moet van top tot teen moet worden vernietigd als de mensheid deze onderling verweven crises te boven wil komen. We schreven dit al in de Resolutie over de Internationale Situatie, opgemaakt tijdens ons laatste internationale congres:

“De bourgeoisie probeert de vernietiging van het milieu toe te schrijven aan de misdadigheid van de individuen die een gebrek aan ecologisch besef zouden hebben, om zo een atmosfeer van schuld en angst te scheppen. De werkelijkheid, die zich openbaart in haar vergeefse en hypocriete pogingen om het probleem op te lossen, is echter dat het geen probleem is van individuen of zelfs van individuele bedrijven of landen, maar van de vernietigende logica, dat een integraal onderdeel uitmaakt van het systeem. Het is een systeem dat, in naam van de accumulatie, als beginsel en doel heeft winst, en dat geen scrupules heeft in het, voor eens en altijd, ondermijnen van de materiële voorwaarden voor de metabolische uitwisseling tussen leven en aarde, zolang het er een onmiddellijk voordeel uit kan halen.

Dit is het onvermijdelijke gevolg van de tegenstelling tussen de menselijke en natuurlijke productiekrachten, die het kapitalisme heeft ontwikkeld en die wordt opgedreven tot op het punt van ontploffen, en de tegengestelde verhoudingen, gebaseerd op de verdeling tussen de klassen en op kapitalistische concurrentie".

Dit is de fundamentele kwestie, die geworteld in de sociale verhoudingen van burgerlijke beschaving, verhindert dat zowel de rechtse als van de linkse kapitalistische regeringen ook maar enige effectieve actie ondernemen tegen klimaatverandering. In een wereld, die opgebouwd is uit nationale eenheden, die elkaar op leven en dood beconcurreren om de markten en winsten, zou de beteugeling van "de economische groei" (d.w.z. accumulatie) dodelijk zijn.

De inherente drang van het kapitalisme om de natuur te vernietigen is voor de marxisten niet iets nieuws. In de jaren 1950 schreef de Italiaanse linkscommunistist Amadeo Bordiga, ingenieur van beroep, een aantal artikelen over de hedendaagse kapitalistische rampen, zoals de overstroming van de rivieren de Po en de Piave en de ondergang van het schip Andrea Doria. Deze essays zijn verzameld in een deel genaamd Murdering the Dead: Amadeo Bordiga on Capitalism and Other Disasters (Antagonism Press, 2001, een iets andere versie van de collectie is ook gepubliceerd op de website).

Bordiga verwierp het kapitalistische argument dat de ongebreidelde economische groei - die tijdens de naoorlogse “welvaart” alle limieten scheen te overschrijden - moet worden gezien als “vooruitgang”. Hij liet bijvoorbeeld zien dat de ontbossing en de opoffering van vele traditionele verdedigingsmiddelen tegen het water de impact van de overstromingen van de Po eigenlijk hadden verergerd (een soortgelijke opmerking als die van Monbiot). Hij betwist eveneens het kapitalistische idee van vooruitgang, door aan te tonen dat zij noodzakelijkerwijs een blinde beweging is, bij de volledige afwezigheid van een samenhangend plan voor de toekomst, zelfs voor de korte termijn.

De drang naar het ‘snelle geld’ noodzaakt het kapitaal te korten op de veiligheid van de mensen, zoals in het geval van de Vajont stuwdam in de Piave, waarvan het slordige ontwerp leidde tot een desastreuze breuk en tot verwoestende overstromingen in de lager gelegen vallei. In een ruimere zin, de onlesbare dorst naar winst van het kapitalisme ondermijnt noodzakelijkerwijs elke poging tot harmonisatie van de economische noden met de gezondheid van de natuurlijke wereld, waarvan wij afhankelijk zijn. En Bordiga twijfelde ook niet over het feit dat de linkervleugel van het politieke spectrum binnen het kapitalisme eveneens afhankelijk is van het winstbejag: zij wil dat de accumulatie van waarde wordt geleid door de staat, maar ze stelt de noodzaak om te accumuleren niet in vraag.

Bordiga ging verder in zijn argumentatie. Hij zag dat het kapitalisme de drang naar winst ook een ingebouwde neiging tot vernietiging in zich draagt. Aangezien de kapitalistische winst kan alleen kan worden voortgebracht door de levende arbeid is het er periodiek toe genoodzaakt dode arbeid te vernietigen om zich opnieuw op te bouwen door de exploitatie van de levende arbeid. "Modern kapitaal, die net zozeer consumenten nodig heeft als een steeds grotere productie, heeft er een groot belang bij om de producten van de dode arbeid in onbruik te laten raken om hun vernieuwing met levende arbeid op te leggen, het enige type waaraan het winst kan “onttrekken”. Daarom is het in de zevende hemel als de oorlog uitbreekt en daarom is het zo goed opgeleid voor de praktijk van rampen. De autoproductie in Amerika is enorm, maar alle of bijna alle gezinnen hebben een auto, dus kan de vraag uitgeput raken. Dan is het dus beter dat de auto slechts een korte tijd meegaan." ("Murdering the Dead”, p35)

Maar wat Bordiga niet zo duidelijk ziet is dat, zelfs als hij zich in bepaalde gevallen in die richting uitging, op een bepaald punt in haar evolutie de vernietiging van dode arbeid niet als een stimulans dient voor nieuwe accumulatie, maar alleen de accumulatie van ruïnes voortbrengt. Dit was de onderliggende logica die, in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog, door Gauche Communiste de France (GCF) werd opgespoord. Zij zag dat de tendens tot vernietiging, belichaamd in oorlog en militarisme, tot op een punt leidde waarop alle economische voordelen van de oorlog zou worden opgeslokt, teniet gedaan - zoals dat zeker het geval zou zijn geweest in een Derde Wereldoorlog.

Dit is een uiting van de irrationaliteit en het verval van een productiewijze die haar eigen economische noden en haar eigen toekomst steeds verder ondermijnt. Vandaag de dag heeft het kapitalisme in verval aan de dreiging van de vernietiging van de mensheid door imperialistische oorlog ook de dreiging van planetaire ecologische ramp toegevoegd. In feite is de onoplosbaarheid van de ecologische crisis een extra factor in de verscherping van de imperialistische competitie over slinkende materiële middelen - waaronder een van de meest essentiële voor het leven, water:

"De Amerikaanse veiligheidsinstanties waarschuwen al voor mogelijke conflicten - waaronder terroristische aanslagen - over water. In een rapport uit 2012 waarschuwt de Amerikaanse directeur van de nationale inlichtingendienst dat overmatig gebruik van water - zoals in India en andere landen - was een bron van conflict dat mogelijk compromis US nationale veiligheid". (4)

Naar aanleiding van de overstromingen in het zuiden van Engeland hebben sommige linkse komieken geprobeerd om ons te vermaken met spottende grapjes over de “conservatieve kiezers”, die het nu hard te verduren hebben in hun eens zo comfortabele buitenwijken. Dit is echt belachelijk: in al deze situaties is het de rijke minderheid die het minste te lijden heeft, en de meerderheid van minder bedeelden die het meeste te lijden heeft. Maar de les, die de communisten moeten trekken uit deze gebeurtenissen, is dat ze een klein voorproefje vormen van de mondiale nachtmerrie die het kapitalisme voor ons allemaal in petto heeft als we het laten voortbestaan.

Amos / 08.03.2014

* ‘Tory’ is een benaming om leden of sympathisanten van de Conservatieve Partij in Groot-Britannië aan te duiden.

(1) https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/jan/13/flooding-public-sp...

(2) https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/feb/17/farmers-uk-flood-m...

(3) https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/feb/20/climate-change-den...

(4) https://www.theguardian.com/environment/2014/feb/09/global-water-shortag...

Het Zuidwesten van Engeland kampte vanaf december 2013 met massale overstromingen. De regen kwam wekenlang met bakken naar beneden. Januari 2014 was zelfs de natste eerste maand van het jaar in de laatste 250 jaar. Door de storm in februari kwamen in heel Ierland, Engeland, en vooral in Wales, ook nog eens honderdduizenden woningen zonder stroom te zitten.