Op 5 augustus 2024 juichten tientallen studenten op het dak van de residentie van de gevluchte premier van Bangladesh, Sheikh Hasina. Ze vierden de overwinning van de strijd die vijf weken had geduurd, 439 levens had geëist en uiteindelijk de huidige regering ten val had gebracht. Maar wat voor soort ‘overwinning’ was het eigenlijk? Was het een overwinning van het proletariaat of van de bourgeoisie? De trotskistische groep Revolutionary Communist International (RCI, voorheen de International Marxist Tendency) beweerde boudweg dat er een revolutie had plaatsgevonden in Bangladesh en dat de demonstraties het punt hadden bereikt waarop ze “de schijnvertoning van de burgerlijke ‘democratie’ aan de kaak zouden kunnen stellen, een congres van revolutionaire comités bijeen zouden kunnen roepen en de macht zouden kunnen grijpen in naam van de revolutionaire massa's [en] dat een Sovjet-Bangladesh aan de orde van de dag zou zijn als dat het geval was”[1].

Een maatschappij die staat weg te rotten

De economie van Bangladesh zit al een aantal jaren in de problemen. De internationale economische crisis heeft grote gevolgen gehad voor het land door de extreme stijging van de voedsel- en brandstofprijzen. De inflatie bereikte begin 2024 bijna 9,86%, een van de hoogste percentages in decennia. Werkloosheid treft bijna 9,5% van de 73 miljoen werkende mensen...

Corruptie is alomtegenwoordig in alle lagen van de Bengalese maatschappij. Onregelmatige betalingen en steekpenningen worden vaak betaald om gunstige rechterlijke uitspraken te verkrijgen. Het ‘Corporate Anti-Corruption Portal’ rangschikt de politie van Bangladesh onder de minst betrouwbare ter wereld. Mensen worden bedreigd en/of gearresteerd door de politie met afpersing als enige doel.

Jarenlang heeft de ‘Awami League’, de ‘socialistische’ partij van Sheikh Hasina, in samenwerking met de politie, de macht op straat uitgeoefend door middel van afpersing, illegale tolheffing, ‘bemiddeling’ voor toegang tot diensten, om nog maar te zwijgen van intimidatie van politieke tegenstanders en journalisten. De gangsterachtige praktijken van de ‘Bangladesh Chhatra League’ (BSL), de studentenvleugel van de ‘Awami League’, zijn berucht. Tussen 2009 en 2018 hebben haar leden 129 mensen gedood en duizenden verwond. Tijdens de protesten van dit jaar werden ze alom gehaat om hun meedogenloze gedrag, vooral tegenover vrouwen. Jarenlang konden ze deze misdaden straffeloos begaan, dankzij hun nauwe banden met de politie en de ‘Awami League’.

De regering van Sheikh Hasina, die in 2009 aantrad, veranderde al snel in een autocratisch regime. In de afgelopen tien jaar had ze haar exclusieve greep op de belangrijkste instellingen van het land gevestigd, waaronder de bureaucratie, veiligheidsdiensten, verkiezingsautoriteiten en de rechterlijke macht. De regering van Sheikh Hasina had de andere burgerlijke fracties systematisch het zwijgen opgelegd. Voor de verkiezingen van 2024 arresteerde de regering meer dan 8.000 leiders en aanhangers van de oppositiepartij ‘Bangladesh Nationalist Party’ (BNP).

Maar de onderdrukking van de stemmen van de politieke oppositie, de media, de vakbonden, enz. maakte de fundamenten van het politieke regime zeer instabiel. Het volledig verstikken van het ‘publieke debat’, zelfs in het parlement, heeft bijgedragen tot de verdere erosie van de fundamenten van het politieke spel en uiteindelijk tot het totale verlies van alle politieke controle. Tegen 2024 had Sheikh Hasina niet langer alleen maar te maken met een loyale oppositie. De meeste delen van de bourgeoisie waren haar felste vijanden geworden, klaar om haar voor de rest van haar leven in de gevangenis te stoppen en zelfs haar dood te eisen.

De mislukking van de strijd tegen de werkloosheid

De demonstraties vonden plaats tegen een achtergrond van massale jeugdwerkloosheid. En het land heeft geen werkloosheidsverzekering, dus werkzoekenden krijgen geen uitkering en leven daardoor in extreme armoede. In deze context is het quotasysteem, dat 30% van de banen in overheidsdienst reserveert voor nakomelingen van de ‘vrijheidsstrijders’ uit de onafhankelijkheidsoorlog van 1971, een bron van woede en frustratie voor iedereen die met werkloosheid wordt geconfronteerd.

Protesten tegen het quotasysteem zijn niets nieuws. In 2008, 2013 en 2018 hadden ook al protesten plaatsgevonden. Maar al die jaren waren ze beperkt gebleven tot de universiteiten, volledig gericht op het quotasysteem. De beperkte eisen van de studenten voor een ‘eerlijke’ verdeling van nieuwe banen in overheidsdienst konden geen basis bieden om de beweging uit te breiden naar de hele arbeidersklasse, degenen zonder werk of onderwijs inbegrepen.

De studenten negeerden het belang van het formuleren van verenigende eisen om de strijd uit te breiden naar arbeiders die geconfronteerd werden met hetzelfde schrikbeeld van werkloosheid. En in 2024 waren de eisen van de studenten niet anders: in plaats van te proberen de strijd uit te breiden naar arbeiders, op basis van arbeiderseisen, raakten ze opnieuw verstrikt in gewelddadige botsingen met de politie en politieke bendes.

Zelfs toen het personeel, de docenten en andere werkers van 35 universiteiten op 1 juli 2024 in staking gingen tegen de nieuwe algemene pensioenregeling, zochten de studenten geen steun bij de 50.000 stakende universiteitsmedewerkers. De staking duurde twee weken, maar werd opmerkelijk genoeg vrijwel genegeerd door de studenten.

Een zogenaamde revolutie uitsluitend in het voordeel van de bourgeoisie

De studenten en een deel van de bevolking organiseerden een massale demonstratie die uitgroeide tot een opstand die het regime openlijk uitdaagde. Uiteindelijk tekende Sheikh Hasina op 5 augustus 2024 haar ontslag in aanwezigheid van militaire leiders en droeg ze de macht over aan het leger. De verandering van regime, omschreven als een ‘revolutie’, was in werkelijkheid een verhulde militaire staatsgreep waarbij de demonstranten dienden als een burgerlijke dekmantel en als een gemakkelijk te manipuleren massa.

De hierboven geciteerde linkse organisatie beweert dat de studenten in staat waren om "de schijnvertoning van de burgerlijke 'democratie' aan de kaak te stellen". Terwijl het brute antwoord van de regering liet zien dat een gekozen democratische regering een openlijke dictatuur was geworden, vervingen de revoltes deze door de dictatuur van een andere burgerlijke factie! En de studentenorganisaties eisen nu alleen nieuwe, meer ‘democratische’ burgerlijke verkiezingen. Dat is alles!

De kwestie van de werkloosheid is uitgebuit om rekeningen te vereffenen tussen burgerlijke kliekjes, des te gemakkelijker omdat de eis van een ‘eerlijke’ verdeling van banen in de openbare dienst voor studenten alleen geen gunstig strijdterrein vormt voor de arbeidersklasse. Integendeel, het is een valstrik, die van corporatistische opsluiting. De ‘revolutionaire massa's’ bestonden alleen in de verbeelding van de linkse organisaties.

Net als de 4,5 miljoen textielarbeiders die vorig jaar staakten, blijft de strijd van de arbeiders tegen de gevolgen van de economische crisis het enige echte vooruitzicht. Want de enige klasse die in staat is een politiek perspectief te geven aan de strijd tegen de gevolgen van de kapitalistische crisis is de arbeidersklasse. Maar we moeten ons ook geen illusies maken: de arbeidersklasse in Bangladesh is te onervaren om in haar eentje de valstrikken te weerstaan die de heersende klasse met haar linkse partijen en vakbonden voor haar heeft uitgezet. Naar het voorbeeld van de internationale strijd van het proletariaat, vooral in de oudste bastions van de arbeidersklasse in Europa, zullen de arbeiders in Bangladesh de weg vinden naar een authentieke revolutionaire strijd.

Dennis/ 10 september 2024