Onder de vele historische jubilea die in 2019 gevierd zullen worden, is er één die de media en historici negeren, of wanneer ze het - meestal heel snel - vernoemen, is het om bewust de betekenis ervan verdraaien. In maart 1919 werd het eerste Congres van de Kommunistische Internationale gehouden, het congres voor de oprichting van de Derde Internationale.

Bij de viering van de verjaardag van de Franse Revolutie van 1789 - net zoals bij de tweehonderdste verjaardag van de Verenigde Staten - benadrukken de goedbetaalde historici, in dienst van de bourgeoisie, de waarden van vrijheid, gelijkheid, broederschap, democratie en de natie. Ze worden gepresenteerd als de absolute en definitieve principes voor het bereiken van het “geluk” van de mensheid, die uiteindelijk zijn ontdekt.

Twee eeuwen van uitbuiting, klassenstrijd, ellende en imperialistische oorlogen hebben de realiteit van het kapitaal, blootgelegd, die waren verborgen zat achter deze mooie woorden. Voor de bourgeoisie is het doel van deze vieringen om mensen te doen vergeten dat “het kapitaal is geboren, druipend van bloed en vuil” (K. Marx), dat het geboren is uit klassenstrijd, en bovenal dat het een overgangsmaatschappij is die voorbestemd is om te verdwijnen, zoals alle andere productiewijzen voordien.

Voor de bourgeoisie van 2019 herinnert de verjaardag van de oprichting van de Kommunistische Internationale haar aan de realiteit en de actualiteit van de klassenstrijd in het huidige kapitalisme in crisis, aan het bestaan van het proletariaat als een uitgebuite en revolutionaire klasse en de aankondiging van haar eigen einde.

DE INTERNATIONALE REVOLUTIONAIRE GOLF IN 1919

De oprichting van de Komintern roept ook zeer slechte herinneringen op voor de hele kapitalistische klasse en haar ijverige dienaren. In het bijzonder de vrees, die ze aan het einde van de Eerste Wereldoorlog voelde, bij het vooruitzicht van het opkomende en onvermijdelijke getij van de internationale revolutionaire golf. 1917: zegevierende proletarische revolutie in Rusland in oktober, muiterijen in de loopgraven ; 1918: troonsafstand van Willem II en de haastige ondertekening van de wapenstilstand in reactie op de muiterijen en de opstand van de werkende massa's in Duitsland ; arbeidersbewegingen vanaf 1919: arbeidersopstanden in Duitsland, de oprichting van republieken van arbeidersraden in Beieren en Hongarije naar Russisch voorbeeld, begin van de massale stakingen van arbeiders in Italië en Groot-Brittannië ; muiterijen op de Franse vloot en van de Franse troepen, alsook onder de Britse militaire eenheden, die weigerden op te trekken tegen Sovjet-Rusland...

Lloyd George, destijds premier van de Britse regering, bracht de vrees het best van de internationale bourgeoisie over de macht van de sovjets van de Russische arbeiders het beste onder woorden toen hij in januari 1919 verklaarde dat, “Als hij zou proberen duizend Britse troepen te sturen om Rusland te helpen bezetten, de troepen in opstand zouden komen”, en dat “als er een militaire bezetting zou worden ondernomen tegen de Bolsjewieken, Engeland bolsjewistisch zou worden en er een sovjet in Londen zou ontstaan (…) Heel Europa is vervuld van de geest van de revolutie. Er is niet alleen een diep gevoel van ontevredenheid, maar ook van woede en opstand onder de arbeiders. De hele bestaande orde, in zowel haar politieke, sociale als economische aspecten wordt in vraag gesteld door de massa’s van de bevolking van het ene uiteinde van Europa tot het andere”. (Lloyd George, in een geheim memorandum aan de Franse premier Georges Clemenceau, maart 1919) (geciteerd in E. H. Carr, The Bolshevik Revolution, Vol 3, p.135).

De oprichting van de Komintern markeert - zoals we vandaag de dag weten - het hoogtepunt van de revolutionaire golf die op zijn minst duurde van 1917 tot 1923, en die de wereld doorkruiste, over heel Europa tot Azië (China) en het “nieuwe” continent, van Canada (Winnipeg) en de VS (Seattle) tot Latijns-Amerika. Deze revolutionaire golf is het antwoord van het internationale proletariaat op de Eerste Wereldoorlog, op vier jaar imperialistische oorlog tussen de kapitalistische staten voor de herverdeling van de wereld. De houding van de partijen en militanten van de sociaaldemocratie, van de Tweede Internationale, die in 1914 werd weggespoeld door de imperialistische wereldoorlog, zou bepalend zijn voor de houding die zij zouden aannemen tegenover de revolutie en de Kommunistische Internationale.

• “De Kommunistische Internationale werd opgericht na het einde van de imperialistische oorlog van 1914-1918 waarin de imperialistische bourgeoisie van de verschillende landen 20 miljoen levens opofferde.

Denk aan de imperialistische oorlog! Dit zijn de eerste woorden die de Kommunistische Internationale richt tot elke werkende man en vrouw, waar ze ook wonen en welke taal ze ook spreken. Vergeet niet dat door het bestaan van de kapitalistische maatschappij een handvol imperialisten in staat waren om de arbeiders van de verschillende landen vier jaar lang te dwingen elkaar de keel door te snijden! Vergeet niet dat de oorlog van de bourgeoisie in Europa en in de hele wereld de meest angstaanjagende hongersnood en de meest verschrikkelijke ellende heeft voortgebracht! Vergeet niet dat zonder de omverwerping van het kapitalisme de herhaling van dergelijke roversoorlogen niet alleen mogelijk maar ook onvermijdelijk is!” (‘Statuten van de Kommunistische Internationale, aangenomen op het Tweede Congres’, juli 1920).

https://sites.google.com/site/sozialistischeklassiker2punkt0/komintern-1...

DE CONTINUITEIT VAN DE KOMINTERN MET DE TWEEDE INTERNATIONALE

De Tweede Internationale en de kwestie van de imperialistische oorlog

In het Kommunistische Manifest (1848) formuleert K. Marx een van de essentiële beginselen van de strijd van het proletariaat tegen het kapitalisme: “De arbeiders hebben geen vaderland”. Dit principe betekende niet dat de arbeiders geen interesse zouden moeten hebben in de nationale kwestie, maar integendeel dat zij hun standpunt en houding ten aanzien van deze kwestie en die van nationale oorlogen zouden moeten bepalen in functie van de ontwikkeling van hun eigen historische strijd. Het vraagstuk van de oorlogen en de houding van het proletariaat heeft altijd centraal gestaan in de debatten in de Eerste Internationale (1864-1873) en in de Tweede Internationale (1889-1914). In het grootste deel van de 19de eeuw kon het proletariaat niet onverschillig blijven voor oorlogen van nationale emancipatie tegen de feodale en monarchistische reactie, in het bijzonder tegen het tsarisme.

Binnen de Tweede Internationale waren de marxisten, in het bijzonder die achter Rosa Luxemburg en Lenin, in staat om de verandering van de periode van het kapitalistische leven, dat zich aan het begin van de 20e eeuw voltrok, te herkennen. De kapitalistische productiewijze was op zijn hoogtepunt en heerste nu over de hele planeet. Toen begon de periode van “het imperialisme, als hoogste stadium van het kapitalisme”, zoals Lenin zegt. In deze periode zal de komende Europese oorlog een imperialistische wereldoorlog zijn, die de verschillende kapitalistische naties tegen elkaar opzet voor het geruzie om de verdeling van de koloniën en de wereld. Het was vooral de linkervleugel van Tweede Internationale die de strijd leidde om de Internationale en het proletariaat, in de nieuwe situatie, te wapenen tegen de opportunistische vleugel die elke dag een beetje meer de principes van de proletarische strijd losliet. Een van de sleutelmomenten in deze politieke strijd was het Internationaal Congres in Stuttgart in 1907, waar Rosa Luxemburg, lering trekkend uit de ervaring van de massale staking van 1905 in Rusland, de kwestie van de imperialistische oorlog koppelde aan de kwestie van de massastaking en de proletarische revolutie:

• “Ik heb het woord gevraagd, zegt Rosa Luxemburg, namens de Russische en Poolse delegaties om u eraan te herinneren dat we op dit punt [de massastaking in Rusland en de oorlog, noot van de redactie] de les moeten trekken uit de grote Russische revolutie.... De Russische Revolutie is niet alleen het gevolg van de oorlog, maar maakte ook een einde aan de oorlog. Zonder dat zou het tsarisme de oorlog zeker hebben voortgezet.....”. (Geciteerd door B.D. Wolfe, Lenin, Trotski, Stalin, Calmann-Lévy, 1951)

Links heeft een amendement laten aannemen dat van het grootste belang is voor de resolutie van het Congres, ingediend door Rosa Luxemburg en Lenin:

• “Als er toch een oorlog uitbreekt, hebben de socialisten de plicht om ervoor te ijveren dat er zo snel mogelijk een einde gemaakt wordt aan de oorlog en de economische en politieke crisis, die door de oorlog is veroorzaakt en de mensen wakker te schudden en zo de val van de kapitalistische overheersing te bespoedigen”. (Eerste Congres van de Kommunistische Internationale, Pierre Broué, EDI, 1974 ;  https://www.marxists.org/francais/inter_com/1919/ic1_19190300b.htm)

In 1912 herbevestigde het Congres van Bazel van de Tweede Internationale deze stellingname in het licht van de immer toenemende dreiging van de imperialistische oorlog in Europa:

• “Laten we niet vergeten dat de Frans-Duitse oorlog aanleiding gaf tot de revolutionaire opstand van de Commune en dat de Russisch-Japanse oorlog de revolutionaire krachten van Rusland in beweging zette. In de ogen van de proletariërs is het misdadig om elkaar te doden ten behoeve van kapitalistische winst, de dynastieke rivaliteit en de opbloei van diplomatieke verdragen”. (Idem)

Het verraad en de dood van de Tweede Internationale

Op 4 augustus 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. Doordrenkt van opportunisme, weggevaagd in de vloedgolf van chauvinisme en oorlogskoorts, barstte de Tweede Internationale uit elkaar en stierf in schaamte: de belangrijkste partijen waaruit zij was samengesteld - en vooral de Duitse, Franse en Engelse sociaaldemocratische partijen in de handen van opportunistische leiders - stemden voor oorlogskredieten, riepen op tot de “verdediging van het vaderland”, “heilige eenheid” met de bourgeoisie tegen “het vreemde land”, en werden in Frankrijk voor hun verzaken aan de klassestrijd zelfs beloond met de ministersposten. Zij krijgen ‘theoretische’ steun van het ‘centrum’ (tussen de rechter- en linkervleugel van de Internationale) wanneer Kautsky, ‘de paus van het marxisme’, oorlog en klassestrijd scheidt en deze laatste alleen mogelijk verklaart in ‘vredestijd’. En natuurlijk onmogelijk in ‘oorlogstijd’.

• “Voor de bewuste arbeiders (….) kwam het bankroet van de Tweede Internationale het meest plastisch tot uitdrukking in het ten hemel schreiende verraad van de meerderheid der officiële sociaaldemocratische partijen van Europa aan hun overtuiging en aan de plechtige verklaringen van de internationale congressen van Stuttgart en Bazel, van de resoluties van deze congressen, enz.”. (‘Het bankroet van de Tweede Internationale’, Lenin)

Slechts enkele partijen verzetten zich tegen de storm: vooral de Italiaanse, Servische, Bulgaarse en Russische partijen. Elders zouden militanten, die vaak geïsoleerd zijn, vooral die van links zoals Rosa Luxemburg en de Nederlandse ‘Tribunisten’ rond Pannekoek en Gorter, trouw blijven aan het proletarische internationalisme en de klassestrijd, en proberen zich te hergroeperen.

De dood van de Tweede Internationale betekende een zware nederlaag voor het proletariaat, dat het met zijn bloed in de loopgraven zou betalen. Veel revolutionaire arbeiders verdwenen in die slachting. Voor de ‘revolutionaire sociaaldemocraten’ kwam dit neer op het verlies van hun internationale organisatie die weer moest worden heropgebouwd:

• “De Tweede Internationale is dood, verslagen door opportunisme. Weg met opportunisme, en lang leve de Derde Internationale die niet alleen bevrijd is van overlopers (.....) maar ook van het opportunisme!” (Lenin, ‘Situatie en taken van de Socialistische Internationale’, Lenin; 1 oktober 1914).

De Conferenties van Zimmerwald en Kienthal: een stap in de richting van de Kommunistische Internationale

In september 1915 werd de ‘Internationale Socialistische Conferentie van Zimmerwald’ gehouden. Die zou gevolgd worden door een tweede conferentie in april 1916 in Kienthal, nog steeds in Zwitserland. Ondanks de omstandigheden van oorlog en onderdrukking namen er afgevaardigden uit 11 landen deel, uit Duitsland, Italië, Rusland, Frankrijk, enz.

Het Manifest van Zimmerwald erkende de oorlog als een imperialistische oorlog. De meerderheid van de Conferentie weigerde de opportunistische rechterzijde van de sociaaldemocratische partijen, die waren overgegaan naar het kamp van de ‘heilige eenheid’, aan de kaak te stellen en te overwegen om met haar te breken. Deze centristische meerderheid was pacifistisch en verdedigde de leuze ‘vrede’.

Verenigd achter de vertegenwoordigers van de Bolsjewistische fractie, Lenin en Zinovjev, verdedigde de ‘Linkerzijde van Zimmerwald’ de noodzaak van een breuk en de oprichting van de Derde Internationale. Tegenover het pacifisme stelde ze dat “de strijd voor vrede zonder revolutionaire actie een holle en valse frase is” (Lenin) en verzette zich tegen het centrisme met de leuze “de imperialistische oorlog omzetten in een burgeroorlog. Het is precies deze leuze, die is aangegeven door de resoluties van Stuttgart en Basel”. (Lenin.) Hoewel links van de ene conferentie naar de andere aan kracht won, slaagde ze er niet in de afgevaardigden te overtuigen en bleef ze een minderheid. De balans is echter positief:

• “De tweede conferentie na die van Zimmerwald (Kienthal), was ongetwijfeld een stap vooruit. (.....) Wat moeten we morgen doen? Morgen blijven strijden voor onze oplossing, voor revolutionaire sociale democratie, voor de Derde Internationale! Zimmerwald en Kienthal hebben aangetoond dat onze weg de juiste is”. (Zinovjev, 10 juni 1916, Idem).

De bijeenkomst en de gemeenschappelijke strijd van de linkervleugel van de verschillende landen tijdens de conferenties maakte de oprichting van de “eerste kern van de Derde Internationale in opbouw” mogelijk, erkende Zinovjev in maart 1918.

Het proletariaat realiseert de resoluties van de congressen van Stuttgart en Bazel

Zoals we eerder hebben gezien, opende de proletarische revolutie in Rusland in 1917 een revolutionaire golf in heel Europa. Door de proletarische dreiging besluit de internationale bourgeoisie een einde te maken aan de imperialistische slachting. Lenins motto werd werkelijkheid: het Russische en toenmalige internationale proletariaat veranderde de imperialistische oorlog in een burgeroorlog. Het proletariaat eerde dus de Linkerzijde van de Tweede Internationale door de beroemde resolutie van Stuttgart toe te passen.

De [keuze voor de] oorlog wierp de opportunistische rechterzijde van de sociaaldemocratische partijen definitief in het kamp van de bourgeoisie. De revolutionaire golf zette de pacifisten van het centrum tegen de muur en zou op haar beurt een groot deel van hen - vooral de leiders, zoals Kautsky - ertoe aanzetten zich aan te sluiten bij de klassevijand. Er was geen Internationale meer. De nieuwe partijen die zich vormden, in breuk met de sociaaldemocratie, begonnen de naam ‘kommunistische partij’ aan te nemen, terwijl de revolutionaire golf de oprichting van de wereldpartij van het proletariaat, de Derde Internationale noodzakelijk maakte en aanmoedigde.

De oprichting van de Komintern en politieke en principiële continuïteit met de Tweede Internationale

De Internationale, die de naam Kommunistische Internationale kreeg, werd in maart 1919 opgericht op basis van de organische breuk met de rechtervleugel van de partijen van de Tweede Internationale, die ter ziele was gegaan. Zij verwierp echter niet de beginselen en bijdragen van deze laatste:

• “Door de halfslachtigheid, leugenachtigheid en verrotting van de overlevende officiële socialistische partijen te verwerpen, voelen wij, de kommunisten verenigd in de Derde Internationale, ons de directe voortzetting van de heroïsche inspanningen en het martelaarschap van een lange reeks revolutionaire generaties, van Babeuf tot Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg. Terwijl de Eerste Internationale de toekomstige ontwikkeling voorzag en zijn wegen uitstippelde, terwijl de Tweede Internationale miljoenen proletariërs verzamelde en organiseerde, is de Derde Internationale de Internationale van de openlijke massa-actie, van de revolutionaire realisatie, de Internationale van de daad”. (‘Manifest van de Kommunistische Internationale’, P. Broué, Ibid.) ; https://www.sinistra.net/komintern/wk1/komint105d.html)

De stromingen, fracties, tradities en standpunten die door de Linkerzijde werden verdedigd en verdiept, en die aan de basis zouden liggen van de Komintern, waren ontstaan en ontwikkeld binnen de Tweede Internationale:

• “de ervaring leerde dat alleen in een groepering uit het historische milieu waarin het vooroorlogse proletariaat zich ontwikkelde - de Tweede Internationale - de proletarische strijd tegen de imperialistische oorlog tot zijn uiterste consequenties kon worden doorgezet. Want alleen deze groep was in staat om het programma voor de proletarische revolutie te formuleren en te bevorderen en zo de basis te leggen voor een nieuwe proletarische beweging”. (‘Bilan’ nr. 34, Theoretisch Bulletin van de Italiaanse fractie van de Kommunistische Linkerzijde, augustus 1936)

Naast individuen zoals Lenin, Rosa Luxemburg, Anton Pannekoek, of zelfs groepen en fracties van sociaaldemocratische partijen zoals de Bolsjewieken, de Duitse, de Nederlandse, de Italiaanse Linkerzijde, enzovoort, was er een politieke en organische continuïteit tussen de Linkerzijde van de Tweede Internationale, de Linkerzijde van Zimmerwald en de Derde Internationale. Op initiatief van de Russische Kommunistische Partij - de voormalige Sociaaldemocratische Arbeiderspartij (Bolsjewieken) van Rusland die aangesloten was bij de Tweede Internationale - en de Kommunistische Partij van Duitsland - de voormalige ‘Spartakusbund’ – werd het Eerste Congres van de nieuwe Internationale werd bijeengeroepen. De Bolsjewieken hadden de Linkerzijde warm gemaakt voor en meegenomen naar Zimmerwald. Deze laatste, een echt organisch en politiek verband tussen de Tweede en Derde Internationale als ‘linker-fractie’ van de Tweede Internationale, maakte de balans op van haar voorbije strijd en gaf de noodzaak aan van het moment:

• “De conferenties van Zimmerwald en Kienthal waren belangrijk in een tijd waarin het nodig was om alle proletarische elementen te verenigen die op de een of andere manier besloten hadden om te protesteren tegen de imperialistische slachting. (.....) De Zimmerwald groep heeft zijn tijd gehad. Alles wat echt revolutionair was in de Zimmerwald groep gaat over tot en sluit zich aan bij de Kommunistische Internationale”. (‘Verklaring van de deelnemers aan Zimmerwald’, P. Broué, Idem)

Wij leggen met name de nadruk op de continuïteit tussen de twee Internationales. Inderdaad, we hebben gezien dat de Komintern, op organisch vlak, niet uit het niets tevoorschijn komt. Hetzelfde geldt voor haar programma en haar politieke beginselen. Het niet erkennen van de historische rode draad die hen met elkaar verbindt, betekent toegeven aan het anarchisme dat niet in staat is de loop van de geschiedenis te begrijpen, of het is toegeven aan het meest mechanische spontaneïsme dat de Komintern uitsluitend ziet als het product van de revolutionaire beweging van de werkende massa’s. 

Het niet erkennen van continuïteit betekent de onmogelijkheid om te begrijpen hoe de Komintern breekt met de Tweede Internationale. Want als er sprake is van continuïteit tussen de twee – onder meer in het principe van de resolutie van Stuttgart - is er ook sprake van een breuk. Een wezenlijke breuk gerealiseerd wordt in het politieke programma, de politieke standpunten en de organisatorische en militante praktijk van de Komintern als ‘Kommunistische Wereldpartij’. Een breuk op het vlak van de feiten zelf, door het gebruik van wapens en de bloedige repressie, door de regering-Kerensky, waaraan Mensjewieken en [rechtse] Sociaal-Revolutionairen, leden van de Tweede Internationale, deelnemen, tegen het proletariaat en de Bolsjewieken in Rusland, door de sociaaldemocratische regering Noske-Scheidemann tegen het proletariaat en de KPD in Duitsland.

Het niet erkennen van deze ‘breuk in de continuïteit’ maakt het ook onmogelijk om de ontaarding van de Komintern in de jaren 1920 te begrijpen, en de strijd die erbinnen en daarna erbuiten werd gevoerd, nadat de fracties van de “Italiaanse”, “Duitse” en “Nederlandse” Kommunistische Linkerzijde, om maar enkele van de belangrijkste te noemen, waren uitgesloten. De huidige kommunistische groepen, en de standpunten die zij verdedigen, zijn het resultaat van het werk van deze linkse facties in de verdediging van de kommunistische principes, in de kritische beschouwing van de Komintern en de revolutionaire golf van 1917-1923.

Het niet erkennen van de erfenis van de Tweede Internationale, als de politieke erfenis van het proletariaat, maakt het onmogelijk om de fundamenten van de standpunten van de Komintern te begrijpen, noch de huidige geldigheid van enkele van de belangrijkste bijdragen van de fracties van de jaren 1930. Dat wil zeggen, de onbekwaamheid om vandaag de dag met vertrouwen en vastberadenheid de revolutionaire standpunten te verdedigen.

DE BREUK VAN DE KOMINTERN MET DE TWEEDE INTERNATIONALE

Het politieke programma van de Komintern

Eind januari 1919 schreef Trotski de ‘Uitnodigingsbrief voor het Stichtingscongres’ van de Kommunistische Internationale, dat de politieke principes bepaalde die de nieuwe organisatie zich wilde geven. Het is in feite het ontwerp van het ‘Platform van de Kommunistische Internationale’ en geeft er een goede samenvatting van. Het is gebaseerd op de programma's van de twee belangrijkste kommunistische partijen:

• “De erkenning van de volgende beginselen, die in de vorm van een programma zijn vastgelegd en gebaseerd zijn op de programma's van de ‘Spartakusbund’ in Duitsland en de Kommunistische Partij (Bolsjewieken) van Rusland, moet naar onze mening als basis dienen voor de nieuwe Internationale”. (‘Uitnodigingsbrief voor het Eerste Congres’ , P. Broué; Idem)

De ‘Spartakusbund’ bestond op dat moment niet meer, sinds de oprichting van de Duitse Kommunistische Partij op 29 december 1918. Deze laatste, de KPD, had zojuist haar belangrijkste leiders verloren, Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht, vermoord door de sociaaldemocratie tijdens de verschrikkelijke repressie van het Berlijnse proletariaat in januari 1919. Op het moment van haar oprichting kende dat de Komintern dus, tegelijkertijd met het internationale proletariaat, haar eerste nederlaag. Twee maanden voor haar oprichting had zij twee van haar leiders verloren wier prestige, kracht en theoretische en politieke capaciteiten vergelijkbaar waren met die van Lenin en Trotski. Het was Rosa Luxemburg, die in haar geschriften aan het einde van de vorige eeuw, het meest het standpunt had ontwikkeld, dat de hoeksteen zou worden van het politieke programma van de Derde Internationale.

De onomkeerbare historische neergang van het kapitalisme

Voor Rosa Luxemburg is het duidelijk dat met de oorlog van 1914 de periode van verval van de kapitalistische productiewijze begon. Na de imperialistische slachting werd dit standpunt niet langer meer betwist:

• “De stand van zaken is zo ver gevorderd dat het dilemma, waarvoor de mensheid zich vandaag gesteld ziet, ofwel de ondergang in de anarchie ofwel de redding door het socialisme is”. (‘Toespraak over het programma’, op het oprichtingscongres van de KPD).

Dit standpunt wordt nogmaals bevestigd door de Internationale in het eerste punt van de Uitnodigingsbrief voor het Eerste Congres:

• “1. De huidige periode is de periode van ontbinding en ineenstorting van het hele kapitalistische wereldsysteem, wat de ineenstorting van de Europese cultuur betekent als het kapitalisme met zijn onoplosbare tegenstellingen niet wordt vernietigd”. (‘Uitnodigingsbrief voor het Eerste Congres’). En “Een nieuw tijdperk is geboren. Het tijdperk van de ontbinding van het kapitalisme, van zijn innerlijke aftakeling. Het tijdperk van de kommunistische revolutie van het proletariaat”. (‘Platform van de Komintern’, in P. Broué,).

De politieke implicaties van het tijdperk van het verval van het kapitalisme

Voor iedereen die zich op het terrein van de Kommunistische Internationale situeert, heeft het verval van het kapitalisme gevolgen voor de levensomstandigheden en de strijd van het proletariaat. In tegenstelling tot het standpunt van het pacifistische centrum, zoals dat van Kautsky, betekent het einde van de oorlog geen terugkeer naar het leven en het vooroorlogse programma. Dit is een van de breekpunten tussen de Tweede dode Internationale en de Derde:

• “Eén ding is zeker: de wereldoorlog betekent een omkeer in de wereld. (…) De wereldoorlog heeft de voorwaarden van onze strijd veranderd en onszelf het meest”. (‘De crisis der sociaaldemocratie’, Rosa Luxemburg, Hoofdstuk I)

De opening van de periode van verval van de kapitalistische maatschappij, gekenmerkt door de imperialistische oorlog, betekent nieuwe levensomstandigheden en een nieuwe strijd voor het internationale proletariaat. De massastaking in Rusland in 1905, de opkomst van een nieuwe vorm van eenheidsorganisatie van de arbeidersmassa's, de sovjets, de vorming van arbeidersraden, hadden dit aangekondigd.

Rosa Luxemburg (‘Massastaking, Partij en Vakbonden’, 1906) en Trotski (‘1905’) trekken de essentiële lessen uit deze massabewegingen. Met R. Luxemburg leidde de hele linkerzijde het debat over de massastaking en de politieke strijd binnen de Tweede Internationale tegen het opportunisme van leiding van de vakbonden en de sociaaldemocratische partijen, tegen hun visie van een vreedzame en geleidelijke evolutie naar het socialisme. In breuk met de sociaaldemocratische praktijk stelt het Komintern dat:

• “De fundamentele methode van de strijd is de massa-actie van het proletariaat , inclusief de openlijke strijd, gewapenderhand, tegen de staatsmacht van het kapitaal”. (‘Uitnodigingsbrief voor het Eerste Congres’)

De revolutie en de dictatuur van het proletariaat

De actie van de arbeidersmassa's leidde tot de confrontatie met de burgerlijke staat. De meest waardevolle bijdrage van de Komintern was de houding van het revolutionaire proletariaat tegenover de staat. Nadat het had gebroken met het reformisme van de sociaaldemocratie steunend op de marxistische methode en de lessen van historische ervaringen - de Commune van Parijs, 1905, en in het bijzonder de opstand van oktober 1917 en vervolgens de vernietiging van de kapitalistische staat in Rusland en de uitoefening van de macht van de arbeidersraden - sprak de Komintern zich duidelijk en ondubbelzinnig uit voor de vernietiging van de burgerlijke staat en de dictatuur van het proletariaat, de dictatuur van de arbeidersmassa's georganiseerd in de arbeidersraden.

In de reeds geciteerde ‘Uitnodigingsbrief’ kan men lezen :

• “2. De taak van het proletariaat is nu om de staatsmacht te grijpen. De verovering van de staatsmacht betekent de vernietiging van het staatsapparaat van de bourgeoisie en de organisatie van een nieuw, proletarisch machtsapparaat.
• 3. Dit nieuwe machtsapparaat moet de dictatuur van de arbeidersklasse en, op sommige plaatsen, van het landelijke half-proletariaat belichamen, d.w.z. de armen van het dorp (....) De macht van de arbeidersraden of arbeidersorganisaties is zijn concrete vorm.
• 4. De dictatuur van het proletariaat moet de hefboom zijn van de onmiddellijke onteigening van kapitaal en de afschaffing van het particuliere eigendom van de productiemiddelen, en de omvorming ervan tot eigendom van het volk”.

Deze kwestie was van essentieel belang voor het Congres, dat de door Lenin gepresenteerde ‘Stellingen over burgerlijke democratie en proletarische dictatuur’ zou aannemen.

Stellingen over de burgerlijke democratie en de dictatuur van het proletariaat

De Stellingen beginnen met het aan de kaak stellen van de valse tegenstelling tussen democratie en dictatuur “omdat er in geen enkel beschaafd kapitalistisch land een ‘democratie in het algemeen’ bestaat, maar alleen een burgerlijke democratie”. De Commune van Parijs heeft het dictatoriale karakter van de burgerlijke democratie aangetoond. Het verdedigen van de ‘zuivere’ democratie in het kapitalisme is het verdedigen van de burgerlijke democratie, de ultieme vorm van de dictatuur van het kapitaal. Welke vrijheid van vergadering bestaat er voor arbeiders? Welke persvrijheid? Lenin antwoordt:

• “De ‘persvrijheid’ is ook een van de voornaamste leuzen van de ‘zuivere democratie’. Maar ook hier weten de arbeiders, en de socialisten van alle landen hebben het miljoenen keren gezegd, dat deze vrijheid bedrog is zolang de beste drukkerijen en grootste voorraden aan papier zich in handen van de kapitalisten bevinden en zolang de macht van het kapitaal over de pers blijft bestaan, een macht die in de gehele wereld des te duidelijker en scherper, des te cynischer tot uiting komt, naarmate het democratische bestel en het republikeinse regime verder ontwikkeld zijn, zoals bijvoorbeeld in Amerika. Om werkelijke gelijkheid en werkelijke democratie voor de werkende mensen, voor de arbeiders en de boeren, te veroveren, moet men eerst het kapitaal de mogelijkheid ontnemen schrijvers te huren, uitgeverijen te kopen en kranten te corrumperen. Daartoe is evenwel noodzakelijk dat het juk van het kapitaal wordt afgeschud, dat de uitbuiters ten val worden gebracht en hun verzet wordt neergeslagen”. (‘Stellingen over de burgerlijke democratie en de dictatuur van het proletariaat’; Lenin, Keuze uit zijn werken, deel 3, Progres 1975)

Het claimen en verdedigen van pure democratie, zoals de Kautskysten deden, is een misdaad tegen het proletariaat na de ervaring van de oorlog en de revolutie, zo gaan de Stellingen door. In het belang van de verschillende imperialismes, van een minderheid van de kapitalisten, zijn miljoenen mannen in de loopgraven afgeslacht en in alle landen, democratisch of niet, de “militaire dictatuur van de bourgeoisie” ingesteld. Het was de burgerlijke democratie die Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg vermoordde tijdens hun arrestatie en gevangenschap door de sociaaldemocratische regering.

• “Met het oog op een dergelijke stand van zaken is de dictatuur van het proletariaat niet alleen volledig gerechtvaardigd als middel om de uitbuiters ten val te brengen en hun verzet te onderdrukken, maar is ze voor de gehele massa van de werkende bevolking ook volstrekt noodzakelijk als enige bescherming tegen de dictatuur van de bourgeoisie die tot de oorlog heeft geleid en nieuwe oorlogen voorbereidt.(....) De dictatuur van het proletariaat verschilt daarin fundamenteel van de dictatuur van de andere klassen doordat (....) de dictatuur van het proletariaat de gewelddadige onderdrukking is van het verzet van de uitbuiters, dat wil zeggen een te verwaarlozen minderheid van de bevolking, van de grootgrondbezitters en de kapitalisten. (…).

• En waarachtig, de vorm van de dictatuur van het proletariaat, die reeds praktisch is uitgewerkt - dat wil zeggen de Sovjetmacht in Rusland, het radensysteem in Duitsland, de shop stewards comités en andere gelijksoortige radeninstellingen in andere landen - zij allen betekenen en realiseren juist voor de werkende klasse - dat wil zeggen voor de overgrote meerderheid van de bevolking - een praktische mogelijkheid om gebruik te maken van de democratische rechten en vrijheden, zoals ze in de beste en meest democratische burgerlijke republieken nog nooit hebben bestaan, zelfs niet bij benadering”. (Idem)

Alleen de dictatuur van het proletariaat op wereldschaal kan het kapitalisme vernietigen, de klassen afschaffen en de overgang naar het kommunisme verzekeren.

• “Het opheffen van de staatsmacht is het doel dat alle socialisten, en Marx op de eerste plaats, zich hebben gesteld. Zonder het verwezenlijken van dit doel is waarachtige democratie, dat wil zeggen gelijkheid en vrijheid, niet te verwezenlijken. Dit doel is echter in de praktijk alleen maar bereikbaar via de sovjet-democratie, met andere woorden de proletarische democratie, want ze gaat er dadelijk toe over het volledige doen afsterven van iedere staat voor te bereiden doordat ze de massaorganisaties van het werkende volk betrekt in het permanent en onvoorwaardelijke deelnemen aan het besturen van de staat”. (Idem)

Het vraagstuk van de staat was van cruciaal belang op een moment dat de revolutionaire golf in Europa uitbrak en op een moment dat de bourgeoisie van alle landen een burgeroorlog voerde tegen het proletariaat in Rusland, terwijl de tegenstelling tussen arbeid en kapitaal, tussen het proletariaat en de bourgeoisie zijn meest extreme en dramatische niveau bereikte. De revolutionairen werden op een concrete manier geconfronteerd met de noodzaak om de dictatuur van het proletariaat in Rusland en de internationale uitbreiding van de revolutie te verdedigen, van de macht van de Sovjets naar Europa.

Voor of tegen de Staat van de dictatuur van het proletariaat in Rusland en de revolutionaire golf. ‘Voor’ betekent lidmaatschap van de Kommunistische Internationale en de politieke en organische breuk met de sociaaldemocratie. ‘Tegen’ betekent de verdediging van de burgerlijke staat en de uiteindelijke keuze voor het kamp van de contrarevolutie. En voor de centristische stromingen, die aarzelen omtrent de keuze, betekent dat uiteenvallen en verdwijnen. Revolutionaire periodes laten geen ruimte voor de timide politiek van de ‘gulden middenweg’.

VANDAAG EN MORGEN: VOORTZETTING VAN HET WERK VAN DE KOMINTERN

De verandering in de historische periode die met de oorlog van 1914-1918 definitief aan het licht kwam, bepaalde de breuk tussen de politieke standpunten van de Tweede en Derde internationale. We hebben het zojuist gezien met betrekking tot de kwestie van de staat. De achteruitgang van het kapitalisme en de gevolgen daarvan voor de levensomstandigheden en de strijd van het proletariaat leverde een hele reeks nieuwe problemen op: moeten we altijd deelnemen aan verkiezingen en gebruik maken van het parlementarisme? Zijn de vakbonden die deelnamen aan de ‘heilige eenheid’ nog steeds arbeidersorganisaties? Welke houding moeten we aannemen ten opzichte van nationale bevrijdingsstrijd in het tijdperk van de imperialistische oorlogen?

De Komintern wist deze nieuwe vragen niet te beantwoorden. Ze werd meer dan een jaar na oktober 1917 in Rusland opgericht, twee maanden na de eerste nederlaag van het proletariaat in Berlijn. De daaropvolgende jaren werden gekenmerkt door de nederlaag en de teruggang van de internationale revolutionaire golf en, bijgevolg, door het groeiende isolement van het proletariaat in Rusland. Dit isolement was de bepalende factor voor de ontaarding van de staat van de dictatuur van het proletariaat. Deze gebeurtenissen maakten het voor de Komintern onmogelijk om de ontwikkeling van het opportunisme tegen te houden. Op haar beurt zou ook zij eraan ten onder gaan.

Om een balans van de Komintern op te maken, moet uiteraard worden erkend wat ze was: de Internationale Kommunistische Partij. Voor degenen die haar beschouwen als een burgerlijke organisatie - vanwege de daaropvolgende ontaarding ervan - is het onmogelijk om er conclusies en lering uit te trekken. Het trotskisme beroept zich kritiekloos op de ‘Eerste Vier Congressen’. Zij hebben nooit ingezien, waar het Eerste Congres brak met de Tweede Internationale en de daaropvolgende congressen een stap terug betekenden: in tegenstelling tot de breuk met de sociaaldemocratie, die werd gemaakt tijdens het Eerste Congres, stelde het Derde Congres voor met haar een bondgenootschap aan te gaan in het ‘Eenheidsfront’.

Nadat ze [de Komintern] had erkend dat de sociaaldemocratie definitief was overgegaan naar het kamp van de bourgeoisie, rehabiliteerde ze deze op het Derde Congres. Deze politiek van alliantie met de sociaaldemocratische partijen zou leiden tot het ‘entrisme’ van de Trotskisten in de jaren 1930, d.w.z. tot toetreding tot deze partijen in weerwil van de principes van het Eerste Congres. Deze politiek van alliantie, of van capitulatie zoals Lenin zou hebben gezegd, stortte de Trotskistische stroming met een nog grotere snelheid in de contrarevolutie, met haar steun aan de burgerlijk-republikeinse regering in de oorlog in Spanje en daarna door haar deelname aan de Tweede imperialistische Wereldoorlog, waardoor Zimmerwald en de Internationale werden verraden.

Binnen de Komintern werd in het begin van de jaren twintig [van de vorige eeuw] een nieuwe linkerzijde opgericht in een poging om de ontaarding te bestrijden: met name de Italiaanse, Duitse en Nederlandse Linkerzijdes. Deze Linkse fracties, die in de jaren 1920 werden uitgesloten, zetten hun politieke strijd voort om de continuïteit tussen de wegkwijnende Komintern en de ‘partij van morgen’ te waarborgen door de balans op te maken van de revolutionaire golf en van de Kommunistische Internationale. Het was niet voor niets dat de revue van de Italiaanse Fractie van de Kommunistische Linkerzijde in de jaren 1930 “Bilan” werd genoemd (‘de balans’).

In continuïteit met de principes van de Internationale, bekritiseerden deze groepen de zwakheden van de breuk met de Tweede Internationale. Hun niet aflatende werk, in de donkerste periode van de contrarevolutie, hun verdediging van kommunistische principes in de jaren 1930 en tijdens de Tweede Wereldoorlog, maakte de opkomst en het bestaan van de huidige kommunistische groepen mogelijk die, bij gebrek aan organische continuïteit, de politieke continuïteit verzekerden. De door deze groepen uitgewerkte en verdedigde standpunten beantwoordden aan de problemen die de nieuwe periode, van het verval kapitalisme, binnen de Komintern had opgeroepen.

Op basis van de kritische balans van de Kommunistische Linkerfracties leeft de Komintern nu en zal ze leven in de Kommunistische Wereldpartij van morgen.

In het licht van de toenemende uitbuiting en ellende moet het proletariaat vandaag hetzelfde standpunt innemen als de Linkerfractie van Zimmerwald:

• Nee tegen de heilige eenheid met haar bourgeoisie in de economische oorlog!

Nee tegen de offers om de nationale economie te redden!

Lang leve de klassestrijd!

De omvorming van de economische oorlog in een burgeroorlog!

In het licht van de economische catastrofe, in het licht van de ontbinding van de maatschappij, in het vooruitzicht van de imperialistische oorlogen, waartoe het kapitalisme ons voert, blijft het historische alternatief hetzelfde als in 1919: de vernietiging van het kapitalisme en de vestiging van de dictatuur van het proletariaat op wereldvlak, socialisme of barbaarsheid.

De toekomst behoort toe aan het kommunisme.

R.L.

Noot: De volledige titel van de Uitnodigingsbrief voor het Eerste Congres van de Derde Internationale is: ‘Einladungsschreiben einiger Kommunistischer Parteien zur Teilnahme an einem Internationalen Kommunistischen Kongress’.