We publiceren hier uittreksels uit de resolutie over de internationale situatie die goedge­keurd werd op het onlangs gehouden zestiende congres van de IKS. Het gaat om het laatste deel van de resolutie die betrekking heeft op de evolutie vandaag van de krachtsverhou­ding tussen de klassen. Geïnteresseerde lezers kunnen de integrale tekst van deze resolu­tie terugvinden in het volgende nummer van de Internationale Revue, dat in het derde kwartaal van 2005 zal verschijnen.

Het argument dat het kapitalisme een systeem in verval is, wordt vaak bekritiseerd omdat het zou leiden tot fatalisme – het idee van een automatische ineenstorting en een spontane omverwerping door de arbeidersklasse, waarbij er niet de minste behoefte meer zou be­staan aan de tussenkomst van een revolutionaire partij. In werkelijkheid heeft de bourgeoisie getoond dat ze niet zal toelaten dat haar systeem economisch ineenstort. Desalniette­min zal het kapitalisme, als het aan zijn eigen dynamiek overgelaten wordt, zichzelf ver­nietigen in een reeks oorlogen en andere rampen. In die zin is het ‘fataal gedoemd’ te ver­dwijnen. Maar er bestaat geen enkele zekerheid dat het antwoord van het proletariaat op­gewassen zal zijn tegen wat er op het spel staat. Dat is geen ‘fataliteit’ die vooraf al inge­schreven staat in de geschiedenis. Zoals Rosa Luxemburg in 1916 schreef in het inleidend hoofdstuk van de Juniusbrochure:

“Het socialisme is de eerste volksbeweging van de wereldgeschiedenis die zich tot doel stelt, en die door de geschiedenis is geroepen, om in het sociale doen en laten van de mensen een be­wuste zin, een planmatige gedachte en daarmee de vrije wil in te voeren.  Daarom noemt Friedrich Engels de definitieve overwinning van het socialistische prole­tariaat een sprong van de mensheid uit het die­renrijk in het rijk van de vrijheid. Ook deze ‘sprong’ is aan ijzeren wetten van de geschiedenis, aan duizend treden van een vooraf­gaande, martelende en al te trage ontwikkeling gebonden. Maar hij kan nooit worden volbracht, wanneer uit de hele door de ontwikkeling bijeengedragen stof van materiële voorwaarden niet de ontbrandende vonk van de bewuste wil van de grote volksmassa op­springt. De overwinning van het socialisme zal niet als een noodlot uit de hemel komen vallen. Zij kan alleen door een lange keten van geweldige krachtmetingen tussen de oude en de nieuwe machten worden veroverd, krachtmetingen waarin het internationale prole­tariaat onder de leiding van de sociaal-democratie leert en probeert zijn lotgevallen in eigen hand te nemen, het roer van het maatschappelijke leven te bemachtigen, uit een willoze speelbal van zijn eigen geschiedenis, er de doelbewuste leider van te worden.”

Het kommunisme is dus de eerste maatschappij waarin de mensheid op bewuste wijze meester is over haar productief vermogen. En zoals in de proletarische strijd doel en mid­delen niet van elkaar gescheiden kunnen worden, zo kan de beweging naar het kommu­nisme niets anders zijn dan de “zelfstandige beweging van de overstelpende meerderheid in het belang van de overstelpende meerderheid” (Het Kommunistisch Manifest): verdie­ping en uitbreiding van het klassenbe­wustzijn zijn een onmisbare maatstaf van de vooruit­gang naar de revolutie en naar de de­finitieve vervanging van het kapitalisme. Dat proces is noodzakelijkerwijze uiterst moei­lijk, ongelijk en heterogeen, omdat het gebeurt met een uitgebuite klasse die geen enkele economische macht bezit in de oude maatschappij en die voortdurend onderworpen blijft aan de ideologische heerschappij en aan de mani­pulaties van de heersende klasse. Op geen enkele manier kan dit proces op voorhand ge­waarborgd zijn. Er bestaat integendeel de reële mogelijkheid dat het proletariaat, gecon­fronteerd met de ontzagwekkendheid van een taak die zijns gelijke niet kent, er niet in slaagt zich tot het niveau te verheffen van zijn historische verantwoordelijkheid, met alle vreselijke gevolgen die dit zou meebrengen voor de mensheid.

Het hoogste punt dat tot nu toe door het klassenbewustzijn bereikt werd, was de opstand van Oktober 1917. Dit is door de geschiedschrijvers van de bourgeoisie, evenals door de alle bleke afspiegelingen daarvan in het anarchisme en de ideologieën die eraan verbon­den zijn steeds met grote stelligheid verworpen geworden. Voor hen was Oktober 1917 gewoon een putsch van machtsgeile bolsjewieken. Oktober vertegenwoordigt binnen het proletariaat echter de erkenning dat er voor de mensheid in haar geheel geen andere uit­weg bestaat dan de revolutie door te voeren in alle landen. Nochtans is dit inzicht niet voldoende diep en breed verankerd in het proletariaat. De revolutionaire golf van toen is mislukt omdat de arbeiders van de wereld, vooral die van Europa, niet in staat waren een globaal politiek inzicht te ontwikkelen dat hen in staat zou gesteld hebben op adequate wijze de taken op te nemen die hen opgelegd werden door de nieuwe periode van oorlo­gen en revoluties die in 1914 aangebroken was. Het gevolg was dat de arbeidersklas­se vanaf het eind van de jaren 1920 begon aan de langste en diepste terugval die zij in haar geschiedenis ooit beleefd heeft, niet zozeer op het vlak van de strijdwil, want in de jaren 1930 en 1940 waren er momenten waarop de strijdwil van de klasse tot explosie kwam, maar vooral op het vlak van het bewustzijn, omdat de arbeidersklasse zich op politiek vlak actief liet meeslepen in de antifascistische programma’s van de bourgeoisie, zoals in 1936-39 in Spanje, of in 1936 in Frankrijk, of in de verdediging van de democra­tie en het stalinistisch ‘vaderland’ gedurende de tweede wereldoorlog. Die diepe terugval in haar bewustzijn heeft zich uitgedrukt in het haast volledig verdwijnen van de revolutionaire minderheden in de jaren 1950.

De historische heropkomst van de strijd in 1968 heeft het perspectief op lange termijn van de proletarische revolutie terug op de dagorde geplaatst, maar dat was slechts voor een kleine minderheid van de klasse een uitdrukkelijk en bewust feit, dat zich weerspiegelde in het herboren worden van de revolutionaire beweging op wereldschaal. In de strijdgol­ven tussen 1968 en 1989 werden belangrijke stappen gezet op het vlak van het bewust­zijn, maar ze neigden ertoe zich te situeren op het vlak van de onmiddellijke strijd (kwes­ties inzake uitbreiding, organisatie enz.). Hun zwakste punt was het gebrek aan politieke diepgang, wat deels een uitdrukking was van de vijandigheid tegenover politiek als ge­volg van de stalinistische contrarevolutie. Op politiek vlak was de bourgeoisie ruim­schoots bij machte haar eigen uitkomsten op te leggen, eerst door het vooruitzicht te bie­den op een verandering door het installeren van links in de regering (1970) en dan door links in de oppositie op te dragen de strijd van binnen uit de saboteren (jaren 1980). De strijdgolf van de jaren 1968 tot 1989 was wel in staat de gang naar wereldoorlog te ver­sperren, maar omdat ze niet in staat was haar historische, politieke dimensie te ontwikke­len, heeft ze de overgang bepaald naar de fase van ontbinding. De historische gebeurtenis die deze overgang markeert –de ineenstorting van het Oostblok– was tegelijk een gevolg van de ontbinding en een factor die haar versterkte. De dramatische veranderingen die er gekomen zijn aan het einde van de jaren 1980 waren tegelijk het product van de politieke moeilijkheden van het proletariaat en –omdat ze aanleiding waren tot een propagandaoor­log rond de dood van het kommunisme en van de klassenstrijd – waren ze ook een sleute­lelement dat geleid heeft tot een zware terugval van het bewustzijn in de klasse, tot op het punt waarop het proletariaat zelfs zijn eigen fundamentele klassenidentiteit uit het oog verloor. De bourgeoisie is er dus in geslaagd haar finale overwinning uit te roepen over de arbeidersklasse en deze laatste is er tot op heden niet in geslaagd om met voldoende kracht die bewering te ontkrachten.

Ondanks al die moeilijkheden betekende de periode van terugval geenszins “het einde van de klassenstrijd”. De jaren 1990 werden doorkruist door een aantal bewegingen die aantoonden dat het proletariaat nog intacte strijdwil in reserve had (bv. in 1992 en 1997). Maar geen enkele van die bewegingen vertegenwoordigde een echte verandering op het vlak van het bewustzijn. Vandaar het belang van de recentere bewegingen die, hoewel ze geen spectaculaire impact hebben of het gevoel geven van de ‘grote vooravond’ zoals 1968 in Frankrijk, toch een keerpunt vertegenwoordigen in de krachtsverhouding tussen de klassen. De gevechten in 2003-2005 vertonen volgende kenmerken:-ze treffen belangrijke sectoren van de arbeidersklasse in de landen van het centrum van het wereldkapitalisme (zoals Frankrijk in 2003);-ze geven blijk van zorg om kwesties die explicieter politiek zijn, in het bijzonder de kwestie van de pensioenen die het probleem stelt van de toekomst die de kapitalisti­sche maatschappij voor ons allen in petto heeft;-ze gaven het herverschijnen te zien van Duitsland als centraal punt voor de arbeiders­strijd, voor het eerst sinds de revolutionaire golf van begin vorige eeuw;-de kwestie van de klassensolidariteit werd op bredere en meer expliciete wijze gesteld dan ooit in de gevechten van de jaren 1980, in het bijzonder tijdens de recentste bewe­gingen in Duitsland.-ze vallen samen met de opkomst van een nieuwe generatie elementen die op zoek zijn naar politieke duidelijkheid. Die nieuwe generatie manifesteert zich tegelijk in een nieuwe toestroom van openlijk gepolitiseerde elementen en ook in nieuwe groepen ar­beiders die voor ’t eerst de strijd aangaan. Zoals gebleken is op bepaalde belangrijke manifestaties, is zich de sokkel aan het vormen voor de eenheid tussen de nieuwe ge­neratie en de ‘generatie van 68’ –zowel de politieke minderheid die de kommunisti­sche beweging in de jaren 1960 en 1970 heropgebouwd heeft en de bredere lagen ar­beiders die de rijke ervaring van de klassenstrijd tussen 1968 en 1989 meegemaakt heeft.-in tegenstelling tot de visie van het empirisme die alleen de oppervlakte van de wer­kelijkheid kan zien en blind blijft voor de diepere onderliggende tendensen, werd de ondergrondse rijping van het bewustzijn niet uitgeschakeld door de algemene terugval van het bewustzijn sinds 1989. Het is een kenmerk van dat proces dat het zich in het begin alleen manifesteert in een minderheid, maar de verbreding van die minderheid is de uitdrukking van de vooruitgang en de ontwikkeling van een breder fenomeen in de klasse. Na 1989 zagen we al een kleine minderheid gepolitiseerde elementen die zich vragen stelde over de campagnes van de bourgeoisie rond ‘de dood van het kommunisme. Die minderheid wordt nu versterkt door een nieuwe generatie die ongerust is over de richting waarin de burgerlijke maatschappij in het algemeen evolueert. Op het meest algemene niveau drukt dit het feit uit dat het proletariaat niet verslagen is, en dat het historisch vooruitzicht op massale klassenconfrontaties dat in 1968 ge­opend werd, gehandhaafd blijft. Maar op een specifieker vlak maken het ‘keerpunt’ van 2003 en het verschijnen van een nieuwe generatie van zoekende elementen duide­lijk dat het proletariaat aan het begin staat van een nieuwe poging om een aanval te lanceren tegen het kapitalistisch systeem, na de mislukking van de poging uit de ja­ren 1968-1989.

-Hoewel het proletariaat dagelijks geconfronteerd wordt met de schijnbaar ‘elementai­re’ taak zijn klassenidentiteit te bevestigen, schuilt achter dat probleem het perspectief van een veel ineengrijpender mengsel van onmiddellijke en politieke strijd. De kwes­ties die door de strijd in de fase van ontbinding opgeworpen worden, zullen steeds ‘abstracter’ lijken, maar in feite zijn het globalere kwesties zoals de noodzaak van klassensolidariteit tegen de alomtegenwoordige versnippering, de aftakeling van de verzorgingsstaat, de alomtegenwoordigheid van oorlog, de dreiging die wereldwijd op het milieu weegt – kortom, de kwestie van de toekomst die deze maatschappij ons nog kan bieden, en dus de kwestie van een ander type maatschappij.

Binnen dit proces van politisering zijn er twee elementen die tot nu toe een eerder afrem­mende invloed op de klassenstrijd hadden, die van nu af steeds belangrijker zullen wor­den als stimulansen voor de komende bewegingen: de kwestie van de massale werkloos­heid en de kwestie van de oorlog.

Tijdens de strijd in de jaren 1980, toen de massale werkloosheid steeds meer een feit werd, bereikten noch de strijd van de werkende arbeiders tegen de opgelegde ontslagen, noch het verzet van de werklozen op straat een opmerkelijk niveau. Er is toen geen enkele werklozenbeweging geweest die vergeleken kan worden met het niveau dat bereikt werd in de jaren 1930, terwijl dat toch een periode was van zware nederlaag van de arbeiders­klasse. In de recessies van de jaren 1980 hadden de werklozen af te rekenen met een vre­selijke versnippering, vooral bij de jonge generatie van proletariërs die geen enkele ar­beidservaring had en nooit collectieve strijd had meegemaakt. Ook al voerden de werken­de arbeiders grootschalige strijd tegen de ontslagen, zoals in de mijnsector in Groot-Brit­tannië, dan werd de negatieve uitkomst van die bewegingen door de heersende klasse ge­bruikt om de gevoelens van gelatenheid en wanhoop op te drijven. Dat is recent nog ge­bleken bij de reactie op het failliet van de Rover autofabrieken in Groot-Brittannië, waar de enige ‘keuze‘ die de arbeiders geboden werd er een was tussen deze of gene combina­tie van nieuwe eigenaars om het bedrijf verder te laten bestaan. Maar omdat de speel­ruimte van de bourgeoisie inkrimpt en zij steeds minder in staat is de werklozen een be­staansminimum te garanderen, is de kwestie van de werkloosheid gedoemd zich te ont­wikkelen tot een aspect dat veel subversiever is, dat de solidariteit tussen werkenden en werklozen bevordert, en dat de klasse als geheel ertoe aanzet dieper en actiever na te den­ken over het failliet van dit systeem.

We kunnen dezelfde dynamiek vaststellen met betrekking tot de kwestie van oorlog. In het begin van de jaren 1990, zorgden de eerste grote oorlogen van de ontbindingsfase (Golfoorlog, Balkanoorlogen) eerder voor een versterking van de gevoelens van onmacht die opgewekt waren door de campagnes rond de ineenstorting van het Oostblok, toen de voorwendsels van ‘humanitaire inmenging’ in Afrika of in de Balkan nog een schijntje geloofwaardigheid konden hebben. Sinds 2001 en de ‘oorlog tegen het terrorisme’ echter zijn de leugens en schijnheiligheid waarmee de bourgeoisie de oorlog goedpraat steeds doorzichtiger, ook al heeft de ontwikkeling van enorme pacifistische bewegingen de vraagstelling die daaromheen  ontstaan is grotendeels verdronken. Bovendien hebben de oorlogen van vandaag een steeds groter impact op de arbeidersklasse, ook al blijft die in­vloed grotendeels beperkt tot de landen die rechtstreeks bij die conflicten betrokken zijn. In de Verenigde Staten gaat het om het groeiend aantal families die geconfronteerd wor­den met proletariërs in uniform die gewond of gedood worden, maar nog veel meer met de reusachtige economische kosten van de militaire avonturen, die even hard gestegen zijn als het sociaal loon gedaald is. En naarmate het steeds duidelijker wordt dat de mili­taristische tendensen van het kapitalisme zich slechts verder ontwikkelen in een als maar opgaande spiraal, maar dat de heersende klasse er steeds minder controle over heeft, zul­len de problemen van de oorlog en hun verband met de crisis ook leiden tot een diepere en bredere overdenking van wat er historisch op het spel staat.

Op paradoxale wijze is de onmetelijkheid van die kwesties één van de voornaamste rede­nen waarom de huidige terugkeer van de strijd zo beperkt en zo weinig spectaculair lijkt, vergeleken bij de bewegingen die de heropkomst kenmerkten van het proletariaat aan het einde van de jaren 1960. Tegenover de grote problemen zoals de economische wereldcri­sis, de vernietiging van het milieu op wereldvlak, of de spiraal van het militarisme, kan de dagelijkse verdedigingsstrijd onaangepast en machteloos lijken. Aan de ene kant weer­spiegelt dit het reële inzicht dat er geen oplossing bestaat voor de tegenstellingen die het kapitalisme vandaag omknellen. Maar terwijl de bourgeoisie in de jaren 1970 nog kon be­schikken over een hele waaier misleidingen over de mogelijkheden om een beter leven te verzekeren, lijken de pogingen die de bourgeoisie vandaag doet om te doen geloven dat we in een periode van ongeziene groei en voorspoed leven op het wanhopige ontkennen door een man in doodsnood die zijn nakende dood niet onder ogen kan zien. Het verval van het kapitalisme is de periode van sociale revoluties omdat de strijd van de uitgebuiten niet kan leiden tot enige verbetering van hun bestaan. Hoe moeilijk het ook kan zijn over te stappen van het defensieve naar het offensieve niveau van de strijd: de arbeidersklasse heeft geen andere keuze dan die moeilijke en schrikbarende sprong te wagen. Zoals alle kwalitatieve sprongen wordt hij voorafgegaan door een hele reeks kleine, voorbereidende stappen, van stakingen voor brood tot vorming van kleine discussiegroepen overal ter we­reld.

Geconfronteerd met dit perspectief van politisering van de strijd hebben de revolutionaire organisaties een unieke en onvervangbare rol te vervullen. Nochtans heeft de samenloop van de groei­ende gevolgen van de ontbinding met de zeer oude zwakheden op theoretisch en organi­satorisch vlak en het opportunisme dat heerst in de meerderheid van de proleta­rische poli­tieke organisaties al duidelijk gemaakt dat de meeste van die groepen niet bij machte zijn aan de vereisten van de geschiedenis te beantwoorden. Dat wordt nog het dui­delijkst geïl­lustreerd door de negatieve dynamiek waarin het IBRP sinds enkele tijd wordt meege­sleurd. Niet alleen omdat het volstrekt niet in staat is om de betekenis van de nieu­we fase van ontbinding te begrijpen, verbonden met zijn verlaten van een theoretisch sleutelbe­grip zoals het verval van het kapitalisme, maar op een nog vernietigender wijze omdat het de spot drijft met de fundamentele normen van proletarische solidariteit en ge­drag, met haar flirt met het parasitisme en het avonturisme. Die regressie is des te erger omdat van­daag de premissen bestaan voor de opbouw van de kommunistische wereldpar­tij. Tezelf­dertijd legt het feit dat de groepen van het proletarisch politiek milieu zichzelf diskwalifi­ceren in het proces dat leidt tot de vorming van de klassenpartij nog eens de na­druk op de cruciale rol die de IKS te spelen heeft in dat proces. Het wordt steeds duidelij­ker dat de toekomstige partij niet het product zal zijn van een ‘democratische’ optelling van ver­schillende groepen van het milieu, maar dat de IKS al het skelet vormt van de toe­komstige partij. Maar opdat de partij echt vlees zal worden, moet de IKS bewijzen dat zij op­gewassen is tegen de taak die de ontwikkeling van de klassenstrijd en het verschijnen van een nieuwe generatie zoekende elementen haar opleggen.

IKS, voorjaar 2005