Na alle ophef over de documentaire film van Al Gore “An Inconvenient Truth”, het Intergovernmental Panel on Climate Change eind januari te Parijs, was er de top van de EU in maart die zich boog over de klimaatsopwarming. Ze belijden allemaal luid en duidelijk hun wil te handelen om het natuurlijk milieu te beschermen en de toekomst van de komende generaties veilig te stellen. Nochtans, ondanks de vurige verklaringen eerder op de Aardetop in Rio (1992) of de resoluties van het protocol van Kyoto (1998) stijgt de vervuiling zienderogen en nemen de bedreigingen verbonden aan een ontregeling van het klimaat in omvang toe. Onmiskenbaar wekt de alarmklok voor het klimaat die nu geluid wordt heel wat onrust onder de bevolking en vooral bij jonge mensen die hun toekomst daardoor nog somberder inzien.
In de wirwar van verklaringen en misleidende campagnes blijven heel wat vragen, die onvermijdelijk rijzen, naar oorzaken, verbanden en oplossingen onbeantwoord.
Om dit overdenkingproces te stimuleren organiseert de IKS verschillende publieke bijeenkomsten om een werkelijk debat op gang te brengen. Dit was onder meer het geval in Brussel op 17  maart. Om de discussie op deze publieke bijeenkomst zo levendig en open mogelijk te maken vroegen we aan een jonge sympathisant of die de inleiding wilde houden. Heel enthousiast aanvaarde die het voorstel en de inleiding werd door de IKS en alle aanwezigen, waarvan zowat de helft jongeren, erg verwelkomt. De discussie op de bijeenkomst was zeer levendig onder meer door de actieve deelname van een ruim aandeel van de jongeren. De belangeloze en eerlijke inspanning van alle aanwezigen getuigde van een gemeenschappelijke bezorgdheid van de deelnemers om samen met de IKS deze zoektocht te ondernemen naar duidelijke argumenten en antwoorden. Zoals een deelnemer naar voor bracht: "Het zoeken naar de waarheid is belangrijker dan de waarheid zelf".
Niet alle onderwerpen konden echter behandeld worden, wat door sommige aanwezigen als frustrerend werd aangevoeld. Een positieve frustratie die getuigde van de honger naar meer die door het debat werd opgewekt! Afspraken voor een vervolg werden dan ook gemaakt.
Hieronder publiceren we de inleiding alsook de grote lijnen van het gevoerde debat.

De inleiding

Het is nu officieel: het VN-klimaatrapport zegt ons dat er op dit moment dreigende klimaatsveranderingen plaatsvinden die in de toekomst nog meer voelbaar zullen worden. Over de geloofwaardigheid van dit rapport kan gediscussieerd worden. Een artikel in EOS (Ongemakkelijke waarheden?, EOS, nr. 1, januari 2007), een maandblad over wetenschap en technologie, vertelt ons dat de gegevens waarop het Intergovernmental Panel on Climate Change, de onderzoeksgroep van de Verenigde Naties die de klimaatsveranderingen bestudeert, zich op onvoldoende en onvolledige gegevens baseert. Zeker is dat er belangrijke klimaatsveranderingen plaatsvinden en dat we ons kunnen verwachten aan de ergste rampscenario's: dieren, planten, hele ecosystemen zullen verdwijnen of verhuizen; droogte en hongersnood nemen toe; tijdens hittegolven zullen meer kinderen, ouderen en zieken sterven; in regio's die geteisterd zullen worden door stormen en intense regenval zullen nog meer slachtoffers vallen; ziektes zullen zich sneller verspreiden; indien de oceaanstromen stoppen kan het in West-Europa extreem koud worden; we kunnen miljoenen ecovluchtelingen verwachten; etc. Maar de bedoeling van de discussie die we vandaag zullen houden is niet om de  klimatologie opnieuw uit te vinden, maar om over het maatschappelijke aspect te spreken, om stil te staan bij de propaganda van de heersende klasse.

- Zijn de klimaatsveranderingen de schuld van 'de mens' of van 'de mensheid', zoals het VN-klimaatrapport het ons voorschotelt? De krant De Morgen titelt: "Het is bijna zeker: het is onze schuld", waarmee ze verwijst naar het VN-rapport waarin staat dat 'de mens' zeer waarschijnlijk verantwoordelijk is voor de opwarming van de aarde door het gebruik van fossiele brandstoffen. 'De mensheid', wat betekent dit abstract begrip? Is dit het onnadenkende, egoïstische monster, dat niet op lange termijn kan denken, dat niet aan de volgende generaties denkt? Maar hebben wij hier, jij of ik, die wel bezorgd zijn over de toekomst, iets te zeggen over de manier waarop regeringen met dit probleem omgaan?  Neen, volgens mij is de oorzaak niet 'de mens' of 'de mensheid'.
- Ligt de oorzaak van klimaatveranderingen dan bij de burger of met andere woorden het individu? We verbruiken te veel energie, te veel water, we rijden te veel met de auto. Dat is wat de media ons constant aanpraten. Is het aan elk individu om zijn consumptiegedrag of zijn energieverbruik aan te passen? Maar in de huidige maatschappij kan je enkel kiezen tussen een vervuilende en een minder vervuilende auto, tussen een minder dure, vervuilende verwarming en dure zonnepanelen. Waarom werkt men 's nachts en met de lampen aan i.p.v. overdag bij zonlicht? Neen, de schuld ligt niet bij het individu.
- Ligt de oorzaak dan bij de industrie? De industrie zelf is in wezen niet iets slechts. In de negentiende eeuw, met het kapitalisme in volle ontwikkeling, bloeide de industrie op, een bewijs van het toen vooruitstrevende karakter van het kapitalistische productiesysteem, aangezien de industrie ons voor het eerst in de geschiedenis de mogelijkheid bood te veel te produceren. Vanaf dat moment konden potentieel de basisbehoeften van alle mensen bevredigd worden.
- Of ligt de verantwoordelijkheid van de klimaatsveranderingen bij de kapitalistische maatschappij, bij het kapitalistische productiesysteem? Volgens mij ligt de werkelijke oorzaak van de klimaatsveranderingen inderdaad niet bij de 'destructieve aard van de mensheid', of bij het 'bewuste of onbewuste vervuilende gedrag van het individu', of tenslotte bij het productieapparaat als dusdanig, maar bij de manier waarop de industrie, de wetenschap en de techniek vandaag wordt gebruikt en ontwikkeld, dus bij het huidige productiesysteem. Want als de huidige technieken en wetenschappelijke inzichten ons de mogelijkheid bieden deze milieuramp te vermijden of zo veel mogelijk te beperken, waarom biedt de kapitalistische maatschappij ons die mogelijkheid dan niet?.

Kunnen we het probleem van klimaatsveranderingen oplossen binnen de huidige kapitalistische maatschappij, binnen de huidige economische, politieke en sociale structuren? Kan de staat dus of een vereniging van staten het probleem oplossen? Dat is de volgende vraag die we ons moeten stellen. Kan het kapitalisme bijvoorbeeld via haar politieke structuren, via de staat de mensheid redden? Ik betwijfel het. Vera Dua, voorzitter van Groen!, schreef in maart 2007 op de site van Groen!: "Er wordt amper minder CO2 uitgestoten dan in het beginjaar 1990. Terwijl nu al duidelijk is dat er in de periode na Kyoto nog veel zwaardere inspanningen zullen moeten volgen." Het is dus duidelijk: zelfs de bourgeoisie geeft toe dat haar 'revolutionaire' Kyoto-protocol niets uithaalt. En wat betekenen die 'zwaardere inspanningen' concreet? Meer betalen voor vuilniszakken, elektriciteit en water? Een deel van ieders loon afstaan 'voor het milieu'? Kunnen staten over de hele wereld zich verenigen over de grenzen heen en een blok vormen om deze ramp te voorkomen? Als de onderhandelingen tussen staten in hetzelfde tempo resultaten opleveren als op de recente EU- klimaattop, kunnen we het wel vergeten. In brede zin komt dit ecologisch probleem neer op de vraag of het kapitalisme de menselijke behoeften kan bevredigen, en dus ook een gezond milieu voor iedereen kan verzekeren. Indien ze zou bestaan om de menselijke behoeften te bevredigen zouden er niet tegelijk een overschot aan voedsel en hongersnood bestaan, zou men al lang milieuvriendelijke vervoersmiddelen gebruiken, zou men de wetenschap ontwikkelen voor andere doeleinden dan hoogtechnologische, uiterst vervuilende wapens.
De laatste en misschien belangrijkste vraag die dan te beantwoorden valt is: Welk alternatief dan voor de kapitalistische maatschappij, die de oorzaak lijkt te zijn van deze ecologische miserie? Het debat is open.

De discussie

Verschillende deelnemers toonden met heel wat voorbeelden aan dat reeds met de huidige wetenschap en technologie inderdaad veel mogelijk is met veel minder schadelijke gevolgen. Zo werden onder meer opzienbarende projecten in verschillende werelddelen door een architectenbureau uit NY naar voor gebracht. Maar de discussie toonde al snel aan dat dergelijke experimenten vandaag enkel gerealiseerd worden als dit voldoende winst oplevert. In een aantal gevallen dienen de projecten enkel als imago van 'goodwill' of als prestigeproject om de slechte faam te verdoezelen van erg vervuilende bedrijven (vb Shell, Nike, Monsanto). Deze discussie maakte echter impliciet duidelijk, dat wetenschappelijk en technologisch gezien de kiemen voor een andere manier van produceren en leven aanwezig zijn. De aanwezigen waren het eens dat de enige grens om dit alternatief te realiseren die van het kapitalisme met zijn marktwetten is, niet de grenzen van de technologie of wetenschap.
Al snel draaide de discussie dan rond de vraag "Wat zijn de oorzaken dan?: de menselijke aard, het individu of het kapitalisme". Het Rapport van Parijs wijst de mens en het individu als consument aan als vervuiler: 'ieder deelt in de problematiek (auto, plasticzakken,verwarming,…)' zo wordt gesteld. Maar alles is geïndividualiseerd, opgebouwd volgens de wetten van de moordende concurrentie, en is dus niet individueel op te lossen, repliceren de aanwezigen. Dit rapport praat alleen een schuldgevoel aan.
Verschillende deelnemers probeerden aan te tonen dat de mens inderdaad zijn omgeving, de natuur modificeert, en de klimaatwijzigingen niet enkel een natuurlijk fenomeen zijn maar meer en meer veroorzaakt worden door de menselijke activiteit. Dat is niet nieuw. Vroeger kenden we de ontwikkeling van de veeteelt en de landbouw, de groei der grote steden, die massale ontbossing tot 60% van de wereldvoorraad met zich meebracht, vooral in de achttiende en negentiende eeuw. Maar indien vroeger de gevolgen beperkt bleven - hoewel veel ziektes erdoor kunnen verklaard worden - dan zijn die momenteel wereldwijd onmiskenbaar geworden op grote schaal. Wanneer het systeem bij het begin van de twintigste eeuw aan zijn vervalfase begint, neemt de vernieling van het natuurlijk milieu hele andere dimensies aan. Ze wordt genadeloos, net zoals de genadeloze strijd die de kapitalistische ratten met elkaar leveren om zich te handhaven op de wereldmarkt. De productiekosten tot het minimum herleiden om zo concurrentieel mogelijk te zijn wordt een onafwendbare regel om te overleven. In die context worden maatregelen om de industriële vervuiling in te dijken natuurlijk een onaanvaardbare meerkost. Het kapitalisme heeft zich nooit om het welzijn van de planeet noch van de mens bekommert maar met het historisch verval van het kapitalisme is het veel erger geworden en versnelt dit proces zich. De accumulatie van kapitaal is het hoogste doel van de kapitalistische productie en het lot dat de mensheid of het milieu beschoren wordt heeft geen belang... zolang het rendeert, is het goed. De rest is tenslotte 'quantité négligeable', een onbelangrijk detail.Een deelnemer citeerde in dit verband Marx: "Accumulatie om de accumulatie, productie om de productie, dat is het ordewoord van de politieke economie die de historische missie van de burgerlijke periode aankondigt. En ze heeft nooit stilgestaan bij de pijnen die het scheppen van rijkdom met zich meebrengt: waartoe zou dat gejammer dienen dat toch niets verandert aan de historische onafwendbaarheden?" (Karl Marx, Het Kapitaal - Boek I)
Een aspect dat eveneens uitvoerig aan bod kwam was of het ecologisch drama de motor kan zijn voor een groeiend bewustzijn op wereldvlak. Enerzijds argumenteerden sommigen dat de frustratie in positieve zin kan omgezet worden: "zo kan het niet verder, maar er zijn oplossingen". De ganse mensheid op wereldvlak  is betrokken, er is een gezamenlijke vijand. Dus is er een breed draagvlak mogelijk voor het alternatief.
Maar, voerden anderen aan, de ideologische campagnes die nu met veel heisa gevoerd worden gaan de bewustwording dat het kapitalisme de oorzaak is tegen. Zij voorkomen dat het probleem van de klimaatwijziging nu in verband wordt gebracht met de andere grote rampen op wereldschaal: de honger, de oorlog, de vluchtelingenstroom, de ziektes, de overproductiecrisis. Met de campagnes rond de huidige dreiging probeert de bourgeoisie, net zoals ze dat deed met de atoomdreiging in de jaren 1950 tot 1990, de boodschap te verspreiden van: "schakel dit probleem uit en er is geen probleem meer", het kapitalistische productie-systeem met zijn imperialistische uitwassen en vernietiging wordt op zich niet in vraag gesteld. In feite wordt, paradoxaal genoeg, het probleem geëxploiteerd om offers te eisen, niet van de bourgeoisie maar van de arbeidersklasse. Allerlei vormen van soberheidsmaatregelen en van milieubelasting worden via slinkse trucs doorgevoerd (dikke truiendag, autoloze zondagen, fietsdagen, taks op oude auto's, op plasticzakken, op verwarming,…). Maar daar blijft het niet bij. De problematiek wordt ook gebruikt in de concurrentieslag met andere landen. Zo probeert men China ecologische normen op te leggen om de eigen markten te beschermen. Of in naam van de vervuiling militaire actie te rechtvaardigen zoals in Kosovo waar een belangrijke fabriek gesloten werd. Ook in het nucleair debacle zien we iedere staat zijn eigen belangen verdedigen, en helemaal geen algemeen plan van aanpak. Tenslotte werd ook nog aangehaald dat er zelfs sprake is van een soort van 'ramptoerisme'. Canada opent nieuwe uitwegen door het smelten van het ijs, allerlei firma's proberen winst te slaan via het commercieel etiket 'dit is ecologisch'.

De actieve deelname van het merendeel van de aanwezigen aan het debat bracht met zich mee dat er geen ruimte meer was voor een uitgebreide discussie over de alternatieven en duurzame oplossingen. De meeste waren het eens met de aard en de ernst van de problemen en ook met de globale analyse. Allen waren het bovendien eens dat een samenleving creëren waar de mens en zijn toekomst centraal staan een dwingende noodzaak is geworden. Probleem voor veel aanwezigen was dat ze niet goed zagen hoe te beginnen aan de omvorming van deze maatschappij. In de conclusie gaf de IKS enkele oriëntaties in dit verband en de aanwezigen vroegen een verdere discussie daarover te organiseren.

Lac / 09.04.2007