Financiële situatie gezinnen onder zware druk

België is één van de landen waar de huidige crisis reeds scherp te voelen is. Eerst zagen we een fors oplopen van de inflatie: België vestigde nieuwe records in Europa met een inflatie van 5,2% (Euro-zone 3,6%) en het oplopen van de voedselprijzen met 6,1% (De Morgen, 03.06.2008). Ondanks de optimistische beloftes dat de inflatie onder controle is blijven de voedselprijzen, kleding en andere vitale goederen stijgen in prijs (Zie De Standaard 1/11). Onmiddellijk gevolg hiervan is een groeiende levensduurte, een achteruitgang van lonen en uitkeringen en het oplopen van schulden.
Vervolgens kwam de financiële tornado over het land met alleen al bij Fortis meer dan vijfhonderdduizend kleine beleggers die hun centen zagen wegsmelten. Vooral bij Fortis, Dexia en Ethias, traditiegetrouw de meest populaire instellingen want zij slorpten immers respectievelijk de openbare instellingen ASLK, het Gemeentekrediet en OMOB op, zijn vooral de kleine aandeelhouders gestroopt. Alle overheidsinstellingen samen stopten de 4 grootste bank- en verzekeringsinstellingen (Fortis, Dexia, KBC, Ethias) reeds 42,6 miljard € toe, maar dat belet niet dat de spaarders pas later te weten zullen komen wat er van hun centen overschiet. En laat ons niet vergeten dat dit geen cadeaus zijn: ‘voor wat hoort wat’ en dus moet dit geld ergens teruggewonnen worden. Erger nog: diegenen die hun spaarcenten gedeponeerd hadden bij de IJslandse Hauptingbank zagen hun geld helemaal geblokkeerd of bij een van de producten met kapitaalgarantie door de failliete Lehman Brothers bank, zoals zelfs de eerste minister Leterme, die zo 20.000 euro in rook zag opgaan via belegging bij de Citibank. Door de lawine van faillissementen komen  ook de pensioenfondsen onder zware druk. Dit jaar leden de Belgische pensioenfondsen mediaan een verlies van 15,5% (De Standaard 15/11). Velen zagen door dit gecombineerd verlies hun dromen en hoop op een onbekommerde oude dag in rook opgaan.
Tenslotte zijn er al ondertussen 90.000 gezinnen die niet meer uit de spiraal van de schulden geraken in diverse soorten schuldbemiddeling en blijkt het dat er nog heel wat op de wachtlijsten staan (Metro 20.10). De verdere gevolgen op de kredietmarkt en de ineenstorting van de hypotheekwaarde zal deze toestand nog drastisch verergeren. 20% van de bevolking kan zich nu al tot de categorie van armen rekenen, 8% bij de extreem armen. Bijna 19% van de kinderen in België leeft in een gezin met financiële moeilijkheden. Een op zeven kinderen woont in een gezin dat echt onder de armoedegrens leeft. Revolterende cijfers!
We kunnen gerust stellen dat in België alle generaties hiermee getroffen zijn door de uppercut van de huidige financiële crisis op wereldschaal: iedereen is er aan voor zijn moeite om ‘iets’ op te bouwen en wordt geconfronteerd met de bikkelharde werkelijkheid van de grootste economische recessie sinds de jaren 1930: slechts mensen van rond of over de negentig jaar herinneren zich nog dergelijke toestanden.

De weerslag op de tewerkstelling

De versnelling en verdieping van de crisis heeft nog groter gevolgen voor de tewerkstelling en de arbeidsvoorwaarden.
Op dit moment zou slechts 62% van de actieve bevolking een baan hebben. De buitenlandse investeringen liepen de laatste jaren al terug en dit had al een weerslag op de arbeidsmarkt. Terwijl er in 2006 nog 10.000 jobs werden gecreëerd waren dat er voor 2007 nog maar 7.800 (Metro 23.10). De werkloosheid bleef tot in 2008 niet toenemen maar er moet de nadruk op worden gelegd dat het soort van gecreëerde banen voortdurend een teruggang van de arbeids- en levensomstandigheden van de arbeidersklasse met zich meebracht.
Heel wat maatregelen werden vermomd als een oplossing van het werkloosheidsprobleem en lieten de officiële werkloosheidscijfers gevoelig dalen: het voltijds arbeidscontract van onbepaalde duur ruimt steeds meer de plaats voor de ontwikkeling van onzekere, dikwijls onderbetaalde en deeltijdse jobs, die meer dan 30% van de jobs uitmaken. Dit verschijnsel neemt in de perifere en derdewereldlanden steeds meer de vorm aan van dagloners, zonder contract of zonder minimumlonen of sociale zekerheid.
Vandaag zegt zelfs Vlaams minister Frank Vanden Broucke “dat de werkloosheidscijfers niet langer zullen zakken”. Dat is een eufemisme om te zeggen: het vooruitzicht voor 2009 is een verlies van 200 banen per dag! Officiële bronnen kondigen inderdaad 70.000 ontslagen aan voor 2009. In 2008 is er eind oktober al een record van 6.953 faillissementen geteld waaronder enkele grotere bedrijven (+7,6% tov 2007). Op tien maanden gingen er in 16.957 jobs verloren wat 25% hoger ligt dan het jaar ervoor! Sinds eind augustus verdwenen reeds 5.290 jobs. Dat gaf aanleiding tot titels in de media als: “Ontslagengolf dreigt tsunami te worden” (De Morgen op 23/10). Inderdaad, naast de vele ontslagen bij belangrijke bedrijven zien we nog volop banen sneuvelen bij de toeleveringsbedrijven. De tijdelijke en interim-contracten kenden een recordval van meer dan 8%. Bovendien worden in talrijke bedrijven geplande aanwervingen geschrapt. Uiteraard konden we ontslagen verwachten in de banksector waar nu reeds 15.000 jobs zullen verdwijnen. Maar daar zal het zeker niet bij blijven. Daarbovenop komt nog een grootschalige economische werkloosheid bij de arbeiders die zelfs aanleiding heeft gegeven tot een afwijking van de wettelijke norm van maximum 4 ononderbroken weken. Dit verschijnsel is vandaag in België sterk ontwikkeld en in vele gevallen zonder extra bijpassingen.

De weerslag op de loon- en werkomstandigheden

Deze verdieping van de crisis laat zich onvermijdelijk voelen in de loon- en arbeidsvoorwaarden.
De hele hetze rond de hoge opzegvergoedingen van leidinggevenden in de banksector geeft de toonaard. Uiteraard wekken deze hoge sommen woede op bij de arbeidende bevolking en zo probeert de bourgeoisie de arbeidersklasse te scharen achter de voorstellen om ‘hieraan een halt toe te roepen’, in een adem spreekt men over “het aangrijpen om algemene opzegtermijnen en voorwaarden aan te pakken” (VBO man Pieter Timmerman), hierin willen ze het voorbeeld volgen van Oostenrijk, Nederland en andere Europese lidstaten. “De ontslagregeling en de anciëniteitsregeling zijn de oorzaken van de geringe mobiliteit op de arbeidsmarkt“ echoot CD&V en ACW. Mobiliteit, polyvalentie en flexibiliteit zijn een uitvlucht om de arbeidsonzekerheid en achteruitgang van de loon- en arbeidsvoorwaarden goed te praten.
De realiteit bevestigt dit streven overvloedig want zowel in de openbare besturen als in de privaat worden de werkomstandigheden en de lonen aangepast:
- in de Openbare besturen worden 5.000 jobs geschrapt bij de federale ambtenaren, bij de regionale en lokale besturen voert men een nieuwe rechtspositieregeling in die allesbehalve rooskleurig is voor de werknemers: verlaging van allerlei vergoedingen, doorgedreven flexibiliteit, verlenging van de werkweek, minder verlof. De gevolgen van de terugval van de inkomsten van de overheden, de geïncasseerde verliezen vooral bij Ethias en Dexia moeten nog doorgerekend worden. Nu reeds kondigden de Waalse gemeenten een verlies aan van 90 miljoen Euros (Metro 24.10). Verder spreekt de federale regering over een overheveling van de verantwoordelijkheid inzake uitbetaling van de pensioenen voor de statutaire personeelsleden naar de regionale en lokale besturen wat zo goed wil zeggen als: “iedere regio of gemeente kan de pensioenregeling herzien”.
- in de privaat is er een voortdurend druk op de lonen: verschillende voorbeelden tonen aan dat het de bourgeoisie ernstig is om de lonen drastisch te verlagen. Bij Carrefour is er een krachtmeting aan de gang met het personeel. In de nieuw opgerichte hypermarkt in Brugge gaan 25 tot 30% van de bestaande normen en lonen omlaag en worden wanhopige en kwetsbare werkloze groepen van werklozen op een cynische manier uitgespeeld om in de toekomst te gaan knagen aan de loon- en werkomstandigheden van alle werknemers van de Carrefourgroep en de hele distributiesector.
Ook bij IKEA tast men de verloningen aan door vervanging van het bonussysteem door een systeem dat aan de kosten- en resultaatrekening zal verbonden worden. Eveneens bij de energiebedrijven speelt men ‘oude’ en ‘nieuwe’ werknemers tegen elkaar uit met serieuze loonverschillen . Vermelden we tenslotte ook de schoonmaak- en voedingsdiensten waar deze aanval al volop bezig is: bij de verzelfstandigde OCMW-ziekenhuizen (ZNA) in Antwerpen krijgt het nieuw aangeworven personeel geen M(aal)T(ijd)C(heques), geen hospitalisatieverzekering, geen A(rbeids)D(uur)V(erkorting), minder verlof via een onderaanneming. Deze voorbeelden zijn het topje van de ijsberg.

Veelvuldig protest, maar ook veel twijfels en vooral veel ontgoocheling

Regeringen, politieke partijen van links tot rechts, media, en patronaat roepen sinds september in het ijle ‘houd de dief’, bepleiten de onschuld van het kapitalistisch systeem, smeren dit fatalistisch beeld breeduit en roepen op tot verantwoordelijkheidszin, tot het sluiten van de rangen achter ‘hun’ maatregelen die de arbeidersklasse de rekening van dit debacle voorlegt. Op korte termijn is er ook paniek en grote ongerustheid. Ieder denkt aan zijn eigen spaarcenten, afbetalingen, het studiegeld van zijn kinderen, zijn job, zijn latere pensioen. Maar ieder in zijn hoekje kunnen we slechts een gevoel van onmacht ervaren.
Velen voelen zich in de tang genomen tussen een agressief patronaat en een verzoenende vakbond die de situatie ‘begrijpt’.
Maar de protesten tegenover dergelijke situatie blijven natuurlijk niet eeuwig uit. Zo zagen we opnieuw massaal opgevolgde stakingen bij het Antwerpse stadspersoneel met druk bijgewoonde AV’s en rumoerige discussies over de te voeren strijd en een spontane betoging. Ook in La Louvière, Willebroek en Brussel kwam het stads- en OCMW personeel op straat. De geprivatiseerde vuilnisophalers oogstten succes met hun acties in het Centre en in de Borinage, vooral dankzij  de solidariteit van het gemeentepersoneel dat besmet werk weigerde (Solidair, nr. 40). Eveneens in Antwerpen kwamen bijna duizend werknemers op straat van de ZNA- ziekenhuizen tegen de aanvallen op het onderhoudspersoneel.
Bij het textielbedrijf Beaulieu evenals bij de energiebedrijven en de verschillende vestigingen van meubelketen IKEA waren er veelvuldige stakingsacties in bijna alle vestigingen. Gedurende weken zagen we tenslotte stakingsacties van het personeel van de Carrefour hypermarkten over het hele land tegen de schandalige loonsvoorwaarden in de nieuwe hypermarkt in Brugge.
Er is dus heel wat beroering en er komen ook hier en daar meer solidariteitsacties van de grond waaronder een aantal spontane stakingen in Wallonië. Maar het verzet moet sterker en hechter worden. Vooral komt het erop aan de vakbondsmanoeuvres te doorzien die de strijd afremmen en kapotmaken. De vakbonden zijn zich bewust van de onvrede binnen de arbeidersklasse en van de noodzaak om daarop te reageren, maar ze doen dat om de strijd onder controle te houden en niet om die aan te moedigen.
Het is nodig weer aan te sluiten bij de dynamiek van voor de vakantie dat tijdelijk gebroken is. Wat half januari 2008 spontaan begon als een plaatselijk sociaal conflict voor ‘één euro meer’ veranderde toen snel in een ware stakingsgolf voor verhoging van de koopkracht. Daar werd terug een band gelegd tussen de ontslagen, de aanval op de werkvoorwaarden en de aantasting van de koopkracht.
Alle arbeiders hebben immers dezelfde belangen in de verdediging tegen de aanvallen op de arbeids- en levensomstandigheden. En tegenover een algemene aanval zoals we vandaag meemaken, is het onmogelijk om dat te doen als we verdeeld blijven. (zie ook het artikel Hoe kunnen wij terugvechten).

KS & LAC/ 15.11.2008