Steeds vaker duikt het woord ‘onderklasse’ oftewel precariaat, op in de linkse en anarchistische pers. Delen van de arbeidersklasse en ook van de zzp-ers (zelfstandigen zonder personeel) dreigen af te dalen in deze zogezegde onderklasse. Dat betekent: de slechtste baantjes, heel onregelmatig werk, halfillegaal, werkeloos; in ieder geval rondkomen van minder dan het minimumloon. Steeds vaker duikt het woord ‘onderklasse’ oftewel precariaat, op in de linkse en anarchistische pers.

Delen van de arbeidersklasse en ook van de zzp-ers (zelfstandigen zonder personeel) dreigen af te dalen in deze zogezegde onderklasse. Dat betekent: de slechtste baantjes, heel onregelmatig werk, halfillegaal, werkeloos; in ieder geval rondkomen van minder dan het minimumloon.

Maar omdat een deel van de arbeidersklasse hierin terechtkomt, moet deze dan ook als aparte klasse, als precariaat benaderd worden? Moeten we onze solidariteit tot haar beperken, zoals Doorbraak (1) en anarchistische groepen (2) doen? Kan zoiets een perspectief bieden aan de strijd voor hun en onze belangen en de strijd tegen het kapitalisme?

Kommunisten denken van niet, want de ‘afdaling in de opperste ellende’ is een verschijnsel dat niet alleen de ‘onderklasse’ nù treft, maar iets dat ons in de toekomst allemaal te wachten staat, als we niet een bewust en eendrachtig verzet organiseren tegen de staat en de ondernemers, tegen links en de vakbonden.

Rutte 1 heeft ongeziene bezuinigingen in petto

Er wordt bezuinigd op de kinderopvang, de publieke omroepen, subsidies voor cultuur, de basisverzekering van de ziektekosten, de bijstand, de wajong, de migratie en inburgering en vooral op salarisposten van de ambtenaren. Er wordt maar liefst 4,3 miljard bezuinigd op de sociale zekerheid, vooral de ‘zwaksten’ zullen de zwaarste klappen krijgen. Chronisch zieken moeten meer gaan betalen, de studiefinanciering wordt met een jaar gekort, het collegegeld gaat omhoog, de huurmarkt wordt verder geliberaliseerd, de zorgtoeslag gaat omlaag. De eigen bijdragen voor de AWBZ worden fors verhoogd voor mensen die in instellingen als verpleeg- en verzorgingstehuizen verblijven. De eigen bijdrage voor de AWBZ zal in de periode 2012-2015 per jaar met gemiddeld 500 euro per persoon stijgen. Het nieuwe kabinet wil meer dan 6 miljard euro besparen op de overheid.

Daardoor staan tienduizenden overheidsbanen op de tocht. Consumenten krijgen een toeslag op hun energierekening. Het minimumloon, waaraan de hoogte van de bijstand is gekoppeld, wordt verlaagd. Het pakket voor de basisverzekering wordt beperkt. Er komen bezuinigingen op de kinderopvang en zorgtoeslag.

De regelingen bijstand, sociale werkplaatsen en wajong worden samengevoegd. In dit nieuwe stelsel moeten mensen beneden het minimumloon gaan werken onder een bijstandsachtig regiem, waarbij ze – ondanks dat ze betaald werk verrichten – zijn overgeleverd aan de nukken van de klantmanagers van de gemeente. De reorganisaties, die op stapel staan en die zonder verzet ongetwijfeld zullen worden ingevoerd, betekenen een nieuwe vorm van gecontroleerde slavernij voor een deel van de arbeidersklasse. Volgens René Paas, voorzitter van de belangenvereniging van Sociale Diensten: “Zou het wel eens kunnen dat hier de basis is gelegd voor de herziening van het sociale stelsel in de komende drie jaar.” (3)

In het Amerikaanse systeem hebben alleen kostwinners recht op bijstand, mits ze kinderen hebben. In de praktijk zijn dat vooral alleenstaande vrouwen. Wie geen kind heeft, kan voor zo'n 200 dollar per maand voedselbonnen krijgen, daar moeten zij van rondkomen. De tijdelijkheid van de bijstand (uitkeringen worden in de VS hooguit vijf jaar verstrekt) stuit op een zeker enthousiasme. Zo verklaart Eric ten Hulsen, directeur van de Amsterdamse Dienst Werk en Inkomen, in hetzelfde artikel: “Je gaat dan met een heel andere focus met die mensen aan de slag. Het idee is veel meer om mensen in hun eigen kracht te houden.” Mevrouw Klijnsma, die zelf met de sociale hervormingen in Nederland aan de slag moest, haalt Van Hulsen aan met de uitspraak: “Die tijdelijkheid houdt wel de druk erop.” Dat mensen in Amerikaanse projecten nog een tijdje worden begeleid na het vinden van werk, spreekt haar ook erg aan: “Uiteindelijk moeten mensen zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun leven. Maar de begeleiding bij ons kan vaak echt een onsje enthousiaster.” Op die manier kan er natuurlijk meteen wat extra druk uitgeoefend worden!

Een steeds sterkere tendens tot flexibiliteit

Voor de degenen die nog werk hebben, wordt de situatie steeds moeilijker. De druk wordt steeds groter, het werktempo wordt steeds meer opgevoerd en ‘werkzekerheid’ wordt naar het rijk der fabelen verwezen. Rick Kruiswijk, algemeen directeur van HeadFirst (dochteronderneming van ABN-AMRO en arbeidsintermediair actief in de financiële wereld en het ICT-marktsegment):

"Grote bedrijven zullen binnen nu en vijf jaar afstand doen van het merendeel van hun vaste personeel. De hiermee gepaard gaande groei van het aantal zelfstandig ondernemers zonder personeel (zzp-ers) zal helpen om de economie uit het dal te trekken.” (4) Kruiswijk: "Een baan voor het leven is iets van vroegere tijden. Het gerucht dat IBM komende zeven jaar 300.000 van de grofweg 400.000 werknemers van IBM uit vaste dienst wil halen en ze zo nodig weer wil inhuren als zzp-ers staat niet op zichzelf. Een dergelijk Hoog Rendement-beleid (HRM) verwacht ik in de komende jaren bij meer multinationals. Het is een ontwikkeling, waarbij bedrijven een balans zoeken tussen het aantal interne medewerkers en de flexibel in te zetten specialisten. Het zorgt voor kostenbesparing, kwaliteitsverbeteringen en het is ook nog eens goed voor de carrière van de medewerkers. Deze ontwikkeling juichen wij toe."

Ook in Nederland zelf zien we op de arbeidsmarkt in Nederland, mede als gevolg van de economische teruggang, een sterke toename van het individueel specialisme, flexibilisering van arbeid en transparantie in afspraken en honorering. Flexibele arbeid staat ook in Nederland bovenaan agenda van het management.

Han Mesters, sectorbankier bij ABN-AMRO en economisch historicus, voorziet dat flexibilisering niet meer weg te denken is uit de arbeidsmarkt: "Flexibele arbeid staat inmiddels bovenaan op de strategische managementagenda van grote bedrijven. Bedrijven hebben in toenemende mate een kern van vaste werknemers in dienst met daaromheen een flexibele schil van zzp-ers. Hiermee voorkom je ook het probleem in de toekomst van de zogenaamde "bankzitters". Bedrijven worden hiermee platter en slagvaardiger."

Grotere delen van de arbeidersklasse in armoede

De salariskloof tussen topbestuurders en werknemers is in een kwarteeuw (1983-2007) verdrievoudigd. Waar een directeur midden jaren tachtig gemiddeld 16 keer een modaal inkomen verdiende, is dat in 2007 opgelopen naar 44 keer modaal. Het gemiddelde directeurssalaris van de honderd best verdienende bedrijven steeg in 25 jaar van 225 duizend euro naar 1,3 miljoen euro, een stijging van 600 procent.(5)

De Quote 500 van 2009 was goed voor een totaal vermogen van 127 miljard, 30 miljard meer dan vijf jaar ervoor. In 2009 telde Nederland in totaal 154.000 miljonairs, een nieuw record. De nieuwste cijfers van het zakenblad Quote, die van 2010, vermelden dat “het vermogen van de 500 rijkste Nederlanders is dit jaar met 6,6 procent gestegen. (…) Bij elkaar hebben de rijksten van Nederland een vermogen van meer dan 135 miljard euro, slechts tien miljoen minder dan in 2008, toen Quote het hoogste totaalvermogen ooit berekende.” (6)

Als de rijken rijker lijken te worden, is het zeker dat de armer steeds armer worden. De NRC heeft berekend dat de zorgpremies komend jaar met maar liefst 325 euro zullen stijgen. Onderwijs volgen wordt duurder, waar subsidies wegvallen, zullen prijzen omhoog gaan en gemeenten worden gedwongen om op allerlei basisvoorzieningen te korten. Honderdduizenden zullen in financiële problemen terechtkomen, tienduizenden zullen van goede zorg verstoken raken, en duizenden zullen op straat belanden: om het even jong of oud, allochtoon of autochtoon, stads- of plattelandsbewoner, Limburger of Drent.

In 2010 daalt de koopkracht van huishoudens voor het eerst sinds het begin van de crisis. De daling van de koopkracht is in doorsnee half procent. Komend jaar daalt de zogeheten mediane koopkracht naar verwachting met een kwart procent. Deze statische koopkrachtcijfers houden echter geen rekening met de gevolgen van vermogensverliezen, baanverlies en het schrappen van bonussen. Huishoudens die daarmee te maken hebben, kennen een (veel) ongunstiger koopkrachtontwikkeling. (7)

Tenslotte zien we heel duidelijk dat ook kleine zelfstandigen steeds meer in de armoede terechtkomen. Volgens de berichten vangen de zzp-ers de grootste klappen van de recessie op: uit CBS-cijfers blijkt dat de zzp-ers hun inkomen in het derde kwartaal van vorig jaar met gemiddeld 12 procent zagen dalen. “De economische krimp raakt vooral de zelfstandigen. Hun inkomensdaling is de grootste duikeling van dit decennium”, aldus Michiel Vergeer, hoofdeconoom van het CBS. “Steeds meer kleine zelfstandigen kloppen aan bij de voedselbanken in Nederland voor gratis levensmiddelen” kopte het AD van 9 januari 2010.

• Ongeveer één op de tien huishoudens moet op dit moment rondkomen van minder dan het minimumloon.
• Ook in Nederland wordt honger geleden. Dat geldt voor zo’n 15 procent van de bevolking! Deze mensen zijn om allerlei redenen onder het “sociaal minimum” terecht gekomen waardoor ze financiële problemen hebben, onvoldoende geld voor kleding en voor gezond en voldoende eten.
• Van de ouderen in deze groep is bekend dat zij minstens 70 euro in de maand tekort komen om een beetje fatsoenlijk te kunnen leven. Zij behoren tot de groep die onze maatschappij hebben opgebouwd en tot de groep die hier weinig of niets over zegt, uit schaamte.
• En dan zijn er de gezinnen, meestal grote gezinnen waar vader een minimuminkomen heeft of is vertrokken, waarvan de kinderen het zonder ontbijt moeten stellen en vaak ook geen lunch, dus geen boterham, een pakje melk of een stukje fruit voor tussen de middag meekrijgen.
• Van de groepen met de meeste problemen staan alleenstaande ouders met jonge kinderen bovenaan (52 procent), gevolgd door mensen zonder betaald werk (48 procent), ouderen (36 procent) en asielzoekers (35 procent). Dan komen mensen met een chronische ziekte of handicap (26 procent) en gezinnen waarin slechts één persoon betaald werk verricht (18 procent). (8)

De val van de ‘nieuwe’ vakbondsstrategie (9)

De bezuinigingen van de nieuwe regering zijn een aanval op de hele Nederlandse bevolking. De gevolgen van deze bezuinigingen zal ieder van ons in de een of andere vorm treffen in de komende jaren. De enige manier om ons daar effectief tegen teweer te stellen, is een eendrachtig verzet onder leiding van de arbeidersklasse als geheel. We moeten ons dan ook niet laten verleiden door de ‘nieuwe’ strategie van de vakbonden om ons alleen op die ‘onderklasse’ of precariaat te richten.

Dat is een pure misleidingtactiek omdat het de arbeidersklasse opdeelt in categorieën, beroepen, sectoren en corporaties. Daarbij maakt het geen enkel verschil of leden van Doorbraak zich, zeker niet als het een door de vakbond bezoldigd ‘organiser’ betreft, opwerpen als voortrekker van de strijd van de schoonmakers, de flexwerkers, en andere precaire delen van de arbeidersklasse. Want met of zonder de tactieken van 'organising' , met of zonder de steun van solidariteitscomités van de anarchisten of ultralinks, uiteindelijk is het toch de vakbond en daarachter de burgerlijke staat die, door de kunstmatige opdeling van de arbeidersklasse, aan het langste eind trekt en haar maatregelen er doordrukt.

Bepaalde stromingen binnen het anarchisme hebben altijd de leus hoog gehouden “de bevrijding van de arbeider, zal het werk van de arbeiders zelf zijn”. Ze hebben daarbij vaak hun verwachtingen gericht op de het revolutionaire potentieel van de ‘marginalen’ in de maatschappij, zoals de lompenproletariërs. Nu er zich daadwerkelijk een materiële grondslag ontwikkelt, waarbij steeds grotere delen van de arbeidersklasse in absolute armoede geworpen worden, gaan ze steeds meer hun aandacht op deze groepen richten.

Kameraad, als je terecht en ook oprecht probeert op te komen voor de meest verdrukten, dan maakt iedere opdeling van de arbeidersklasse, zoals in een ‘onderklasse’ en een ‘bovenklasse’, de mogelijkheden tot misbruik van groeiende strijdwil door de vakbond en links alleen maar gemakkelijker en groter. In het geval van de staking onder de schoonmakers van het afgelopen voorjaar, toen de vakbond ook gebruik maakte van de strategie van 'organising', werden velen van jullie voor het karretje gespannen van de FNV-Bondgenoten. Deze vakbond zag in de anarchisten juist een geschikte ‘bondgenoot’, goede hulptroepen om haar invloed onder de schoonmakers te vergroten en nadat ze dit doel grotendeels had bereikt, werd de strijd afgeblazen en ieder van jullie onmiddellijk weer afgeserveerd.

Kommunisten laten zich niet voor het karretje van de vakbond spannen, ze gaan niet uit van de een of andere bijzondere situatie van de arbeidersklasse. Ook al beweren sociologen honderd keer dat ze wel bestaan, voor kommunisten bestaat er geen zwarte, witte of gele arbeidersklasse. Voor kommunsisten maakt het geen enkel verschil of een arbeider toevallig wel een eigen huis of geen eigen huis bezit.

Kommunisten beseffen maar al te goed dat de nog-werkenden van vandaag de werklozen van morgen kunnen zijn. Waar de arbeiders ook hun leven proberen op te bouwen, in China of in Peru, in Roemenië of in Holland, overal heeft ze te maken met dezelfde aanval op haar leefomstandigheden. Daarom kan ze alleen in haar eenheid tegenover het kapitalisme de basis kan leggen voor een maatschappij zonder uitbuiting en armoede.

Dixoff / 10.11.2010

Voetnoten

(1) “In Nederland kijkt Doorbraak voor verzet in principe naar de gehele onderklasse …”; Uit de basisstandpunten van Doorbraak.

(2) “Het geïllegaliserde 'precariaat' valt geheel buiten wat de rechtstaat genoemd wordt.”; Uit de basisstandpunten van de AAGU.

(3) Dit en de volgende citaten in deze alinea uit: Trouw van 3 december 2009.

(4) Dit en de volgende citaten in deze alinea uit: Headfirst van 20 mei 2010

(5) De Volkskrant, 17-05-2008.

(6) Quote, 03-11-2010.

(7) CPB-rapport Macro-Economische Verkenningen 2011

(8) Rapport ”Armoede in Nederland 2010”, Kerk in Actie, 4 november 2010.

(9) Grenzeloos spreekt zelfs al triomfantelijk over “De geboorte van een nieuwe vakbeweging”.