De burgerlijke maatschappij, verrot tot op het bot, ziek van zichzelf, spuwt opnieuw haar vuile stortvloed van ijzer en vuur uit. Elke dag vertoont de Oekraïense slachtpartij haar stoet van massale bombardementen, hinderlagen, belegeringen en kolommen vluchtelingen die met miljoenen op de vlucht slaan voor het spervuur van de oorlogvoerende partijen.

Temidden van de stroom propaganda die door de regeringen van alle landen wordt uitgestort, springen twee leugens in het oog: de eerste presenteert Poetin als een ‘waanzinnige alleenheerser’ die tot alles in staat is om de nieuwe tsaar van een heropgericht rijk te worden en de hand te leggen op de ‘rijkdommen’ van Oekraïne; de andere schrijft de hoofdverantwoordelijkheid voor het conflict toe aan de ‘genocide’ van de Russischtalige bevolkingsgroepen van de Donbass, die met gevaar voor eigen leven door de ‘heldhaftige’ Russische soldaten beschermd zou moeten worden. De bourgeoisie heeft er altijd alles aan gedaan om de werkelijke oorzaken van de oorlog te verbergen door ze in een ideologische sluier te hullen van ‘beschaving’, ‘democratie’, ‘mensenrechten’ en ‘internationaal recht’. Maar de echte oorzaak van oorlog is het kapitalisme!

Een volgende stap in de chaos

Sinds Poetin in 2000 aan de macht kwam, heeft Rusland grote inspanningen gedaan om een moderner leger op te bouwen en opnieuw invloed te verwerven in het Midden-Oosten, vooral in Syrië, maar ook in Afrika met het zenden van huurlingen naar Libië, Centraal-Afrika en Mali, waar het steeds meer chaos zaait. De laatste jaren heeft het ook niet geaarzeld om rechtstreekse offensieven te lanceren, zoals in 2008in Georgië, en vervolgens door in 2014 de Krim en de Donbass te bezetten, in een poging om de achteruitgang van zijn invloedssfeer een halt toe te roepen, met het risico een grote instabiliteit aan de eigen grenzen te creëren. Na de terugtrekking van de VS uit Afghanistan meende Rusland te kunnen profiteren van de verzwakking van de VS en Oekraïne weer in zijn invloedssfeer terug te brengen, een gebied dat van essentieel belang is voor zijn positie in Europa en de wereld, vooral omdat Kiev dreigde toe te treden tot de NAVO.

Sinds de ineenstorting van het Oostblok is dit zeker niet de eerste keer dat er oorlog woedt op het Europese continent. De oorlogen op de Balkan in de jaren 1990 en het conflict in de Donbass in 2014 hebben het continent al ellende en verwoesting gebracht. Maar de oorlog in Oekraïne heeft nu al veel ernstiger gevolgen dan deze eerdere conflicten en illustreert hoe de chaos steeds dichter naar de belangrijkste kerngebieden van het kapitalisme opschuift.

Rusland, een van de grote militaire mogendheden, is rechtstreeks en op grote schaal betrokken bij de invasie van een land dat een strategische positie in Europa inneemt, aan de grenzen van de Europese Unie. Op het moment van schrijven heeft Rusland naar verluidt reeds 10.000 soldaten verloren en nog veel meer gewonden en deserteurs geteld. Hele steden zijn platgegooid door een regen van bommen. Het aantal burgerslachtoffers is waarschijnlijk aanzienlijk. En dit alles in nauwelijks een maand van oorlog [1]!

De regio ziet sindsdien een enorme concentratie van troepen en geavanceerd militair materieel, niet alleen in Oekraïne, met wapens, soldaten en huurlingen die van overal komen, maar ook in heel Oost-Europa met de inzet van duizenden NAVO-troepen en de mobilisatie van Poetin’s enige bondgenoot, Wit-Rusland. Verscheidene Europese staten hebben eveneens besloten hun bewapeningsinspanningen aanzienlijk op te voeren, in de eerste plaats de Baltische Staten, maar ook Duitsland, dat onlangs een verdubbeling van de begroting heeft aangekondigd voor zijn ‘defensie’.

Rusland van zijn kant dreigt regelmatig iedereen met militaire represailles en zwaait schaamteloos met zijn kernwapenarsenaal. De Franse minister van Defensie herinnerde Poetin er ook aan dat hij tegenover ‘nucleaire mogendheden’ stond, alvorens te kalmeren ten gunste van een meer ‘diplomatieke’ toon. Zonder zelfs maar te spreken over een nucleair conflict, moet gevreesd worden voor een groot industrieel ongeval. Heftige gevechten hebben reeds plaatsgevonden op de nucleaire sites van Tsjernobyl en Zaporizja, waar als gevolg van bombardementen (gelukkig administratieve) lokalen in brand zijn gevlogen.

Bovendien is er een grote migratiecrisis in Europa zelf. Miljoenen Oekraïners vluchten naar de buurlanden om te ontkomen aan de oorlog en de gedwongen rekrutering in Zelenski's leger. Maar gezien het gewicht van het populisme in Europa en de soms uitdrukkelijke wil van verschillende staten om migranten cynisch te gebruiken voor imperialistische doeleinden (zoals we onlangs hebben gezien aan de grens met Wit-Rusland of door de regelmatige dreigementen van Turkije aan het adres van de Europese Unie), zou deze massale uittocht op de lange termijn tot ernstige spanningen en instabiliteit kunnen leiden.

Kortom, de oorlog in Oekraïne houdt een groot risico in van internationale chaos, destabilisatie en vernietiging. Indien dit conflict niet zelf tot een nog dodelijker vuurzee leidt, dan vergroot het dergelijke gevaren niettemin aanzienlijk, met spanningen en risico's van ongecontroleerde ‘escalaties’ die tot onvoorstelbare gevolgen leiden.

Is Rusland alleen verantwoordelijk voor de oorlog?

Als de Russische bourgeoisie de vijandelijkheden heeft geopend om haar smerige imperialistische belangen te verdedigen, dan is de propaganda waarin Oekraïne en de westerse landen worden voorgesteld als slachtoffers van een ‘waanzinnige dictator’ niets anders dan een hypocriete maskerade. Maandenlang heeft de regering van de VS op provocerende wijze gewaarschuwd voor een dreigende Russische aanval, terwijl zij tegelijkertijd verkondigde dat zij geen voet op Oekraïens grondgebied zou zetten.

Sinds het uiteenvallen van de USSR is Rusland voortdurend bedreigd geweest aan zijn grenzen, zowel in Oost-Europa als in de Kaukasus en Centraal-Azië. De Verenigde Staten en de Europese mogendheden hebben de Russische invloedssfeer systematisch teruggedrongen door veel Oosterse landen op te nemen in de Europese Unie en de NAVO. Dit is ook de betekenis van de afzetting van de voormalige Georgische president Sjevardnadze in 2003 tijdens de ‘Rozenrevolutie’ die een pro-VS kliek aan de macht bracht, en van de ‘Oranjerevolutie’ in Oekraïne in 2004 en alle daaruit voortvloeiende conflicten tussen verschillende facties van de plaatselijke bourgeoisie. De actieve steun van de Westerse mogendheden aan de pro-Europese oppositie in Wit-Rusland, de oorlog in Nagorno-Karabach onder druk van Turkije (een NAVO-lid) en de onderlinge afrekeningen op het hoogste niveau van de Kazachse staat hebben het gevoel van urgentie binnen de Russische bourgeoisie alleen maar verscherpt.

Voor zowel het tsaristische als het ‘Sovjet’-Rusland is Oekraïne altijd een centrale factor geweest voor zijn buitenlands politiek. Oekraïne is voor Moskou immers de enige en laatste rechtstreekse toegangsweg tot de Middellandse Zee. Met de annexatie van de Krim in 2014 werd reeds gehoor gegeven aan deze noodzaak van het Russische imperialisme dat rechtstreeks bedreigd werd door de omsingeling door veelal pro-Amerikaanse regimes. De verklaarde wens van de Verenigde Staten om Kiev aan het Westen te binden wordt door Poetin en zijn kliek dan ook als een ware provocatie ervaren. In die zin is het offensief van het Russische leger, ook al lijkt het van meet af aan volstrekt irrationeel en gedoemd te mislukken, voor Moskou een wanhopige ‘machtsgreep’, bedoeld om zijn positie als wereldmacht te handhaven.

De Amerikaanse bourgeoisie, hoewel verdeeld over de kwestie, was volkomen helder over de situatie in Rusland en liet niet na Poetin tot het uiterste te drijven door het aantal provocaties op te voeren. Toen Biden uitdrukkelijk verzekerde dat hij niet rechtstreeks zou ingrijpen in Oekraïne, liet hij opzettelijk een vacuüm open, waarvan Rusland onmiddellijk gebruik maakte in de hoop zijn neergang op het internationale toneel te beteugelen. Het is niet de eerste keer dat de Verenigde Staten koelbloedig machiavellisme gebruiken om hun doel te bereiken: reeds in 1990 had Bush senior Saddam Hoessein in de val gelokt door te doen alsof hij niet wilde ingrijpen om Koeweit te verdedigen. We weten wat er daarna gebeurde...

Het is nog te vroeg om de duur en de omvang van de reeds aanzienlijke verwoestingen in Oekraïne te voorspellen, maar sinds de jaren 1990 hebben we de bloedbaden in Srebrenica, Grozny, Sarajevo, Fallujah en Aleppo gezien. Wie een oorlog begint, is vaak gedoemd daarin te verzanden. In de jaren 1980 betaalde Rusland een hoge prijs voor de invasie van Afghanistan, die leidde tot de implosie van de USSR. De Verenigde Staten hebben hun eigen fiasco's gehad, waardoor zij zowel militair als economisch verzwakt zijn. Al deze avonturen eindigden, ondanks schijnbare aanvankelijke overwinningen, in grote tegenslagen en verzwakten de strijdende partijen aanzienlijk. Indien het zich niet zou terugtrekken na een vernederende nederlaag zal het Rusland van Poetin er niet aan ontkomen om vast te lopen, zelfs als het erin zou slagen de grote Oekraïense steden in te nemen.

Alle landen en alle oorlogen zijn imperialistisch

“Een nieuw imperialisme bedreigt de wereldvrede”[2], “Oekraïners vechten al honderden jaren tegen het Russische imperialisme”... [3].

 “Het Russische imperialisme.” De bourgeoisie heeft alleen deze woorden in de mond, alsof Rusland de kwintessens van het imperialisme zou zijn tegenover het ‘weerloze Oekraïne’. In werkelijkheid zijn, sinds het kapitalisme zijn periode van verval is ingegaan, oorlog en militarisme fundamentele kenmerken van dit systeem geworden. Alle staten, groot of klein, zijn imperialistisch; alle oorlogen, of zij nu beweren ‘humanitair’, ‘bevrijdend’ of ‘democratisch’ te zijn, zijn imperialistische oorlogen. Dit werd reeds door de revolutionairen vastgesteld tijdens de Eerste Wereldoorlog: aan het begin van de 20e eeuw was de wereldmarkt door de grote kapitalistische naties volledig in exclusieve domeinen opgedeeld. Geconfronteerd met de toegenomen concurrentie en de onmogelijkheid om zich uit de wurggreep van de tegenspraken van het kapitalisme los te maken door nieuwe koloniale of commerciële veroveringen, bouwden de staten gigantische wapenarsenalen op en onderwierpen ze het hele economische en sociale leven aan de noden van de oorlog. In deze context brak in augustus 1914 de Wereldoorlog uit, een slachting die in de geschiedenis van de mensheidongeëvenaard was, een oogverblindende uitdrukking was van een nieuw “tijdperk van oorlogen en revoluties”.

Tegenover een felle concurrentie en de alomtegenwoordigheid van oorlog hebben zich in elk volk, groot of klein, twee verschijnselen ontwikkeld die de belangrijkste kenmerken vormen van de periode van het verval: staatskapitalisme en imperialistische blokken.“Het staatskapitalisme (…) komt overeen met de noodzaak voor elk land een maximum aan discipline van de verschil­lende sectoren van de maatschappij te garanderen, om botsingen tussen zowel de klassen als tussen de verschillende rivaliserende fracties binnen de heersen­de klasse zoveel mogelijk te reduceren, en vooral om het gehele economische po­tentieel te controleren en te mobiliseren en controleren. Op dezelfde wijze komt de vorming van imperialistische blokken overeen met de noodzaak om eenzelfde discipline aan de verschillende nationale bourgeoisieën op te leggen: om hun on­derlinge tegenstellingen te beperken en hen te bundelen voor confrontatie tussen beide militaire kampen”[4]. De kapitalistische wereld was dus gedurende de gehele 20e eeuw verdeeld in rivaliserende blokken: Geallieerden tegen Asmogendheden, Westblok tegen Oostblok.

Maar met de ineenstorting van de USSR aan het eind van de jaren tachtig brak de laatste fase van het verval van het kapitalisme aan: de periode van zijn algemene ontbinding [5], die gekenmerkt werd door de verdwijning, gedurende meer dan 30 jaar, van de imperialistische blokken. De degradatie van de Russische ‘gendarme’ en de, de facto, ontwrichting van het Amerikaanse blok, opende de weg voor een hele reeks plaatselijke rivaliteiten en conflicten die door de ijzeren discipline van de blokken tot dan toe in de kiem waren gesmoord. Deze tendens naar ieder voor zich en toenemende chaos is sindsdien volledig bevestigd.

Vanaf 1990 probeerde de enige Amerikaanse ‘supermacht’ een minimum aan orde in de wereld te brengen en het onvermijdelijke verval van zijn eigen leiderschap een halt toe te roepen... door zijn toevlucht te nemen tot oorlog. Aangezien de wereld niet langer verdeeld was in twee gedisciplineerde imperialistische kampen, achtte een land als Irak het mogelijk een voormalige bondgenoot van hetzelfde blok, Koeweit, over te nemen. De Verenigde Staten lanceerden, aan het hoofd van een coalitie van 35 landen, een moorddadig offensief om iedere toekomstige verleiding te ontmoedigen om het optreden van Saddam Hoessein na te doen.

Maar de operatie kon geen einde maken aan het imperialistische ieder voor zich, een typische manifestatie van het proces van maatschappelijke ontbinding. In de Balkanoorlogen was de ergste rivaliteit tussen de mogendheden van het voormalige westerse blok, met name Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland, al te zien. Naast de dodelijke Amerikaanse en Russische interventies, voerden zij al bijna oorlog tegen elkaar via de verschillende oorlogsvoerende partijen in het voormalige Joegoslavië. De terroristische aanslag van 11 september 2001 betekende een nieuwe belangrijke stap in de richting van chaos, die het hart van het wereldkapitalisme trof. Verre van de linkse theorieën over de vermeende Amerikaanse oliehonger, die door de rampzalige kosten van de oorlog onzinnig bleken, maakte deze context in feite dat de Verenigde Staten de invasies van Afghanistan in 2001 en opnieuw van Irak in 2003 moesten lanceren, in naam van ‘de oorlog tegen het terrorisme’.

In de tweede Golfoorlog stelden Duitsland, Frankrijk en Rusland zich niet langer tevreden met een positie achter Uncle Sam, maar weigerden ook hun soldaten in te zetten. Bovenal heeft elk van deze operaties slechts een zodanige chaos en instabiliteit teweeggebracht dat de Verenigde Staten uiteindelijk vastliepen, zodat zij twintig jaar later op vernederende wijze Afghanistan moesten verlaten. Ze lieten een puinhoop achter in de handen van de Taliban die zij waren komen bestrijden, net zoals zij reeds Irak hadden moeten verlaten, dat in de greep was van een immense anarchie die de gehele regio destabiliseerde, met name het buurland Syrië. Om hun positie als leidende macht in de wereld te verdedigen, zijn de Verenigde Staten dus de voornaamste verspreider van chaos geworden in de periode van verval.

De VS creëren chaos aan de poort van een van de belangrijkste centra van het wereldkapitalisme

Vandaag de dag hebben de VS ontegenzeggelijk imperialistische punten gescoord, zonder zelfs maar rechtstreeks te hoeven ingrijpen. Rusland, een oude tegenstander, is verwikkeld in een oorlog die het niet kan winnen en die, wat de uitkomst ook zal zijn, zal leiden tot een grote militaire en economische verzwakking. De Europese Unie en de Verenigde Staten hebben reeds kleur bekend: volgens het hoofd van de Europese diplomatie gaat het erom “de Russische economie te verwoesten”... en pech voor het proletariaat in Rusland, dat zal opdraaien voor al deze vergeldingsmaatregelen, alsmede voor het Oekraïense proletariaat dat het eerste slachtoffer en gijzelaar is van de ontketening van oorlogszuchtige barbaarsheid!

De Amerikanen hebben ook de NAVO weer onder hun controle gebracht, waarvan de Franse president verklaarde dat deze ‘hersendood’ was, waardoor hun aanwezigheid in het oosten aanzienlijk is versterkt en de belangrijkste Europese mogendheden (Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk) gedwongen zijn meer van de economische last van het militarisme op zich te nemen voor de verdediging van de Europese oostgrenzen, een politiek die de Verenigde Staten al verscheidene jaren proberen door te voeren, met name onder het presidentschap van Trump en voortgezet door Biden, om hun kracht te concentreren tegen hun belangrijkste vijand: China.

Voor de Europeanen betekent de situatie een diplomatieke nederlaag van de eerste orde en een aanzienlijk verlies van invloed. Het door de VS aangewakkerde conflict was zo niet bedoeld door Frankrijk en Duitsland, die wegens hun afhankelijkheid van Russisch gas en de markt die het vertegenwoordigt voor hun eigen goederen, niets te winnen hebben bij het conflict. Integendeel, Europa zal te lijden hebben onder een verdere versnelling van de economische crisis onder invloed van de oorlog en de opgelegde sancties. De Europeanen moesten zich dus achter het Amerikaanse schild opstellen, terwijl de diplomatieke verzwakking, veroorzaakt door de lichtzinnigheid van Trump, hen hoop had gegeven op een sterke terugkeer van het oude continent op het internationale toneel.

Vormt het feit dat de grote Europese mogendheden gedwongen zijn zich achter de VS te scharen, het begin van een nieuw imperialistisch blok? De periode van ontbinding sluit op zich de vorming van nieuwe blokken niet uit, hoewel het gewicht van ieder voor zich deze mogelijkheid aanzienlijk belemmert. Niettemin wordt in deze situatie de irrationele wil van elke staat om zijn eigen imperialistische belangen te verdedigen in hoge mate versterkt. Duitsland heeft de uitvoering van de sancties enigszins vertraagd en blijft op eieren lopen om te voorkomen dat de Russische gasexport, waarvan het sterk afhankelijk is, wordt gesanctioneerd. Anderzijds heeft Duitsland, samen met Frankrijk, voortdurend ingegrepen om Rusland een diplomatieke uitweg te bieden, die Washington uiteraard probeert te vertragen. Zelfs Turkije en Israël proberen hun ‘goede diensten’ aan te bieden als tussenpersonen. Op termijn zouden de grote Europese mogendheden zich met hun verhoogde militaire uitgaven zelfs kunnen proberen te bevrijden van de Amerikaanse voogdij, een ambitie die Macron regelmatig verdedigt met zijn project ‘Europese defensie’. Hoewel de Verenigde Staten op korte termijn ontegenzeggelijk punten hebben gescoord, probeert elk land ook zijn eigen kaart te spelen, waardoor de vorming van een blok des te gemakkelijker in gevaar komt, omdat China van zijn kant geen enkele grote mogendheid achter zich kan verenigen en zich zelfs vertraagd en verzwakt ziet in de verdediging van zijn eigen doelstellingen.

China, het uiteindelijke doel van de VS-strategie

De Amerikaanse bourgeoisie richtte zich met deze manoeuvre echter niet alleen en in de eerste plaats tegen Rusland. De confrontatie tussen de VS en China bepaalt vandaag de imperialistische verhoudingen in de wereld. Door een situatie van chaos in Oekraïne te creëren, wilde Washington vooral de opmars van China naar Europa belemmeren, door voor onbepaalde tijd de ‘zijderoutes’ te blokkeren die door de landen van Oost-Europa hadden moeten lopen. Na China’s zeeroutes in de Indo-Pacifische regio te hebben bedreigd met, onder andere, de oprichting van de AUKUS-alliantie in 2021[6], heeft Biden zojuist een enorme kloof gecreëerd in Europa, waardoor China zijn goederen niet over land kan vervoeren.

De Verenigde Staten zijn er ook in geslaagd aan te tonen dat China niet in staat is de rol van betrouwbare partner op het internationale toneel te spelen, aangezien het geen andere keuze heeft dan Rusland zeer zwakke steun te verlenen. In die zin maakt het Amerikaanse offensief dat wij thans meemaken deel uit van de bredere strategie om China in toom te houden.

Sinds de oorlogen in het voormalige Joegoslavië, Afghanistan en het Midden-Oosten zijn de Verenigde Staten, zoals we hebben gezien, de belangrijkste factor van chaos in de wereld geworden. Tot nu toe heeft deze tendens zich vooral in de perifere landen van het kapitalisme voorgedaan, hoewel ook de centrale landen er de gevolgen van hebben ondervonden (terrorisme, vluchtelingencrises, enz.). Maar vandaag creëert de leidende macht van de wereld chaos aan de poorten van een van de belangrijkste centra van het kapitalisme. Deze criminele strategie wordt geleid door de ‘Democraat’ en ‘gematigde’ Joe Biden. Zijn voorganger, Donald Trump, had een welverdiende reputatie als heethoofd, maar het is nu duidelijk dat om China te neutraliseren, alleen de strategie verschilt: Trump wilde met Rusland over akkoorden onderhandelen, Biden en de meerderheid van de Amerikaanse bourgeoisie willen het land laten leegbloeden. Poetin en zijn kliek moordenaars zijn geen haar beter, net als Zelenski die er niet voor terugdeinst een hele bevolking te gijzelen en op te offeren als kanonnenvoer in naam van de verdediging van het vaderland. En wat te zeggen van de hypocriete Europese democratieën die krokodillentranen huilen om de slachtoffers van de oorlog, maar tegelijkertijd fenomenale hoeveelheden militair materieel leveren?

Links of rechts, democratisch of dictatoriaal, alle landen, alle bourgeoisie leiden ons in volle vaart naar chaos en barbarij! Meer dan ooit is het enige alternatief voor de mensheid: socialisme of barbarij!

EG / 21.03.2022

[1] Ter vergelijking: tijdens de 9 jaar durende verschrikkelijke oorlog in Afghanistan verloor de USSR 25.000 soldaten.

[2] “Contre l’impérialisme russe, pour un sursaut internationaliste”, Mediapart (2 maart 2022). Dit artikel met zijn suggestieve titel grenst aan de klucht, vooral van de kant van zijn auteur, Eddy Plenel, een gepatenteerde oorlogszuchtige en groot verdediger van het Franse imperialisme.

[3] “To understand the Ukraine-Russia conflict, look to colonialism”, The Washington Post (24 februari 2022).

[4] “Oriëntatietekst: Militarisme en ontbinding” (1er trimester 1991).

[5] “Stellingen: De ontbinding als hoogste stadium van het verval van het kapitalisme” (4e trimester2001).

[6] “Alliance militaire AUKUS : L’exacerbation chaotique des rivalités impérialistes”, Révolution internationale nr. 491 (november-december 2021).