De gebeurtenissen van Juli 1917 in Petrograd, die be­kend staan als de 'Julidagen', vertegenwoordigen één van de meest markante episoden uit de Russische Revolutie. Temidden van de gisting onder de arbeiders begin juli 1917, bleek de partij van de bolsjewieken inderdaad in staat te voorkomen dat het aan gang zijnd revolutionair proces uitliep op een tragische nederlaag als gevolg van een voorbarige krachtmeting geprovoceerd door de burgerlijke krachten. De lessen die we heden nog kunnen leren uit deze gebeurtenissen zijn fundamenteel voor de strijd van het proletariaat op weg naar zijn bevrijding!

De gebeurtenissen van Juli 1917 in Petrograd, die be­kend staan als de 'Julidagen', vertegenwoordigen één van de meest markante episoden uit de Russische Revolutie. Temidden van de gisting onder de arbeiders begin juli 1917, bleek de partij van de bolsjewieken inderdaad in staat te voorkomen dat het aan gang zijnd revolutionair proces uitliep op een tragische nederlaag als gevolg van een voorbarige krachtmeting geprovoceerd door de burgerlijke krachten. De lessen die we heden nog kunnen leren uit deze gebeurtenissen zijn fundamenteel voor de strijd van het proletariaat op weg naar zijn bevrijding.
De Februariopstand leidde tot een situatie van dubbele macht: die van de arbeidersklasse, georganiseerd in sovjets van arbeiders- en soldatenafgevaardigden, en die van de bourgeoisie, vertegenwoordigd door de Voorlopige Regering ondersteund door de mensjewistische en sociaalrevolutionaire 'verzoeners', met name bin­nen het Uitvoerend Comité dat door de Sovjets was gekozen (1). Deze situatie van dubbele macht werd, met de ontwikkeling van de revolutie, volslagen onhoudbaar.

De opkomst van de revolutie

In slaap gewiegd en voorzien van ijdele hoop door nooit gehouden beloften van de mensjewistische en sociaalrevolutionaire demagogen over de vrede, over 'oplossing voor het landbouwvraagstuk', over de toepassing van de achturendag, enz. begonnen de arbeiders van vooral Petrograd zich er rekenschap van te geven dat het Uitvoerend Comité van de sovjets op geen enkele wijze tegemoet kwam aan hun eisen en verlangens. Zij begonnen boven­dien te begrijpen dat het Uitvoerend Comité integendeel diende als dekmantel waaronder de Voorlopige Regering haar doel kon bereiken. Op de allereerste plaats bestond dat uit het herstel van de orde in het achterland en aan het front om in staat te zijn de imperialistische oorlog voort te zetten. De arbeidersklasse, in zijn radicaalste bolwerk Petrograd, voelde zich steeds meer bedrogen, voor de gek gehouden, verraden door dezelfden aan wie ze de leiding van de raden had toevertrouwd. Hoewel nog verward, begon de voorhoede van de arbeidersklasse het werkelijke vraagstuk te stellen : wie oefent werkelijk de macht uit, de bourgeoisie of het proletariaat. De radicalisering van de arbeiders begint zich midden april door te zetten na een provocerende nota van de liberale minister Miljoekov waarin nogmaals werd bevestigd dat Rusland er zich met de geallieerden toe verbond de imperialistische oorlog voort te zetten. Reeds getergd door alle soorten van ontberingen antwoordden de arbeiders en soldaten onmiddellijk met spontane demonstraties en massale bijeenkomsten in de wijken en de bedrijven. Op 20 april dwingt een gigantische manifestatie het ontslag van Miljoekov af. De bourgeoisie moet (tijdelijk) terugwijken met haar oorlogsplannen. De bolsjewieken zijn buitengewoon actief in deze proletarische gisting en hun invloed groeit onder de arbeidersmassa's. De radicalisering van het proletariaat vindt vooral plaats rond de slogan die Lenin in zijn Aprilstellingen naar voren had gebracht: "Alle macht aan de Sovjets", wat, in de maanden mei en juni, het streven van de arbeidersmassa's wordt. De hele maand mei kwam de bolsjewistische partij steeds meer naar voren als de enige partij die zich daadwerkelijk inzette aan de kant van de arbei­ders. In alle hoeken van Rusland vindt een koortsachtige organisatieactiviteit plaats als teken van de revolutionaire gisting. Heel het werk van uitleg en betrokkenheid van de bolsjewieken voor de macht van de sovjets komt bovendien tot uiting op de Conferentie van industriearbeiders in Petrograd doordat deze fractie van het prole­tariaat, de meeste strijdbare, hen eind mei de meerderheid ver­schaft in de fabriekscomités. De maand juni is er een van intense politieke propaganda die op de 18e spectaculair uitloopt in een gigantische manifestatie. Oorspronkelijk bijeengeroepen door de mensjewieken om de Voorlopige Regering te ondersteunen, die net besloten had tot een nieuw militair offensief, en door het Uitvoerend Comité van de Sovjet van Petrograd die nog door hen beheerst wordt, keert de manifestatie zich tegen de 'verzoeners'. De betoging neemt in overgrote meerderheid de bolsjewistische slogans over: "Weg met het offensief!", "Weg met de kapitalistische ministers!", "Alle macht aan de Sovjets!".

De bolsjewieken vermijden de valstrik van de voortijdige confrontatie

Terwijl het nieuws van de mislukking van het militair offensief de hoofdstad bereikt en daar het revolutionair vuur aanwakkert, is daar in de rest van het land nog geen sprake van. Om het hoofd te bieden aan een zeer gespannen situatie probeert de bourgeoisie in Petrograd een voortijdige revolte te provoceren teneinde de arbeiders en de bolsjewieken te verpletteren en de schuld van de mislukking van het militair offensief aan het proletariaat van de hoofdstad te geven dat "een mes in de rug" zou hebben gestoken van degenen die aan het front stonden.
Zo'n manoeuvre is mogelijk omdat de voorwaarden voor de revolutie nog niet rijp zijn. Hoewel de arbeiders en soldaten overal in het land ontevreden zijn, bereikt dat zeker niet dezelfde diepte en reikwijdte als in Petrograd. De boeren hebben nog vertrouwen in de Voorlopige Regering. Onder de arbeiders zelf, ook die van Petrograd, heerst het idee dat de macht niet moet worden overgenomen, maar dat de 'socialistische' leiders met kracht gedwongen moeten worden deze "werkelijk in handen te nemen". Het is zeker dat met een verpletterd proletariaat in Petrograd en met een gedecimeerde bolsjewistische partij het zo onthoofde proletariaat in Rusland binnen korte tijd in zijn geheel zou zijn overwonnen.
Petrograd bruist. De mitrailleurs die met de matrozen van Kroonstad binnen het leger de meest vooroplopende vleugel vormen van de revolutie willen onmiddellijk tot actie overgaan. De stakende arbeiders gaan rond langs de regimenten en nodigen hen uit om de straat op te gaan en bijeenkomsten te organiseren. In dat verband kon de bourgeoisie gemakkelijk een aantal 'gepaste' maatregelen nemen om de revolte in de hoofdstad te laten uitbreken. Zo neemt de partij van de cadetten de beslissing om vier ministers uit de Voorlopige Regering terug te trekken teneinde de leuze van de onmiddellijke macht aan de Sovjets onder de arbeiders en soldaten opnieuw ingang te laten vinden. En inderdaad betekende de weigering van de mensjewieken en sociaalrevolutionairen om de slogan "Alle macht aan de Sovjets" te onderschrijven, die ze tot dan toe met de mond hadden beleden onder het voorwendsel samen te werken met de vertegenwoordigers van de 'democratische bourgeoisie', dat er geen enkel gesprek meer mogelijk was. Bovendien, naast andere provocaties, dreigt de regering ermee om de revoluti­onaire regimenten van de hoofdstad onmiddellijk naar het front te sturen. In enkele uren komt het proletariaat van heel de stad op de been, verenigd onder de slogan "Alle macht aan de Sovjets".
Het is trouwens vanaf de betoging van 18 juni dat de bolsjewieken de arbeiders al publiek waarschuwden tegen een voorbarige actie. Omdat ze echter meenden dat het niet mogelijk zou zijn de bewe­ging te doen stoppen, besloten ze haar te steunen en zich aan het hoofd ervan te plaatsen, maar aan de bewapende betoging van 500.000 arbeiders en soldaten een "vreedzaam en georganiseerd karakter" te geven. De avond zelf gaven de arbeiders zich reken­schap van de tijdelijke impasse van de situatie, verbonden met de onmiddellijke onmogelijkheid om de macht te grijpen. De volgende dag volgen ze de bolsjewistische ordewoorden en blijven ze thuis. Dan komen in Petrograd de 'verse' troepen aan die de bourgeoisie en haar mensjewistische en sociaalrevolutionairen handlangers komen bijstaan. Om hen dadelijk tegen het bolsjewisme 'in te enten' worden ze met geweerschoten onthaald door gewapende provocateurs van de bourgeoisie die als 'bolsjewieken' voorgesteld werden. Dan begint de repressie. De jacht op de bolsjewieken is open. Ze wordt door de bourgeoisie in het teken geplaatst van een campagne die hen ervan beschuldigt Duitse agenten te zijn om de troepen tegen de arbeiders op te zetten. Het resultaat is dat Lenin en andere bolsjewistische leiders moeten onderduiken, terwijl Trotski en anderen aangehouden worden. "De klap die de massa's en de partij in juli te verwerken krijgen is zeer zwaar. Maar de klap is niet beslissend. Slachtoffers vielen er met tientallen, maar niet met tienduizenden. De arbeidersklasse doorstond de beproeving zonder onthoofd te worden of leeg te bloeden. Ze behoudt volledig haar strijdkaders, en die kaders hadden veel geleerd." (2).

De lessen van 17 juli

Tegen de campagnes van de bourgeoisie van nu die de Oktober­revolutie 17 voorstellen als een bolsjewistisch complot tegen de 'jonge democratie' die ingesteld werd door de Februarirevolutie en tegen de al even democratische partijen die toen aan de macht kwamen, cadetten, sociaalrevolutionairen en mensjewieken, zor­gen de gebeurtenissen van juli op zich al voor een ontkrachting van die stelling. Ze tonen duidelijk dat de complotsmeders juist die democratische partijen waren, in samenwerking met andere reactionaire sectoren van de Russische politieke klasse, en met de bourgeoisie van de met Rusland geallieerde imperialistische landen, om te proberen het proletariaat een beslissende slag toe te brengen.
Juli 1917 toonde ook dat het proletariaat zich vóór alles moet hoeden voor partijen die vroeger proletarisch waren en die verraad gepleegd hebben, en dat het dus zijn illusies in die partijen moet opgeven. Zo'n illusie woog nog zwaar op de arbeidersklasse tijdens de julidagen. Maar deze ervaring heeft definitief duidelijk gemaakt dat de mensjewieken en sociaalrevolutionairen onherroepelijk naar de contrarevolutie overgelopen waren. Vanaf half juli trekt Lenin duidelijk deze les : "Na 4 juli haalt de contrarevolutionaire bourgeoisie, die opstapt met de monarchisten en de Zwarte Honderd, gedeeltelijk door intimidatie de sociaalrevolutionaire en mensjewistische kleinburgers aan haar zijde en zij vertrouwt de effectieve staatsmacht toe aan de cavaignacs, aan de militaire kliek die de weerspannigen aan het front fusilleert en de bolsjewieken afslacht in Sint-Petersburg." (3).
De geschiedenis toont dat een geduchte tactiek van de bourgeoisie tegen de beweging van de arbeidersklasse erin bestaat voorbarige confrontaties uit te lokken. In 1919 en 1921 in Duitsland was het resultaat een bloedige onderdrukking van het proletariaat. Als de Russische revolutie er het enig groot voorbeeld van is hoe de arbei­dersklasse in staat was zo'n valstrik en een bloedige nederlaag te vermijden, is dat vooral omdat de bolsjewistische klassepartij haar beslissende rol van voorhoede, van politieke leiding van de klasse kon vervullen.
De bolsjewistische partij was ervan overtuigd dat het haar verantwoordelijkheid is voortdurend de krachtsverhouding tussen beide vijandelijke klassen te analyseren, om in staat te zijn op elk moment van de ontwikkeling van de strijd correct te kunnen tussenkomen. Zij weet dat het van cruciaal belang is de aard, strategie en tactiek van de vijandelijke klasse te bestuderen om haar manoeuvres te kunnen identificeren, begrijpen en er het hoofd aan te bieden. Zij is doordrongen van het marxistisch inzicht dat de revolutionaire machtsgreep een soort kunst of wetenschap is en zij is zich er volmaakt van bewust dat een opstand op het verkeerde moment even fataal is als de mislukking van een poging tot machtsgreep die op het juiste moment gebeurt. Het diepe vertrouwen dat de partij heeft in het proletariaat en in het marxisme heeft, haar vermogen te steu­nen op de kracht die beide historisch vertegenwoordigen, stellen haar in staat met overtuiging op te komen tegen de illusies in de arbeidersklasse. Ze laten haar ook toe de druk van anarchisten en "gelegenheidsvertolkers van de verontwaardiging van de massa's" zoals Trotski ze noemt (2) terug te drijven die, geleid door hun kleinburgerlijk ongeduld, de massa's opjutten met het oog op onmiddellijke actie.
Maar wat ook beslissend was in die julidagen, was het diepe ver­trouwen van de Russische arbeiders in hun klassepartij, die deze laatste in staat stelde in de klasse tussen te komen en zelfs de rol van leiding op zich te nemen, al was het voor iedereen duidelijk dat de partij noch hun onmiddellijke doel, noch hun illusies deelde.
De bolsjewieken boden het hoofd aan de repressie die op 5 juli begon, zonder enige illusie in de democratie en zich met hand en tand verzettend tegen de laster waar ze het voorwerp van waren. Vandaag, 80 jaar later, is de bourgeoisie niet van aard veranderd, maar is ze integendeel nog meer ervaren en cynisch geworden. Met dezelfde 'logica' voert ze vandaag een campagne tegen de Kommu­nistische Linkerzijde zoals die welke ze in juli 1917 tegen de bolsjewieken ontplooide. In juli 17 wou ze doen geloven dat de bolsjewieken, die weigerden de Entente te steunen, niet anders dan aan de Duitse kant konden staan ! Vandaag wil ze het idee ingang doen vinden dat als de Kommunistische Linkerzijde weigerde het 'antifascistisch' imperialistisch kamp te steunen in de tweede wereldoorlog, dat was omdat zij, en haar opvolgers vandaag, aan de kant van de nazi's staan. Revolutionairen die vandaag de betekenis van der­gelijke campagnes tegen hen onderschatten, die enkel komende pogroms voorbereiden, moeten nog veel leren van de ervaring van de bolsjewieken die na de julidagen hemel en aarde bewogen hebben om hun reputatie in de arbeidersklasse te verdedigen.
Gedurende die beslissende dagen stelde de actie van de bolsjewistische partij de opkomende revolutie in staat de valstrikken uitgezet door de bourgeoisie te ontlopen. Zij heeft niets te maken met de uitvoering van een plan dat vooraf bedacht werd door een generale staf die buiten de arbeidersklasse staat, zoals de bourgeoisie meestal voorhoudt wanneer ze het over de Oktoberrevolutie heeft. Ze is integendeel het werk van een levende uitdrukking van de arbeidersklasse. Drie maanden eerder bevond de bolsjewistische partij zich in een toestand van diepe ontreddering tegenover de situatie omdat ze niet begreep dat de Februarirevolutie de machtsgreep door de arbeidersklasse aan de orde van de dag plaatste in Rusland. Nadat ze zich een duidelijke oriëntatie gaf, was ze in staat, steunend op haar eigen ervaring en die van heel de arbeidersbewe­ging, haar verantwoordelijkheden op te nemen.

KB

(1) Zie Internationalisme, nr. 330 en 331.
(2) Trotski, Geschiedenis van de Russische revolutie.
(3) Lenin, Over ordewoorden, in Volledige Werken, deel 25.