Sinds het begin van het jaar is de wereld getuige van een spectaculaire heropleving van demonstraties, vaak politiek gemotiveerd. Deze bewegingen, zoals we ze al lang niet meer gezien hebben, zijn een onmiskenbaar teken van politieke en sociale crises in verschillende landen: Zuid-Korea, Servië, Turkije, Israël en, meer recentelijk, de Verenigde Staten[1] Maar moeten we ons per se verheugen over het feit dat deze gebeurtenissen zich over de hele wereld ontvouwen? Revolutionairen weten dat  “niet alles wat beweegt rood is” - en het is belangrijk om te zien wat erachter zit en de echte politieke grondslag van deze bewegingen te analyseren.

Zuid-Korea

In een land met een belangrijke arbeidersklasse en eeg zekere strijdervaring, waar een groepering van het linkskommunisme bestaat, leidde de machtsgreep van president Yoon Suk-yeol op 4 december tot grote demonstraties, waarbij aan de ene kant mensen de staatsgreep van de president verdedigden en mensen aan de andere kant zijn afzetting en arrestatie steunden. Aan het hoofd van de demonstraties verzamelden leden van de belangrijkste partijen in het Koreaanse parlement hun aanhangers, in afwachting van de beslissing van het Constitutionele Hof.

Het is duidelijk dat deze demonstraties niets te maken hebben met de belangen van de arbeidersklasse en dat wat we aan beide kanten zien niets meer is dan manoeuvres om de ene burgerlijke kliek tegen de andere te steunen. Deze situatie is het gevolg van de politieke impasse tussen de burgerlijke klieken in het parlement, die er niet in geslaagd zijn een begroting goed te keuren bij gebrek aan een voldoende meerderheid. Dit leidde tot de couppoging van de president. De daaropvolgende politieke chaos illustreerde duidelijk de situatie van de Koreaanse bourgeoisie, die diep verdeeld en gefragmenteerd is. De “ieder voor zich” houding van alle partijen, wordt geïllustreerd door de moordpoging  in januari 2024 op de belangrijkste leider van de oppositiepartij en de staatsgreep van 4 december..

De radicalisering van rechtse groeperingen in de richting van een door Trump geïnspireerde samenzweringsideologie, de groteske episodes die zich afspeelden tijdens de arrestatie van de president door de politie, een episode van presidentiële impeachment die zich sinds 2004 al drie keer heeft voorgedaan, gevolgd door het ontslag van de interim-president vanwege zijn gebrek aan samenwerking met het parlement, laten zien hoe zwaar de ontbinding weegt op de heersende klasse van het land..

“ Samenwerking met de Democratische Partij, een factie van de kapitalistische klasse, zal de strijd van de arbeiders alleen maar begraven. Het voorstellen van een hervorming van het kapitalisme door middel van ‘sociale hervormingen’ zonder het kapitalistische systeem zelf te bestrijden, verdoezelt het feit dat het kapitalistische systeem  de oorzaak van de huidige crisis en tragedie is en propageert de illusie van een gezonder kapitalisme” (Internationalist Communist Perspective, ‘Het ontslag van Yoon Seok-yeol is het begin van een klassenstrijd tegen het kapitalistische regime en het kapitalistische systeem!’).” (Internationalist Communist Perspective, “Het ontslag van Yoon Seok-yeol is het begin van een klassenstrijd tegen het kapitalistische regime en het kapitalistische systeem!”, 04.04.2025)[2].

De uitdaging voor de Koreaanse arbeidersklasse is om zich niet te laten meeslepen in de verdediging van het ene of het andere burgerlijke kamp, in een land dat onvermijdelijk zal lijden onder de dreigende recessie na de maatregelen van Trump en zijn kliek, die bijzonder ernstige gevolgen kunnen hebben voor de Zuid-Koreaanse economie.

Turkije

De arrestatie op 19 maart van Ekrem İmamoğlu, leider van de oppositie tegen de Republikeinse Volkspartij (CHP) van president Erdoğan en tot voor kort burgemeester van Istanboel, is het hoogtepunt van een hardhandig optreden tegen de oppositie in de aanloop naar de volgende presidentsverkiezingen - İmamoğlu was door zijn partij, die lid is van de Socialistische Internationale, genomineerd als kandidaat voor deze verkiezingen. Er kwam onmiddellijk een reactie in de straten met de grootste mobilisatie sinds de poging tot vernietiging van Gezi Park in Istanboel in 2013 om plaats te maken voor vastgoedproject. Maar de leuzen die naar voren werden gebracht laten zien dat de CHP controle heeft over deze demonstraties: ze gaan over “het verdedigen van de Turkse democratie” die wordt bedreigd door een “autoritaire regering” die verkiezingen in scène heeft gezet waarbij president Erdoğan zijn tegenstanders zou kiezen na de uitschakeling van zijn gevaarlijkste rivalen. Het gaat dus om de verdediging van de legitimiteit van het verkiezingsproces. In reactie hierop steunen we de conclusie van Internationalist Voice, een groep uit het proletarische milieu, die een goed gedocumenteerd artikel heeft gepubliceerd over de ontwikkelingen in Turkije: “Alleen door klassenstrijd en vanaf het klassenterrein kunnen we de aanvallen van de bourgeoisie afslaan. We moeten onze strijd onafhankelijk van alle burgerlijke facties en bewegingen uitbreiden en ons rechtstreeks tegen het kapitalisme verzetten. Ons belang ligt niet simpelweg in een verandering binnen de heersende klasse - d.w.z. in het vervangen van Erdoğan door İmamoğlu - maar in de klassenstrijd zelf.» [3].

Ook hier gaat het om een strijd tussen burgerlijke klieken, die volledig vreemd is aan de klassenbelangen van het proletariaat.  De catastrofale economische situatie van Turkije sleurt de Turkse arbeidersklasse mee in een spiraal van eindeloze armoede, die naar alle waarschijnlijkheid nog zal worden verergerd door de imperialistische conflicten waarop de hele Turkse bourgeoisie zich voorbereidt: botsingen met Israël in Syrië, met Rusland in de Kaukasus en Centraal-Azië, met de Koerden in Irak en Syrië en met Griekenland in de rivaliteit om de suprematie in de Egeïsche Zee... De oorlogsspiraal in de regio en de afhankelijkheid van de Turkse bourgeoisie van haar strijdkrachten zullen op geen enkele manier veranderen door een democratische verandering van de factie die aan de macht is in Turkije; Kemal Atatürk blijft het grote voorbeeld van de CHP. Vechten voor de ene burgerlijke kliek tegen de andere, terwijl het hele kapitalistische systeem in een diepe crisis verkeert en er een wervelwind van verschijnselen bestaat die verband houden met de ontbinding van de kapitalistische wereldorde, is aan de arbeidersklasse vragen om te vechten om te weten te komen wie haar naar armoede en oorlog zal leiden!

Servië

De instorting van het dak van het treinstation van Novi Sad in Servië (met 16 doden) op 1 november, een gevolg van grote structurele gebreken die verband houden met de corruptie die het land in zijn greep houdt, leidde tot een reeks gigantische demonstraties met als motieven “de strijd tegen corruptie”en “leven in een land waar een rechtssysteem is en dat werk”’. Deze enorme demonstraties, zoals die van 15 maart, brachten een grote massa mensen samen, met uiteenlopende politieke beweegredenen  variërend van democraten die zich verzetten tegen het autoritaire optreden van de Servische president Vucic tot pro-Russische ultranationalisten. Er liepen zelfs boeren mee met hun tractoren.

Het heterogene karakter van de deelnemers en de motieven achter deze protesten, evenals de steun van de oppositie voor de partij van de president in de vorm van acties in het parlement (zoals het laten ontploffen van rookbommen in het parlement op 4 maart), maken duidelijk dat het hier niet gaat om de verdediging van de belangen van de arbeidersklasse, die zelf verdronken wordt in een massa demonstranten die in feite de democratie verdedigen en een beter rechtssysteem voor het land eisen. Deze interklassistische beweging staat in haar kern volledig onder controle van burgerlijke klieken die de president tot aftreden willen dwingen en nieuwe verkiezingen willen organiseren. Ze vindt plaats op een terrein dat volledig vreemd en zelfs tegengesteld is aan de strijd van de arbeidersklasse. In een land dat gedestabiliseerd is door een diepe economische crisis en dat het strijdtoneel is van verschillende imperialistische invloeden - de ultranationalisten steunen Rusland, de oppositie wil lid worden van de Europese Unie, terwijl China de nieuwe spoorlijn tussen Belgrado en Boedapest aanlegt - moet de arbeidersklasse meer dan ooit haar eigen belangen verdedigen, onafhankelijk van welke burgerlijke factie dan ook. De arbeidersklasse in Servië zal zich zo snel mogelijk moeten losmaken van deze beweging: want vechten tegen corruptie in het kapitalistische systeem betekent vechten tegen de neveneffecten van zijn bankroet, niet tegen het systeem zelf.

De strijd ligt voor ons

Het proletariaat heeft alleen zijn eenheid en bewustzijn in de strijd tegen de bourgeoisie. Het steunen van één burgerlijke factie die ‘progressiever’ is dan de andere was zeker een strategie die Marx en Engels voorstonden tijdens de revolutie van 1848, maar het doel was toen in de eerste plaats om het nationale project van de bourgeoisie te verwezenlijken zodat de arbeidersklasse zich zou kunnen ontwikkelen en verenigen in een context waarin het kapitalisme zich in zijn opgaande fase bevond, in zijn volle ontwikkeling. Deze visie is nu volledig achterhaald gezien het historische bankroet van het kapitalistische systeem: alle facties van de bourgeoisie zijn nu reactionair en de arbeidersklasse heeft er geen belang bij om een van hen te steunen. tegen de anderen. De arbeidersklasse moet haar politieke autonomie behouden en haar eigen klassenbelangen verdedigen zonder deze te vermengen met die van de burgerlijke facties wier bestaansreden het is om elke ontwikkeling van de klassenstrijd te verhinderen. Hoe dan ook, het is een illusie om corruptie te willen bestrijden of meer “democratie” te eisen in een wereld waar winstmaximalisatie het hoofddoel is en waar de heersende politieke macht overal een klassendictatuur is!

In Zuid-Korea, Turkije, Servië en elders is de uitdaging vandaag onze klassenbelangen te verdedigen tegen de verslechtering van onze levens- en arbeidsomstandigheden, ontslagen, de drang naar herbewapening en de ultieme oorlog van allen tegen allen. Geen enkele burgerlijke factie is in staat om onze belangen te verdedigen! De meest geconcentreerde en ervaren delen van de arbeidersklasse, vooral die in West-Europa en de VS, moeten een voorbeeld stellen door te beslissen over onze eigen strijdmethoden: zich verenigen rond de verdediging van onze levensstandaard en arbeidsomstandigheden; vechten tegen de gevolgen van de economische crisis en het oorlogszuchtige politiek van alle bourgeoisieën; ons organiseren in demonstraties om solidariteit op te bouwen en deelnemen aan zo wijdverspreid mogelijke stakingen om een krachtsverhouding in ons voordeel te ontwikkelen. Alleen dan zullen we in staat zijn om duidelijk te begrijpen wat er echt op het spel staat, wie onze vrienden en vijanden zijn, hoe we de staat en de heersende klasse kunnen terugdringen en welke politieke perspectieven er zijn voor de arbeidersklasse. En zeker is dat we dit duidelijk niet zullen bereiken door de kapitalistische staat en de burgerlijke democratie te verdedigen!

HG (24 april 2025)

[1] Zie ons artikel: De bourgeoisie probeert de arbeidersklasse in de val van het antifascisme te lokken, Internationalisme 382

[2] De groep  International Communist Perspective  (ICP), https://communistleft.jinbo.net/x [2]

[3]  Neither Erdoğan nor İmamoğlu—Class Struggle is the Only Path Forward! Internationalist Voice

Na de betoging op 13 februari, die meer dan 100.000 betogers bijeenbracht, bevestigde de algemene staking van 24 uur op 31 maart eens te meer dat de verontwaardiging en woede tegen de bezuinigingsplannen van de federale regering[1] diep leeft bij een groeiend aantal arbeiders uit alle sectoren en regio’s van België, en dat de strijdbaarheid hoog blijft. De sectorale en regionale versnippering die de beweging is opgelegd, illustreert echter dat de bourgeoisie haar tegenoffensief heeft gelanceerd via haar vakbonden, en dit in een context van handelsoorlog en exploderende defensiebudgetten die massale nieuwe aanvallen op de arbeidersklasse inluiden, in België en over de hele wereld.

Een breuk met passiviteit en verwarring

Deze belangrijke strijdgolf in België staat niet alleen, maar is een uitdrukking van de breuk met jaren van passieve onderwerping van arbeiders aan de aanvallen van de bourgeoisie, van atomisering, maar ook van een ondergrondse rijping, het voortdurende proces van reflectie. “De heropleving van de strijdbaarheid van de arbeiders in een aantal landen is een belangrijke historische gebeurtenis die niet alleen het resultaat is van lokale omstandigheden en niet verklaard kan worden door louter nationale omstandigheden. Gedreven door een nieuwe generatie arbeiders, getuigen de omvang en gelijktijdigheid van deze bewegingen van een werkelijke verandering in de stemming van de klasse en een breuk met de passiviteit en desoriëntatie die heersten van het eind van de jaren tachtig tot nu[2] “. De zomer van woede in het Verenigd Koninkrijk in 2022, de beweging tegen de pensioenhervorming in Frankrijk in de winter van 2023 en de stakingen in de Verenigde Staten, met name in de auto-industrie, aan het einde van de zomer van 2023, blijven de meest spectaculaire manifestaties van deze ontwikkeling van de arbeidersstrijd over de hele wereld. De huidige bewegingen in België illustreren ook de context waarin de arbeidersstrijd zich zal ontwikkelen, met name in de geïndustrialiseerde landen, met aanvallen op alle fronten als gevolg van de steeds sneller om zich heen grijpende economische crisis, die zich als in een wervelwind vermengt met de expansie van militarisme en chaos.

Het programma van de nieuwe regering-De Wever voorziet in een totaal van bijna 26 miljard euro aan bezuinigingen om de staatsschuld (105% van het BNP) terug te dringen. Het regeringsprogramma omvat diepgaande bezuinigingen op sociale budgetten, in het bijzonder bezuinigingen op pensioenen (door vervroegde uittreding te bestraffen en de pensioenregelingen van ambtenaren en leraren aan te tasten), evenals het beperken van werkloosheidsrechten tot maximaal twee jaar, waardoor dit jaar 100.000  werklozen zouden worden uitgesloten. Bovendien dreigt een half miljoen langdurig zieken hun uitkering te verliezen omdat ze “onvoldoende of niet meewerken” om weer aan het werk te gaan. Betalingen voor overwerk en nachtwerk worden ook drastisch verlaagd. De “sociale partners” zullen naar verwachting een hervorming van de automatische indexering van lonen en uitkeringen voorstellen (d.w.z. een verlaging!) tegen eind 2026. Minder dan twee maanden na de aankondiging van dit programma zullen de algemene Europese herbewapeningsplannen er bovendien toe leiden dat België, dat achterop hinkt op het vlak van defensiebudgetten, zijn budget de komende jaren bijna zal moeten verdubbelen.

Zodra de plannen uitlekten, werd het verzet tegen de maatregelen duidelijk. Om de controle over de situatie niet te verliezen, besloten de vakbonden een eerste actiedag te organiseren op 13 december 2024, met als doel de ontevredenheid af te leiden naar de richtlijnen van de Europese Unie. Deze eerste dag bracht ongeveer 10.000 demonstranten samen. Maar het maneuver sloeg niet aan en de ontevredenheid bleef groeien, zoals bleek uit de tweede actiedag op 13 januari, toen de vakbonden opnieuw probeerden de mobilisatie te beperken tot “het verdedigen van de pensioenen in het onderwijs”. In werkelijkheid waren er ongeveer 30.000 demonstranten uit een groeiend aantal sectoren en alle regio’s van het land. Op 27 januari bracht een “historische” regionale sectorale demonstratie van Franstalig onderwijspersoneel 35.000 deelnemers samen tegen de drastische bezuinigingen die door de regionale regering waren opgelegd. De vorming van de nieuwe federale regering en de aankondiging van haar bezuinigingsprogramma heeft het protest alleen maar aangewakkerd en de derde actiedag op 13 februari, georganiseerd onder de misleidende slogan “verdediging van de openbare diensten”, bracht meer dan 100.000 betogers uit alle sectoren samen die uiting gaven aan hun wens om de sectorale en regionale opdeling van de door de vakbonden georganiseerde beweging te doorbreken. De demonstranten riepen op tot een globale en gezamelijke strijd tegen de aanvallen van de regering.

De tegenaanval van de vakbonden: de strijdlust van de arbeiders omkaderen, versnipperen en uitputten

Geconfronteerd met de toename van de strijdlust van de arbeiders en het streven naar eenheid, lanceerden de vakbonden een tegenaanval om elke massamobilisatie tegen het globale karakter van de regeringsplannen te verhinderen: het gevoel tot één klasse te behoren, samen en solidair te strijden om een krachtsverhouding op te bouwen, moest worden tegengegaan! Op een moment dat solidariteit in de strijd steeds duidelijker werd, organiseerden de vakbonden de versnippering en opdeling van bewegingen tussen sectoren, met specifieke eisen, en tussen de vakbonden onderling. In plaats van gezamenlijke demonstraties werden verspreide stakingen van één of meerdere dagen georganiseerd in het onderwijs, het stads- en streekvervoer en de spoorwegen, met een tijdschema dat zich over 6 maanden uitstrekte! Zes weken later, op 31 maart, werd een eendaagse algemene staking uitgeroepen, zonder enige oproep tot demonstraties. De boodschap is nu om passief thuis te blijven, met een veelheid aan kleine stakingspiketten gecentreerd in hun bedrijf of sector, goed van elkaar gescheiden. De zogenaamde “algemene” staking is gebruikt als een middel om mobilisaties te verlammen en arbeiders te isoleren, om hun strijdlust uit te putten tegen elke neiging tot eenwording.

Het tegenoffensief van de regering en de vakbonden probeert daarom de beweging voor de zomerperiode uit te putten. Er is een oproep gedaan voor een nieuwe “algemene staking” op 29 april. Het feit dat sectoren zoals het spoorvervoer en het onderwijs nog steeds stakingen en actiedagen gepland hebben voor april, mei en juni onderstreept het feit dat de vakbonden “alles uit de kast halen” om de strijdbare sectoren te isoleren en vooral om ze uiteindelijk uit te putten in acties die afgesneden zijn van de rest van de arbeidersklasse[3] . Als de vakbonden op 22 mei (dus drie maanden na de vorige mobilisatie!) een nieuwe nationale demonstratie aankondigen, uiteraard opnieuw rond eisen die specifiek zijn in verdediging van de openbare diensten en de non-profitsector, dan is dat duidelijk in de hoop te kunnen constateren dat de strijdbaarheid afneemt en dat de ontmoediging toeslaat.

Het vakbondsoffensief is des te noodzakelijker omdat nieuwe aanvallen aan de horizon opdoemen: “Kijk naar de internationale context” zei de voorzitter van de Vlaamse socialisten (de partij “Vooruit”). De bourgeoisie heeft steeds minder speelruimte om de gevolgen van de economische oorlog en het groeiende militarisme op te vangen. De beslissing om het defensiebudget dit jaar aanzienlijk te verhogen van 1,3% naar 2% van het BBP is hiervan het sprekende bewijs en is slechts de eerste stap naar een niveau van 3% van het BBP, gefinancierd door nog brutalere bezuinigingsmaatregelen. Aan de andere kant werd de enorme investering in militaire budgetten gezien als een provocatie door veel van degenen die in opstand kwamen tegen de 5,1 miljard besparingsplannen op werkloosheid en pensioenen.

Trotskistische groepen roepen op tot een “echte” linkse regering en helpen democratische en pacifistische campagnes te versterken. De populistisch linkse PTB/PvdA organiseert op 27 april een mars onder het motto “Geld voor arbeiders, niet voor bewapening”. Op die manier voedt ze de illusie dat een “democratische” keuze binnen het kapitalisme mogelijk is.

De huidige context zal daarom meer en meer van de arbeidersklasse een meer gepolitiseerd niveau van strijd vragen om te slagen in het terugdringen van de bourgeoisie, zoals de situatie in België illustreert. Geconfronteerd met een verdere verergering van de economische crisis, de druk van het militarisme en de altijd aanwezige dreiging van een barbaarse oorlog, moeten we weerstand bieden aan het bedrieglijke en misleidende discours van de bourgeoisie, die steeds grotere offers van ons vraagt. De economische crisis, de ecologische vernietiging, de moorddadige oorlogen, de massale vluchtelingenstromen, tot wanhoop en dood gedreven, zijn het product van het kapitalisme in verval. Alleen solidariteit en eenheid in de strijd tegen de aanvallen op onze levensomstandigheden zullen ons in staat stellen eisen te ontwikkelen die de verschillende sectoren van de arbeidersklasse zullen verenigen. Een eerste stap in deze richting zou kunnen zijn om vakbondsmobilisatie te gebruiken als een gelegenheid om een zo breed mogelijke discussie tussen arbeiders aan te gaan over de algemene behoeften van de strijd, in plaats van passief te luisteren naar de retoriek van degenen die onze verdeeldheid en machteloosheid organiseren.

Lac, 15 april 2025.

 

[1]Zie “Een nieuwe uitdrukking van de internationale strijdbaarheid van de arbeidersklasse”, Révolution internationale no. 503, en “Arizona’ coalitie bereidt frontale aanval voor tegen werk- en levensvoorwaarden” Internationalisme n°381

[2] "Resolutie over de internationale situatie op het 25e Internationale Congres van het ICC", International Review nr. 170 (2023).

[3] Vooral de impopulaire stakingsactie bij de spoorwegen, met 19 stakingsdagen eind maart en nog tientallen in de komende maanden, illustreert deze wens om een uitputtingsslag en isolement van de rest van de klasse te organiseren.

De laatste maanden staat Trump voortdurend in de schijnwerpers. Er gaat bijna geen dag voorbij zonder dat hij een verklaring aflegt die de wereld verbijstert: zijn wens om Groenland of Panama te annexeren, zijn publieke vernedering van Zelensky, zijn zuivering van de administratie, zijn onceremoniële ontslag van duizenden federale ambtenaren, zijn intimidatie van journalisten... In enkele weken tijd hebben zijn gangsterachtige accenten en zijn brutale machtsgebruik zoveel krantenkoppen gehaald dat de Amerikaanse en wereldpers nu in koor de meest hypocriete democratische refreinen zingt: de “grootste democratie ter wereld” zou veranderen in een “onliberaal regime” of zelfs een “dictatuur”. De bourgeoisie gaat tot het uiterste, want Trump is al publiekelijk beschimpt als een “verrader”, een “despoot” en een “fascist”. Sommigen trekken zelfs parallellen met Mussolini!

Is Trump een fascist?

Hoe meer de onbekwaamheid en wreedheid van Trump aan het licht komen, hoe makkelijker het is voor de rest van de bourgeoisie, onder leiding van de Democraten, om de president en zijn handlangers de schuld te geven van de economische en imperialistische chaos en de aanvallen op de arbeidersklasse. De oorverdovende campagne rond zijn “idiote beslissingen” en “autoritarisme” is een klassieke bourgeois-strategie om te laten geloven dat de chaos, barbaarse verwoestingen en slachtpartijen de schuld zijn van “onverantwoordelijke” of “waanzinnige” individuen – Trump of Poetin vandaag, Hitler, Mussolini of Stalin gisteren – en niet de uitdrukking van het historische failliet van het kapitalistische systeem.

In werkelijkheid weerspiegelen de verkiezing van Trump in de VS, die van Milei in Argentinië, en de wereldwijde opkomst van het populisme – vooral in Europa – de groeiende moeilijkheden van nationale bourgeoisieën om grip te houden op hun politieke apparaat, onder de druk van een steeds verder wegrottend kapitalisme.

De situatie van vandaag verschilt sterk van die in de jaren 1930. Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog trok een krachtige revolutionaire golf door Europa. In landen als Duitsland, Italië en vooral Rusland was het proletariaat bijzonder strijdvaardig. In Rusland slaagde het er zelfs in om de politieke macht te grijpen tijdens de Oktoberrevolutie van 1917. Deze machtsgreep dwong de oorlogszuchtige bourgeoisie om de oorlog te beëindigen, zodat ze zich konden richten op de strijd tegen hun aartsvijand: het proletariaat, niet alleen in Rusland, maar vooral ook in Duitsland.

Helaas eindigde deze revolutionaire golf in een mislukking en felle onderdrukking door de bourgeoisie.

In Duitsland had de arbeidersklasse zwaar geleden onder een vernietigende fysieke en ideologische nederlaag, toegebracht door de sociaaldemocratie. Alleen in Rusland was de klap groter geweest. In deze context was het nazisme, net als het fascisme in Italië in de jaren ‘20, het meest doeltreffende middel voor de Duitse bourgeoisie om de verplettering van het proletariaat te voltooien, radicale sociale hervormingen door te voeren en de productie extreem te militariseren – allemaal noodzakelijke stappen op weg naar de Tweede Wereldoorlog.

In de “democratische” landen moest de bourgeoisie vasthouden aan het parlementaire en electorale theater. Ze gebruikte dit om de arbeidersklasse te verleiden om zich voor te bereiden op de oorlog en alle nodige offers te aanvaarden. Dat deed ze door een valse keuze op te dringen: het fascisme of de verdediging van de democratie. Deze antifascistische ideologie sluit de arbeidersklasse op in een strijd die niet de hare is en brengt haar ertoe zich neer te leggen bij wat zogenaamd het “minste kwaad” is: de “democratische” bourgeoisie.

Antifascisme is net als fascisme een gevolg van de fysieke en ideologische verplettering van het proletariaat. Ze maken deel uit van een periode van contrarevolutie, waardoor de bourgeoisie de vrije hand krijgt om de arbeiders naar een wereldoorlog te leiden.

Is de context vandaag vergelijkbaar? Sinds het einde van de contrarevolutie – zichtbaar in de gebeurtenissen van mei 1968 in Frankrijk en andere strijdbewegingen wereldwijd, van Italië in 1969 tot Polen in 1976 en 1980 – heeft de arbeidersklasse geen grote nederlaag meer geleden die de weg vrijmaakte voor een nieuwe periode van contrarevolutie. Er zijn momenten geweest van vooruitgang in het bewustzijn, van getamel en min of meer significante tegenslagen, maar nooit een definitieve nederlaag. Een vergelijking met de jaren ‘30 gaat dus niet op. Sinds eind 2022 zien we juist een langzame heropleving van strijdbaarheid en de ontwikkeling van een rijper bewustzijn binnen de arbeidersklasse, wat tot uiting komt in grote strijdbewegingen op internationaal vlak, onder meer in Groot-Brittannië, Frankrijk, de Verenigde Staten en België. Dit is een breuk met de voorgaande periode van verwarring en passiviteit.

Populisme en antifascistische campagnes

In tegenstelling tot het fascisme, dat een product was van de verplettering van het proletariaat, is de huidige populistische golf een uitdrukking van de verrotting van het kapitalisme. Het is zeker geen toeval dat populistische partijen zich sinds het begin van de 21ste eeuw echt hebben ontwikkeld en zo’n impact hebben bereikt. Hun ontwikkeling valt samen met de verspreiding van de schadelijke effecten van de ontbinding van de kapitalistische samenleving. Naarmate de economische crisis toeneemt en de imperialistische confrontaties oplaaien, escaleren de spanningen tussen de facties van de bourgeoisie, wordt de rivaliteit binnen de bourgeoisie steeds onbeheersbaarder en is er als gevolg daarvan sprake van een toenemend verlies van controle over het politieke apparaat. Populistische kliekjes hekelen de politieke elites en dominante facties die de macht monopoliseren en propageren kleingeestig beleid dat de politiek van de verschillende staten destabiliseert en nog irrationeler maakt. Het populisme drukt dus een realiteit uit die radicaal verschilt van die van het fascisme: terwijl het het politieke apparaat van de bourgeoisie destabiliseert, is het niet in staat om, tegenover een arbeidersklasse die de aanvallen weerstaat, de offers op te leggen die nodig zijn om een oorlog voor te bereiden, laat staan een wereldconflict.

Daarom gebruikt de bourgeoisie via haar linkse fracties de antifascistische ideologie om van het populisme een vogelverschrikker te maken en het gelijk te stellen aan het fascisme. Op deze manier proberen de linkse partijen het momentum van de arbeidersstrijd af te leiden naar de electorale impasse door zichzelf te positioneren als het ware “bolwerk” van democratie en gelijkheid, dat in staat zou zijn om een antwoord te bieden op de crisis van het kapitalisme.

De gelijkstelling van populisme met fascisme dient dus vooral de burgerlijke linkerzijde als instrument om een felle campagne tegen Trump te voeren. Hij wordt voorgesteld als de oorzaak van het economische debacle en de toenemende oorlogsdreiging, wat het historische failliet van de kapitalistische productiewijze verhuld. Tegelijk blijft de harde waarheid buiten beeld: de aanvallen op de arbeidersklasse zullen alleen maar toenemen.

De valstrik van demonstraties voor de burgerlijke staat

Met dit in gedachten riepen Sanders, Ocasio-Cortez, Warren en zogenaamd “radicale” fracties van de Democratische Partij, samen met de vakbonden, arbeiders op om massaal de straat op te gaan in Amerikaanse steden. Ze schaarden zich achter de Hands off-beweging om Trumps “autocratie” aan te klagen. Deze fracties van de bourgeoisie namen het voortouw en kanaliseerden het protest in een tijd van groeiende woede onder de arbeidersklasse. Die woede richtte zich niet alleen tegen het ontslag van tienduizenden ambtenaren, maar ook tegen zware bezuinigingen op sociale voorzieningen zoals onderwijs en gezondheidszorg, en tegen de exploderende kosten van levensonderhoud. Voor de goede orde en om de reactie van de proletariërs op deze aanvallen verder te overstemmen, Om de stem van de proletariërs te overstemmen, werden allerlei gefragmenteerde eisen toegevoegd: voor de LGBTQ-beweging tot liefdadigheidsinstellingen. Allemaal van burgerlijke ideologische aard, gepresenteerd onder de vlag van “burgerrechten” en “democratie”.

Uiteindelijk ging het erom de strijdlust van de arbeiders af te wenden, de proletariërs weg te houden van mobilisaties op hun eigen klassenterrein – het terrein waar solidariteit, collectieve reflectie en proletarische eenheid worden opgebouwd. Daarom riepen de vakbonden ontslagen ambtenaren op geïsoleerd actie te voeren, los van de bredere arbeidersklasse, en tegen Elon Musk, voorgesteld als de personificatie van het kwaad, alsof hij de enige oorzaak van het onheil zou zijn. De Hands off-beweging heeft bovendien aangekondigd de druk op dit ideologisch rotte mijnenveld de komende weken verder op te voeren, terwijl Sanders en Ocasio-Cortez hun bijeenkomsten en rally’s vermenigvuldigen.

Tegenover de campagnes ter verdediging van de democratische staat moet de Amerikaanse arbeidersklasse de strijd aangaan op haar eigen klassenterrein. Ze moet zich verzetten tegen ontslagen bij de federale overheid, in het onderwijs, maar ook in de bedrijven, tegen de verlaging van de pensioenen die geïndexeerd worden aan de instortende beursindexen, tegen de verlaging van de sociale uitkeringen en de ontmanteling van de sociale zekerheid. Daarbij moet elke verdeeldheid tussen sectoren worden geweigerd. Geconfronteerd met de verscherping van de crisis, de “oorlogsinspanning” en alle aanvallen die door de bourgeoisie worden opgelegd, geconfronteerd met de gevolgen van ontbinding, is het van essentieel belang dat de arbeidersklasse, in de Verenigde Staten net als elders, haar verenigde strijd ontwikkelt tegen de aanvallen en opofferingen die de crisis en de oorlog haar opleggen. Het kapitalistische systeem heeft niets te bieden. De loze beloften van de bourgeoisie zijn er alleen om hen aan de uitbuiting te ketenen.

Camille, 21 april 2025

Terwijl de homepage van de NAVO verklaart: “De NAVO veroordeelt in de sterkste bewoordingen de oorlog van Rusland tegen Oekraïne. De Alliantie blijft vastbesloten om Oekraïne te ondersteunen en op deze manier te helpen om haar fundamenteel recht op zelfverdediging uit te oefenen”, vernederde en pestte Trump de Oekraïense president in het openbaar voor de media van de wereld, waarbij hij hem zelfs verantwoordelijk noemde voor de barbarij in Oekraïne, terwijl hij de banden aanhaalde en onderhandelingen startte met het Rusland van Poetin. Deze provocerende standpunten onderstreepten publiekelijk en brutaal de ideologische en strategische breuk van Trump met de centrale as van het NAVO-beleid. Trump trok ook de solidariteit tussen de NAVO-landen, de kwintessens van het Atlantisch Bondgenootschap, in twijfel: “Als ze niet betalen, ga ik ze niet verdedigen”, “Mijn grootste probleem met de NAVO (...) is dat als de Verenigde Staten een probleem hadden en we Frankrijk of andere landen die ik niet zal noemen zouden bellen en zeggen ‘We hebben een probleem’, denk je dat ze ons dan zouden komen helpen, zoals ze verondersteld worden te doen? Ik weet het niet zeker...” (France 24, 07.03.25). In een paar weken tijd heeft Donald Trump het Atlantisch Bondgenootschap getorpedeerd en het collectieve defensiepact dat de Verenigde Staten en Europa sinds 1949 had verenigd, politiek gesloopt. Amerika was niet langer van plan zijn bondgenoten te steunen bij de verdediging van Oekraïne en garandeerde zelfs niet langer de onvoorwaardelijke solidariteit van de Verenigde Staten in geval van agressie tegen een van zijn partners.

Het definitieve einde van de imperialistische betrekkingen sinds 1945

Deze gebeurtenissen hebben een diepgaande historische betekenis, omdat ze een volledige herziening van de imperialistische betrekkingen tussen de grootmachten die sinds 1945 hebben bestaan, in de openbaarheid brengen. In werkelijkheid zijn ze de culminatie van een heel proces dat in gang werd gezet door de ineenstorting van het Oostblok eind 1989, die ook het begin markeerde van de periode van ontbinding. Destijds gaf de IKS aan dat deze ineenstorting van het Sovjetblok gepaard zou gaan met de desintegratie van het Westblok: “Het verschil met de zojuist afgesloten periode is dat de splijtzwammen en antagonismen, die voorheen werden ingedamd en gebruikt door de twee grote imperialistische blokken, nu op de voorgrond zullen treden. Het verdwijnen van de Russische imperialistische gendarme, en de daaruit voortvloeiende verdwijning van de Amerikaanse gendarme ten opzichte van zijn belangrijkste partners van weleer, opent de deur voor het ontketenen van een hele reeks meer lokale rivaliteiten[1] “.

De desintegratie heeft zich sindsdien geleidelijk voltrokken, met ups en downs, en culmineert vandaag in de expliciete manifestatie van de Trans-Atlantische scheiding. In hun poging om hun status als enige heersende supermacht ter wereld te verdedigen, gebruikten de Verenigde Staten de NAVO aanvankelijk om hun rol als wereldpolitieagent te ondersteunen en om hun “partners” in het westelijke blok onder controle te houden (1e Irakoorlog, 1991, Afghanistan, 2001), om de Oost-Europese landen van het voormalige Sovjetblok in hun invloedssfeer op te nemen en meer recent om Oekraïne te steunen tegen de Russische aanval, waardoor Washington het streven naar onafhankelijkheid van Europese landen kon tegengaan. Dit verlangen kwam al tot uiting in het begin van de jaren 1990 met de manoeuvres van Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland tijdens de burgeroorlog in het voormalige Joegoslavië, en werd nog versterkt door de weigering van de belangrijkste Europese landen in 2003 om deel te nemen aan het avontuur van de tweede Irak-oorlog onder Bush junior. Meer in het algemeen is de mondigheid van de Europese landen (vooral Duitsland) tot uiting gekomen in een aanzienlijke vermindering van hun militaire bijdragen aan de NAVO en in hun openstelling voor Rusland en China op het gebied van energie en handel.

Geconfronteerd met zijn onomkeerbare neergang in het licht van de explosie van “ieder voor zich” en de opkomst van de Chinese uitdager, is ‘s werelds leidende macht nu van plan om zijn militaire, economische en politieke macht te gebruiken om de verdediging van zijn belangen desnoods met grof geweld op te leggen aan alle andere landen, zowel tegenstanders als bondgenoten. Dus achter het feit dat Washington Oekraïne in de steek laat, de trans-Atlantische solidariteit binnen de NAVO in twijfel trekt en toenadering zoekt tot Rusland, wordt wel degelijk de manier waarop de wereld sinds 1945 is gestructureerd voorgoed van tafel geveegd.

De onomkeerbaarheid van de trans-Atlantische scheiding

NAVO-secretaris-generaal Rutte en bepaalde Europese militaire en politieke kringen hopen nog steeds dat de bulderende verklaringen van Trump in wezen bedoeld zijn om de inzet te verhogen in het kader van “transactionele” onderhandelingen over de NAVO-financiering, en dat de drastische verhoging van de militaire budgetten waartoe de Europese landen hebben besloten, de anti-Europese agressiviteit van Trump tot bedaren zal brengen. Hoewel de concrete vorm en de snelheid van afwikkeling van de scheiding tussen de “vaste bondgenoten” moeilijk te voorspellen blijven, wordt de onomkeerbaarheid van het proces bevestigd door een aantal factoren.

1 “Maar Trump heeft de NAVO politiek ontwapend, ontdaan van wat een collectieve defensieve alliantie sterk maakt: betrouwbaarheid.[2] “. De absolute garantie van militair ingrijpen ter ondersteuning en van de Amerikaanse atoomparaplu als dekking binnen de NAVO is helemaal niet meer verzekerd, integendeel, zo blijkt uit een recente nota van het Pentagon, de “Interim National Defense Strategic Guidance”, gebaseerd op richtlijnen van minister van Defensie Pete Hegseth die de Washington Post (31.03.2025) kon raadplegen. Daarin staat dat Europa in het geval van agressie mogelijk alleen kan rekenen op troepenversterkingen die niet essentieel zijn tegenover China. Bovendien blijft Trump aanspraak maken op Groenland tegenover Denemarken en op de annexatie van Canada, ook al zijn deze twee landen NAVO-partners. Geen wonder dat de Canadese premier Mark Carney concludeerde dat de VS niet langer een betrouwbare partner is! Wat de daaropvolgende omkeringen ook mogen zijn, er is twijfel gezaaid over de onwankelbaarheid van de Trans-Atlantische Alliantie en van de Amerikaanse steun voor Europa.

2. De onomkeerbaarheid van de scheiding wordt ook op ideologisch niveau benadrukt. Het sluiten van het Trans-Atlantisch Pact en de oprichting van de NAVO na 1945 hadden als ideologische dekmantel de verdediging van de “westerse democratie”. Het feit dat Trump de onwrikbare steun aan Oekraïne in twijfel trekt ten gunste van een toenadering tot de “dictator Poetin” en de aanval van vice-president Vance op het Forum van München op de opvatting van de democratie die door de Europese bourgeoisie wordt verdedigd, terwijl de regering Trump tegelijkertijd populistische en extreem-rechtse partijen in Europa blijft steunen, verscheuren deze gemeenschappelijke ideologische dekmantel volledig. Trump ontdoet het Atlantisch Bondgenootschap van al zijn ideologisch voegsel.

3. Europa, dat meer dan vijftig jaar lang een cruciale bondgenoot van de Verenigde Staten tegen de USSR was, heeft aan geostrategisch belang ingeboet naarmate de macht van China toenam, en is vooral een economische concurrent geworden en een leverancier van contesterende, zelfs vijandige landen bij gewapende conflicten. “We zijn hier vandaag ook om duidelijk en ondubbelzinnig uiting te geven aan een onontkoombare strategische realiteit: de Verenigde Staten kunnen zich niet langer in de eerste plaats richten op de veiligheid van Europa. De Verenigde Staten worden geconfronteerd met directe dreigingen tegen ons eigen grondgebied. We moeten - en zijn bezig - prioriteit geven aan de veiligheid van onze eigen grenzen. (...) Dit vereist dat onze Europese bondgenoten zich ten volle engageren en verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen conventionele veiligheid op het continent[3] . Europa, en dus het Trans-Atlantische pact, is niet langer een prioriteit, of zelfs een noodzaak, voor het Amerikaanse imperialisme, en de Trump-regering drukt dit in niet mis te verstane bewoordingen uit.

4. Er verschijnen meningsverschillen tussen Europese landen met betrekking tot het mogelijk voortbestaan van Trans-Atlantische banden. Sommigen, zoals de Italiaanse Meloni en de Poolse Tusk, hopen dat de aanzienlijke wapenopbouw van de Europese landen zal helpen om de essentie van het bondgenootschap te behouden en de anti-Europese agressiviteit van de Trump-regering zal kalmeren; anderen daarentegen stellen  de finale verbrokkeling van de Trans-Atlantische band vast en dringen aan op de ontwikkeling van een alternatief beleid ten opzichte van de Verenigde Staten. Deze laatsten zullen de situatie ongetwijfeld uitbuiten door de druk op te voeren om de “Europese pool” op te breken. Op die manier zal Trump geneigd zijn een “transactioneel” beleid te ontwikkelen dat gunstiger is voor bepaalde landen, zoals Polen, en minder gunstig voor andere, zoals Duitsland.

5. “Kijk, laten we eerlijk zijn, de Europese Unie is ontworpen om de Verenigde Staten te naaien” (verklaring van Trump, 26.02.2025). De proliferatie van Amerikaanse invoertarieven op de import van Europese “bondgenoten” - door Trump ervan beschuldigd de Verenigde Staten slechter te behandelen dan bepaalde “vijanden” - en de Europese “vergeldingsmaatregelen” zullen de spanningen tussen beide zijden van de Atlantische Oceaan alleen maar verergeren en de economische component van de scheiding vormen. Deze handelsoorlog is een goede illustratie van hoe de Europese “partners” van weleer nu worden gezien als rivalen van “America first”. Het opleggen aan Europese landen van een gigantische militaire investeringsinspanning als gevolg van het einde van de Amerikaanse militaire paraplu is vooral bedoeld om alle EU-landen te dwingen een deel van hun economische reserves te “verspillen” aan de ontwikkeling van hun militaire middelen, zodat deze landen aan concurrentievermogen inboeten ten opzichte van de Verenigde Staten. Variaties in douanetarieven zijn mogelijk ook een middel om verdeeldheid te zaaien tussen Europese landen.

De Verenigde Staten op kop in de oorlog van ieder tegen ieder

Het in vraag stellen van de imperialistische relaties tussen de grootmachten is niet alleen van groot historisch belang, het zal ook leiden tot een dramatische versnelling van het ieder voor zich, van de irrationaliteit en de chaos op wereldschaal.

Het prioritaire doel van de regering Trump, in lijn trouwens met het beleid van Biden, is om alle economische en militaire middelen in te zetten om te voorkomen dat de Chinese uitdager de afnemende suprematie van de Verenigde Staten bedreigt. Om dit te bereiken wil Trump Rusland loskoppelen van China en is hij bereid Oekraïne en de stabiliteit van Europa, en zelfs de cohesie van de EU, op te offeren. Maar als Rusland de toenadering die de Verenigde Staten bewerkstelligen alleen maar kan toejuichen, als het de groeiende economische wurggreep van China in Siberië met argusogen bekijkt, is het tegelijkertijd op zijn hoede voor het fluctuerende karakter van de beslissingen van Trump; vandaar de terughoudendheid van de Poetin-factie om zich te engageren in het proces van beëindiging van de gevechten op basis van de door Washington voorgestelde ‘deal’. In feite doet Trump een zet zonder zeker te zijn van het succes ervan en zonder zich zorgen te maken over de gevolgen. In die zin is Trump een karikatuur van hoe de ontbindende bourgeoisie haar imperialistische beleid ontwikkelt: “een slag slaan”, met een onmiddellijke visie, zonder zich zorgen te maken over de gevolgen op langere termijn.

Een belangrijk gevolg van de Trans-Atlantische scheiding is ongetwijfeld de wijdverbreide explosie van wapenuitgaven en, meer in het algemeen, van het militarisme in Europa. Er vinden steeds meer ontmoetingen plaats tussen grote Europese landen om de militaire productie te verhogen en de steun voor Oekraïne te verzekeren. Overal in Europa is een verhoging van de militaire budgetten voor de komende jaren aangekondigd: dit is het geval in Groot-Brittannië, Frankrijk[4] , Duitsland[5] , en de EU heeft een steun van 800 miljard euro aangekondigd voor de komende 10 jaar. Duitsland heeft gestemd voor een grondwetswijziging om een clausule te schrappen die het land verbiedt om overheidstekorten aan te gaan, zodat het schulden kan maken om de militaire uitgaven te verhogen. Maar er ontstaan al meningsverschillen tussen de landen: nuances komen bijvoorbeeld tot uiting tussen Frankrijk en Groot-Brittannië enerzijds en Italië en Polen over de plannen met betrekking tot Oekraïne; en wat wordt de houding van de andere Europese machten tegenover Duitsland, de machtigste economie van de EU die nu ook de belangrijkste grootmacht van Europa wil worden; in Nederland is de premier overstemd door zijn eigen meerderheid over de toezeggingen aan Oekraïne, waarbij populisten het idee verdedigen dat het geld in de eerste plaats moet worden gebruikt voor het Nederlandse volk. Hoewel sommigen een strategische toenadering  tot de Verenigde Staten zullen zoeken en anderen binnen de EU, is de tendens dat er geen stabiele militaire allianties meer zullen zijn, een dynamiek die typerend is voor de verergering van de “ieder voor zich”-houding in tijden van ontbinding en die al wijdverbreid is in verschillende conflicten over de hele wereld.

Door Oekraïne in de steek te laten, het Trans-Atlantische pact te torpederen, zich naar Rusland te keren - kortom, door de laatste fundamenten van de internationale orde die de val van de USSR had overleefd, te vernietigen - zullen de Verenigde Staten geconfronteerd worden met een imperialistische wereld die nog vijandiger tegenover hen zal staan en nog minder controleerbaar zal zijn, omdat er niets stabiels zal voortkomen uit deze “omwenteling van allianties” die geen nieuwe blijvende allianties zal voortbrengen. In feite heeft Trump tegen de wereld gezegd: het woord van de Amerikaanse regering is waardeloos, je kunt ons niet vertrouwen. Het is duidelijk dat hij en zijn kliek niet op zoek zijn naar solide internationale allianties, maar naar eenmalige bilaterale “deals” die “op dit moment” geldig zijn. Dus na de opeenvolgende mislukkingen van de Amerikaanse bourgeoisie om haar orde op te leggen en de “ieder voor zich”-tendens in te perken, erkent Trump dat het onmogelijk is om deze dynamiek een halt toe te roepen, maar in plaats daarvan plaatst hij zichzelf aan het hoofd ervan door de “oorlog van iedereen tegen iedereen” open te verklaren. Dit is de echte vandalistische “strategie” van de nieuwe Amerikaanse regering: “De wereldorde is een wapen geworden dat tegen ons wordt gebruikt. Het is opnieuw aan ons om uit de chaos een vrije wereld te creëren. Hiervoor is een Amerika nodig (...) dat zijn eigen belangen boven alle andere stelt[6] “. Vanaf nu is er geen weg meer terug.

Voor de arbeidersklasse betekenen de Trans-Atlantische scheiding en de “omwenteling van de bondgenootschappen” in feite twee dingen: een aanzienlijke intensivering van de aanvallen op hun levensomstandigheden, uitgelokt door de verscherping van het militarisme, en de vermenigvuldiging van gruwelijke oorlogsconfrontaties, zoals die waarbij elke maand duizenden mensen worden afgeslacht in Oekraïne of Palestina. Tegenover de campagnes om hen te mobiliseren voor de verdediging van de democratische staat, tegenover de “oorlog van ieder tegen allen”, moeten arbeiders integendeel hun eenheid bewaren op hun klasseterrein om te strijden tegen de aanvallen van de verschillende bourgeoisies.

R. Havanais / 20.04.2025

 

[1] Oriëntatietekst “Militarisme en decompositie”, International Review 64, 1991.

[2] Column van Alain Frachon, Le Monde, 06.03.2025.

[3] Toespraak van P. Hegseth op 12.02.25 tijdens de vergadering van de NAVO-contactgroep Oekraïne.

[4] “De goedgekeurde kredieten in de militaire programmeringswet 2024-2030 bedragen 413 miljard euro”.

[5] “Er is een enorm fonds van 500 miljard euro gepland om Duitsland te positioneren als leider op het gebied van Europese defensie.

[6] Staatssecretaris Rubio, Senaatscommissie, 15.01.25, in “Alliance atlantique ou schisme occidental?” Le Monde diplomatique, april 2025.

De IKS houdt regelmatig discussiebijeenkomsten en openbare bijeenkomsten, zowel fysiek als online. Die van 5 april vond online plaats, met deelnemers uit verschillende landen en continenten. Tijdens dit debat werd ingegaan op de ontwikkelingen in de internationale situatie, die bijzonder ernstig en complex is. Dit om een beter inzicht te krijgen in de dynamiek die aan het werk is en om de voorwaarden voor de klassenstrijd zo duidelijk mogelijk te kunnen stellen.

Het verloop van de discussie

Een inleiding van de IKS schetste het politieke kader om de betekenis en de gevolgen te begrijpen van de trans-Atlantische scheiding, die we kunnen waarnemen tussen de Verenigde Staten en Europa en die sindsdien ruimschoots is versterkt en bevestigd. De wereldwijde dynamiek die sinds 1989 plaatsvindt en vandaag culmineerde in de verkiezing van Trump en het verbrokkelen van de bondgenootschappen die aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werden gesmeed. Dit heeft gevolgen op verschillende niveaus van het maatschappelijk leven. In het bijzonder op imperialistisch vlak en op de klassenstrijd.

Op basis van onze voorstelling werden de deelnemers gevraagd om meer in detail in te gaan op de volgende thema’s en vraagstukken:

– Kunnen we achter de vredesbeloften van Trump iets anders verwachten dan meer militarisme en oorlogsescalatie? Heeft de dynamiek die sinds 1989 aan de gang is nu een nieuw historisch niveau bereikt?

– Heeft de kapitalistische klasse geen andere keuze om haar omvangrijke wapenprogramma’s te financieren dan overal en op de meest meedogenloze wijze de arbeiders aan te vallen

Een definitieve scheiding

De kameraden die na de uiteenzettingen het woord namen, spraken hun algemene steun uit voor de standpunten van de IKS over de kwestie van de oorlogsspanningen, zij het met enkele nuances en in het geval van één kameraad zelfs met een andere visie op de manier waarop de wereld afglijdt naar oorlogszuchtige barbarij. Volgens hem zijn we getuige van een versterking van drie rivaliserende imperialistische blokken.

Maar in het kader van deze vergadering leek het ons beter om deze zeer belangrijke kwestie open te laten en ons te concentreren op de analyse van de historische omslag die de scheiding tussen de VS en Europa teweegbrengt.

Vele tussenkomsten bevestigden de realiteit van het ‘ieder voor zich’, met name binnen de EU, en benadrukten dat dit fenomeen wordt verergerd door de Amerikaanse druk en het grillige beleid van Trump als uitdrukking van het kapitalisme in ontbinding. Veel kameraden hebben zich geconcentreerd op de punten die wij essentieel achten, en hebben met name getracht de betekenis te begrijpen van wat wij de “scheiding” tussen de VS en de EU noemen, die het einde van hun alliantie betekent: “Het is moeilijk te voorspellen of er een definitieve breuk tussen de VS en de EU zal komen, maar het is duidelijk dat de EU dringend haar militaire uitgaven moet verhogen en haar onafhankelijkheid moet versterken [...]. Afgezien van Trump heeft het Amerikaanse beleid ten aanzien van China de neiging de EU te verdelen. Er zijn tal van factoren die de landen verdelen: een hechte alliantie, die de afgelopen dertig jaar fragiel was, maar die zich niet zal herhalen”.

Een andere kameraad benadrukte het belang en de ernst van het fenomeen: “We zien een breuk tussen de Verenigde Staten en Europa. Dit bevestigt wat al een tijdje aan de gang is. Het is een schok en verbijstering over Trump [...]. Zelfs de bourgeoisie beweert dat de wereld gevaarlijker is geworden [...]. De verkiezing van Trump is een nieuwe kwalitatieve stap van het kapitalisme naar barbarij”.

In dit verband werd ook veelvuldig gewezen op het gewicht van het populisme en de realiteit ervan. Een kameraad wilde zo “een diepgaande versnelling van de crisis van alle bourgeoisieën” benadrukken en wees erop dat “de Amerikaanse bourgeoisie nog steeds een voorsprong heeft op Rusland met als doel chaos te zaaien

in Europa om de wereldheerschappij te behouden en China een hak te zetten. We bevinden ons in een soort waanzinnige race naar de afgrond en de bourgeoisie heeft geen keuze, wat ze ook doet, het keert zich tegen haar [...]. Het is noodzakelijk [voor de Verenigde Staten] om Europa te desorganiseren en alles in het werk te stellen om de concurrentie van Europa tegen te gaan”.

De kameraden die het woord namen, benadrukten hoe moeilijk het is om grip te krijgen op een veranderlijke en complexe situatie. De IKS heeft daarom geprobeerd een bijdrage te leveren aan het debat, met de bedoeling een kader te bieden dat meer nadruk legt op de historische diepgang van de veranderingen die zich op internationaal vlak voltrekken. Om de situatie te begrijpen, in het bijzonder de kwestie van de breuk tussen de voormalige bondgenoten van het westerse blok, denken wij dat het noodzakelijk is om uit te gaan van het evenwicht tussen de allianties in de traditionele imperialistische verhoudingen die sinds 1945 zijn ontstaan. Na de Tweede Wereldoorlog heeft er altijd een sterke alliantie en een zekere afhankelijkheid tussen de Verenigde Staten en West-Europa bestaan. Zelfs na de val van de Berlijnse muur en het einde van de Koude Oorlog, en ondanks de dreigende ondergang van het westerse blok en zijn geleidelijke verbrokkeling, bleven de voormalige bondgenoten deels verenigd door hun “overwinning”, maar ook door hun bezorgdheid en voorzichtigheid ten aanzien van een ineenstorting van het Oostblok, die zou leiden tot een herschikking van de imperialistische kaarten. Onder het motto van de “overwinning van de vrije wereld” en de “democratie”, en later de “dood van het communisme”, bestonden er nog steeds politieke banden tussen de voormalige bondgenoten, die vervolgens verzwakten als gevolg van de groeiende kritiek op het Amerikaanse gezag, zonder dat dit gezag echter volledig verdween.

In februari 2025 begon de regering-Trump echter onderhandelingen met het Rusland van Poetin, zonder deelname van de Europese landen en Oekraïne. Trump ging zelfs zo ver dat hij de argumenten van Rusland overnam en daarmee de tussenkomst in Oekraïne rechtvaardigde, wat volledig in strijd was met de visie van de meeste Europese landen. De ontmoeting tussen de vernederde Oekraïense president Zelenski en de tandem Trump/Vance in Washington bevestigde deze officiële aansluiting van het Trump-team bij de eisen van Rusland ten aanzien van “dictator Zelenski”. Zowel wat de Oekraïense kwestie als de NAVO betreft, betekent Trump 2.0 dus een echte breuk met de voormalige Europese bondgenoten. De toch al zwakke banden zijn verbroken.

In tegenstelling tot de groepen uit het proletarische politieke milieu die denken dat we afstevenen op militaire blokken en een Derde Wereldoorlog, tonen de koppige feiten aan dat dit niet het geval is. Zelfs historische bondgenoten zoals de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Canada werken niet meer samen zoals in het verleden. Dit betekent echter geenszins dat militarisme en oorlog geen bedreiging meer vormen, integendeel!

In deze periode van toenemende ontbinding heerst er een groeiende chaos in de politieke machinerie van de bourgeoisie, die het militarisme voedt. De opkomst van het populisme, dat niet overeenkomt met een doordacht, rationeel beleid van de bourgeoisie, leidt tot chaotische en absurde politieke koerswijzigingen. We hebben voorbeelden genoemd, waaronder het spectaculaire voorbeeld van Groot-Brittannië met de Brexit, die niet gewenst was door het meest verlichte deel van de bourgeoisie. Een van de meest ervaren bourgeoisieën ter wereld verloor zo de controle over haar politieke apparaat!

Vandaag zien we dat de eerste wereldmacht zich op haar beurt laat leiden door een team van onverantwoordelijke avonturiers. Nooit eerder in de burgerlijke diplomatie is dergelijk gedrag waargenomen, zelfs niet tijdens de ergste momenten van de Koude Oorlog. Dit gangstergedrag wordt langzamerhand de norm. Er zijn ook talrijke voorbeelden gegeven van de irrationaliteit en domheid van populistische beleidslijnen, zoals het systematisch aanvallen van de wetenschap, waardoor de heersende klasse bepaalde instrumenten wordt ontnomen. Dit bewijst hoezeer de machtsovername door het team-Trump een totale aberratie is, gezien de noodzaak voor de verschillende heersende burgerlijke fracties om de belangen van de Amerikaanse bourgeoisie en haar staat te verdedigen.

De vooruitzichten voor de klassenstrijd

Het tweede punt dat tijdens deze openbare bijeenkomst aan bod kwam, betrof de vooruitzichten voor de klassenstrijd. Hoewel dit tweede deel van de discussie zeer levendig en boeiend was, ontbrak het helaas aan tijd om dieper in te gaan op de dynamiek van de arbeidersstrijd.

Over het algemeen werd in de tussenkomsten benadrukt dat het proletariaat, geconfronteerd met brute aanvallen, gedwongen zal worden te strijden: “Alle imperialistische mogendheden verhogen hun militaire budgetten en ontwikkelen een oorlogseconomie. Het is de arbeidersklasse wereldwijd die de last van deze oorlogseconomie en het bezuinigingsbeleid zal dragen en een daling van haar levensstandaard zal ondergaan. De arbeidersklasse zal gedwongen worden te reageren met klassenstrijd”. Ook werd benadrukt: ”Het is duidelijk dat aanvallen op de arbeidersklasse onvermijdelijk zijn, en dat geldt overal, vanwege de crisis. In Europa in het bijzonder, zoals ik al eerder heb gezegd, gaat de noodzakelijke verhoging van de militaire uitgaven, een verdubbeling, ten koste van de arbeidersklasse. De situatie verslechtert alleen maar”.

Veel tussenkomsten waren gebaseerd op de analyse dat ‘het proletariaat nog niet gemobiliseerd kan worden voor oorlog’, wat inderdaad heel belangrijk is en bevestigd wordt in de delen van de wereld waar het proletariaat de meeste historische ervaring heeft.

Sommige interventies wezen ook helder op de struikelblokken waarmee de arbeidersklasse te maken heeft, met name op ideologisch vlak. Zo moet de arbeidersklasse: “zich verzetten tegen de gevaren die uitgaan van voorstellen van bepaalde linkse organisaties of democraten (namelijk de valse tegenstelling tussen democratie en fascisme) en zich blijven inzetten voor haar onafhankelijke strijd. De enige progressieve weg is de klassenstrijd”. Een andere tussenkomst sloot hierbij aan en baseerde zich op de ervaring van de geschiedenis van de Linkskommunistische beweging: “de verdediging van de democratie tegen fascisme of populistische irrationaliteit is een essentieel aspect van de ideologische aanvallen van de bourgeoisie op de arbeidersklasse [...]. Tegelijkertijd spreken andere facties van de bourgeoisie over verzet en verdediging van de democratie tegen de autocratische gevaren van Trump. De kommunistische linkerzijde is zich altijd bewust geweest van het gevaar van dit soort ideologie. Bordiga verklaarde dat antifascisme het ergste product van het fascisme was”.

Een moeilijker te beantwoorden vraag is echter of het proletariaat zijn klassenidentiteit, zijn bewustzijn dat het een historische klasse vormt met belangen die tegengesteld zijn aan die van de bourgeoisie, volledig kan herwinnen, en of het in staat zal zijn om zijn strijd voor de omverwerping van het kapitalisme te versterken. Dit is een zeer belangrijke vraag, die de sleutel vormt tot het ontwikkelingsproces van het bewustzijn van de arbeidersklasse. Voor de IKS is dit proces begonnen en komt het zowel ondergronds als op een meer zichtbare manier tot uiting, zoals tijdens de strijd in het Verenigd Koninkrijk in de zomer van 2022, die een breuk betekende in de wereldwijde dynamiek van de klassenstrijd.

Tot dan toe zat de arbeidersklasse namelijk gevangen in de ideologische campagnes van de bourgeoisie over het zogenaamde “einde van de klassenstrijd” en zelfs van het “niet-bestaan van de arbeidersklasse”. Deze propaganda was gebaseerd op de ineenstorting van het Oostblok, die werd voorgesteld als ‘bewijs’ van de ‘dood van het communisme’. In werkelijkheid zal het herstel van de identiteit en het klassenbewustzijn een langdurig proces zijn, dat bovendien wordt belemmerd door talrijke ideologische valstrikken die de bourgeoisie heeft opgezet om de arbeidersklasse van haar doel af te brengen, zoals verschillende sprekers hebben benadrukt.

Om de betekenis van de breuk in het diepste bewustzijn van de arbeiders te begrijpen, moeten we historisch afstand nemen en methodisch te werk gaan. Voor de IKS kunnen we de stakingen in Groot-Brittannië niet op hetzelfde niveau plaatsen als die van eind jaren zestig, maar we kunnen wel, met inachtneming van de verhoudingen, een analogie maken. De stakingen van 1968 waren historisch gezien veel belangrijker. De stakingen in Groot-Brittannië in de zomer van 2022 getuigden echter van de realiteit van een nieuwe kwalitatieve dynamiek in de klassenstrijd. Zoals een kameraad opmerkte: “Deze strijd brak uit op hetzelfde moment dat de oorlog in Oekraïne woedde, met een uitgebreide mediacampagne over de oorlog en een politieke crisis binnen de bourgeoisie rond Johnson, net na de pandemie. Desondanks stelde de arbeidersklasse haar belangen boven die van het kapitalisme. Het was dus geen Pavlovreactie op de aanvallen, maar het vrucht van een nadenkingsproces”.

We moeten in dit proces ook het belang van het Engelse proletariaat, het oudste ter wereld, begrijpen. In de jaren 1970 stond het aan het hoofd van de strijd van het wereldproletariaat. In vergelijking met landen als Italië was Groot-Brittannië, vooral in 1979, het toneel van een groter aantal stakingsdagen. Het proletariaat was in die periode uiterst strijdlustig, met als hoogtepunt de mijnstakingen van 1985. Maar dit was een valstrik van de bourgeoisie, die het proletariaat isoleerde en versloeg. Een nederlaag die decennialang tot grote passiviteit heeft geleid. Er kwam een vertraging en een terugval van de arbeidersstrijd overal ter wereld. De val van de Sovjet-Unie verergerde de situatie in Groot-Brittannië.

Na een periode van passiviteit van meerdere decennia was het Verenigd Koninkrijk echter het toneel van de grote stakingsgolf van de zomer van 2022. Vanaf dat moment zagen we een mentaliteitsverandering in de arbeidersklasse, in de krachtsverhoudingen tussen het proletariaat en de bourgeoisie op verschillende plaatsen. Een verandering die zich voortzette met strijd in Frankrijk, de Verenigde Staten en België, zoals die sinds de jaren 1970 en 1980 niet meer had plaatsgevonden. Deze verandering in de strijdbaarheid van de arbeidersklasse betreft dus niet alleen Groot-Brittannië, maar is een teken van een diepgaande verandering binnen het internationale proletariaat.

Natuurlijk mogen we niet automatisch een snelle ontwikkeling van de strijd en het proletarische bewustzijn verwachten. De weg is lang. De arbeidersklasse zal tijd nodig hebben om haar klassenidentiteit en kracht te ontwikkelen en zal daarbij struikelblokken moeten overwinnen, zoals verschillende tussenkomsten duidelijk hebben aangetoond. Dit is een noodzakelijke fase voor de arbeidersklasse, voordat zij haar historisch bewustzijn kan ontwikkelen en de strijd een politiek perspectief kan geven.

Er werd benadrukt dat deze aanvallen ook het verzet van de arbeidersklasse zullen aanwakkeren. De arbeidersklasse zal dus even hard worden aangevallen als in de jaren 1930. In deze situatie moet zij meer dan ooit op haar eigen terrein, namelijk de verdediging van haar economische belangen, strijden. Ook al wordt de arbeidersklasse met grote moeilijkheden geconfronteerd, zij is niet verslagen en begint weer de kop op te steken.

Geconfronteerd met deze vooruitzichten voor de klassenstrijd hebben we opnieuw bevestigd dat revolutionairen klaar moeten staan om tussen te komen om het verzet van onze klasse te steunen, de zelforganisatie en de eenheid van de strijd te verdedigen en vooral deel te nemen aan het langzame en moeilijke proces van politisering van de strijd.

 

IKS, 23 april 2025

Na de waanzinnige escalatie van de afgelopen maanden over douanetarieven en de daaruit voortvloeiende daling van de aandelenmarkten en de dollar, hangt de wereld aan de lippen van de beslissingen die Trump wel of niet zal nemen, die hij wel of niet zal terugdraaien … Voor de overgrote meerderheid van de facties van de bourgeoisie is het beleid van de huidige Amerikaanse regering “absurd”, zijn de beslissingen van Trump “gek” en bedreigen ze de ontwikkeling van een toch al wankele wereldeconomie, en in de eerste plaats die van de Amerikaanse economie.  Volgens recente prognoses van het IMF zal de groei van de Amerikaanse economie met bijna 1% dalen ten opzichte van eerdere prognoses, die van de Chinese economie met 0,6% en uiteindelijk die van de wereldeconomie met 0,5%.

In werkelijkheid is wat de wereldeconomie en de mensheid fundamenteel bedreigt het kapitalisme in historisch verval, dat zijn laatste fase van ontbinding is ingegaan, waarin de effecten van de economische crisis, oorlogen, de klimaatcrisis en alle manifestaties van het ontbindingsproces van een ten dode opgeschreven samenleving nu samenkomen. Trump is, net als het populisme, niets anders dan een product van deze maatschappelijke dynamiek.

De grondslagen van de grote economische wanorde

Sinds het heropduiken van de historische crisis van het kapitalisme aan het eind van de jaren 1960, een product van de fundamentele tegenstrijdigheden van het kapitalisme, heeft de bourgeoisie lapmiddelen toegepast in een poging de ergste gevolgen van de recessie voor zich uit te schuiven. De effectiviteit van dit beleid hing af van het vermogen van de belangrijkste geïndustrialiseerde landen om het eens te worden over een bepaald niveau van internationale samenwerking. Met als basis ervan het toepassen van mechanismen van staatskapitalisme die veruit de ruggengraat vormden van de globalisering van de economie en aanvankelijk economische transacties toelieten om te ontsnappen aan de chaos, zoals die bijvoorbeeld woedde op imperialistisch niveau of in het politieke leven van de bourgeoisie. Zo kon de bourgeoisie op het hoogtepunt van de economische stuiptrekkingen van 2007-2008, die de Verenigde Staten al hard hadden getroffen, en die van 2009-2011 met de “staatsschuld-crisis” haar antwoorden coördineren, waardoor de klappen van de crisis enigszins konden worden verzacht en een anemisch “herstel” in de fase 2013-2018 kon worden gegarandeerd.

Maar een dergelijk beleid bereikte zijn grenzen in de groeiende neiging van de verschillende nationale fracties van de bourgeoisie tot een “ieder voor zich”. Daardoor waren ze steeds minder in staat om een minimaal gecoördineerd antwoord te geven, door middel van verzachtende maatregelen, op de wereldwijde crisis van het kapitalisme. Een dergelijke “evolutie” was het teken van de uitdeining van de ontbinding van het kapitalisme, in het bijzonder van de ieder voor zich houding op alle niveaus van de samenleving, met inbegrip van het beheer van het kapitaal door de bourgeoisie. Dit werd treffend bevestigd door de pandemie van 2020 en vervolgens door de oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten. Dit leidde tot het sluiten van grenzen, tot een uitgesproken trend ten gunste van maatregelen voor de “nationale herlocalisatie” van de productie, tot het behoud van sleutelsectoren binnen elk nationale kapitaal en tot de ontwikkeling van barrières voor het internationale verkeer van goederen en mensen. Dit alles heeft bijgedragen aan het zaaien van chaos in het monetair, financieel en handelsbeleid.

Trump 2.0, factor van ontwrichting van de economie

Het is in dit mijnenveld dat Trump terug op de politieke scene verschijnt met zijn populistische beleid, dat ongegeneerd irrationeel, veranderlijk en volledig onvoorspelbaar is. Trump is niet alleen een product van het rottingsproces van het kapitalisme, hij is er ook een actieve factor van. Dit wordt het meest overtuigend geïllustreerd door zijn gedoe als hoofd van de Amerikaanse uitvoerende macht in de tarievenoorlog die hij op de wereld heeft losgelaten. De ‘economische’ rechtvaardigingen die de regering Trump aanvoert in haar kruistocht om de tarieven op de meeste geïmporteerde goederen te verhogen, zijn ofwel bluf of absurd, of beide.

Eén daarvan, die bijna lachwekkend is, is dat de Verenigde Staten tot dan toe te vrijgevig waren geweest tegenover hun partners, die onverzadigbaar bleven profiteren van de vrijgevigheid van Uncle Sam (“De hele wereld profiteert van ons”). Daarom was het nodig om “de zaken recht te zetten” door zichzelf flink te betalen met douanerechten op bepaalde geïmporteerde goederen.

Een andere rechtvaardiging verwijst naar de strijd tegen inflatie, een gevoelig onderwerp in de Verenigde Staten sinds de prijsstijging onder president Biden grotendeels heeft bijgedragen aan de nederlaag van de Democraten bij de laatste verkiezingen. Het is moeilijk in te zien hoe hogere prijzen voor geïmporteerde producten de prijzen in de Verenigde Staten zouden kunnen doen dalen, behalve door middel van mysterieuze compensatiemechanismen. Maar daar gaat het niet om: wat we hier in realiteit meemaken is een poging om de echte oorzaak van inflatie te verdoezelen. Inderdaad, de verhoging van de importtarieven zal de inflatie verre van verhinderen, de oorzaak ervan ligt immers ergens anders: De fundamentele oorzaken van inflatie zijn te vinden in de specifieke omstandigheden van het functioneren van de kapitalistische productiewijze in haar fase van verval. Empirische observatie vertelt ons dat inflatie fundamenteel een fenomeen is van deze periode van kapitalisme, en dat het het meest acuut is tijdens oorlogsperiodes (1914-18, 1939-45, de Koreaanse Oorlog, 1957-58 in Frankrijk tijdens de Algerijnse Oorlog, etc.), d.w.z. wanneer de onproductieve uitgaven het hoogst zijn. Het is dus logisch om te denken dat we het fenomeen inflatie moeten proberen te verklaren op basis van dit specifieke kenmerk van het verval, het aanzienlijke aandeel van bewapening en meer in het algemeen van onproductieve uitgaven in de economie”. (Révolution Internationale, oude reeks nr. 6)[1].

Kortom, als de kosten van levensonderhoud in de Verenigde Staten net als elders stijgen, dan is dat grotendeels om de prijs van (onproductieve) militaire uitgaven te betalen. Het behouden van een enorme militaire voorsprong op al haar imperialistische rivalen - inclusief de machtigste van allemaal, China - brengt een prijs met zich mee die verre van verwaarloosbaar is en die moet worden doorberekend aan de bevolking.

De gevolgen van de tarievenoorlog

De “tarievenoorlog” is slechts een economische illustratie van de invraagstelling van de na 1945 gevestigde wereldorde. Deze werd al grotendeels verbrijzeld door de imperialistische “trans-Atlantische scheiding”, ten gunste van een totaal irrationeel en onvoorspelbaar beleid van ‘iedereen tegen iedereen’. In economische termen is het gebrek aan toekomstvisie van het kapitalisme echter een factor die de economische activiteit afremt. Het huidig beleid van Trump is meer dan enkel een gebrek aan uitzicht, het gaat hier om de onmogelijkheid om wat dan ook te voorspellen. Hij is immers in staat om zijn standpunt van de ene dag op de andere en meerdere keren achter elkaar te veranderen, afhankelijk van zijn onmiddellijke belangen. Zijn aanpak, om zijn tegenstanders, van dat moment zelve, een rad voor de ogen te draaien, gaat niet alleen om economische kwesties zoals douanerechten, maar zien we ook op het imperialistische front bij de vredesonderhandelingen in Oekraïne.

Bovendien is reageren op een economische depressie door tarieven te verhogen een totale ontkenning van de lessen die de bourgeoisie heeft geleerd van de Grote Depressie van de jaren dertig, namelijk dat protectionisme de crisis van overproductie alleen maar kan verergeren door de markten nog verder in te perken.

De absurde en autoritaire methoden van de regering Trump, die vaak volstrekt irrationeel zijn, niet alleen vanuit het oogpunt van de goede werking van het kapitalisme, maar ook vanuit dat van de eigen belangen van de Verenigde Staten, projecteren uiteindelijk het beeld van een onvoorspelbare en onbetrouwbare wereldleider. Als ‘s werelds grootste economische macht, met een grote voorsprong op al zijn rivalen, met name op economisch en militair gebied, kan het beleid van Trump alleen maar verwoestende gevolgen hebben voor de betrekkingen tussen naties over de hele wereld.

De ernstigste en meest verwoestende gevolgen van deze wereldwijde ontwrichting zullen in de eerste plaats gevoeld worden door de uitgebuite klasse in het kapitalisme: de arbeidersklasse. Rechtstreeks door de inflatie, die hun koopkracht ernstig aantast en dus hun kansen om in de huidige situatie te overleven. Maar het nationaal kapitaal zal ook manieren moeten vinden om de hogere kosten te compenseren die gepaard gaan met de herconfiguratie van de productiestromen als gevolg van globalisering en herlocalisaties. Om dit te doen hebben ze geen andere optie dan de proletariërs aan te pakken, banen te schrappen, de arbeidsomstandigheden aan te tasten om de marginale kosten te dumpen en te snoeien in de lonen en indirecte inkomsten uit de sociale zekerheid. De aankondigingen van de verschillende Europese regeringen over de “inspanningen” die gedaan moeten worden om de nationale economie te “redden” zijn niets anders dan een ideologische voorbereiding op de klappen die het proletariaat zal krijgen.

De arbeidersklasse in de hele wereld moet zich eraan verwachten dat zij als eerste zal betalen voor deze duik in de onzekerheid en de chaos. De aanvallen zullen toenemen en zullen onvermijdelijk gepaard gaan met ideologische campagnes waarin de schuld wordt gelegd bij Trump, of bij de aangevallen democratie, of bij de oorlogsstokers in Amerika, Rusland en ongetwijfeld ook elders wanneer dat nodig is. De handelsoorlog zal ook dienen om de nationalistische retoriek over het beschermen van “onze waarden”, het verdedigen van “ons economisch erfgoed” en de “grootsheid van onze natie” te versterken. Maar trap er niet in. De ontbinding van het kapitalisme sleurt het systeem in al zijn dimensies de ondergang in. Niets kan de mensheid van deze ondergang redden, niet de maatregelen die al zo vaak zijn geprobeerd en altijd meer crises en oorlogen hebben veroorzaakt, noch de “inspanningen” om de kostprijs van de arbeidskracht nog verder te verlagen en dus ook de arbeidsvoorwaarden en middelen om te overleven aantasten. Niets, behalve een totale en radicale invraagstelling van dit systeem, de omverwerping ervan ten gunste van een maatschappij die bevrijd is van de overheersing van het kapitaal en die uitsluitend ten goede komt aan de mensheid en het milieu. Deze maatschappij, het communisme, is een project in handen van het proletariaat dat, door de aanvallen van de bourgeoisie te weerstaan, steeds beter in staat zal zijn deze macht en haar historische verantwoordelijkheden te begrijpen. Het lijdt geen twijfel dat er nog een lange weg te gaan is, maar de vooruitzichten die de huidige situatie schetst, benadrukken alleen maar de urgentie van de ontwikkeling van de strijd.

Syl. D.

[1] Overproductie en inflatie, Revolution Internationale, oude reeks nr. 6, geciteerd in ons “Rapport over de economische crisis voor het 25e Congres van de ICC”.

Concurrerende staten en hun leiders, of ze nu worden voorgesteld als “autoritair” of “democratisch”, proberen overal “offers” op te leggen aan de proletariërs in naam van de “noodzakelijke oorlogseconomie”.

Of het nu het Rusland van Poetin, het China van Xi Jinping, de Verenigde Staten van Trump of de Europese Unie van Von der Leyen is, “het is tijd om ons te herbewapenen”! De nieuwe Duitse bondskanselier bekrachtigt dit: “Vanaf nu geldt voor onze defensie de volgende regel: koste wat het kost!” De Franse president Macron wil “onze strijdkrachten zo snel mogelijk versterken”, net als de Britse premier Keir Starmer, die militaire uitgaven aankondigt “die sinds het einde van de Koude Oorlog ongekend zijn”.

Intense oorlogszuchtige en militaristische propaganda

Om deze kolossale bedragen op te leggen, midden in een economische en financiële crisis en tegen een achtergrond van torenhoge overheidstekorten, blijft manipulatie door angst de meest effectieve strategie: “Wie gelooft er nog dat het Rusland van vandaag bij Oekraïne zal stoppen?” (Macron). “Tirannen zoals Vladimir Poetin ontmoedigen?” (Starmer)

In werkelijkheid zijn in dit achterhaalde kapitalisme alle staten imperialistisch, klein of groot, agressors als slachtoffers van agressie. Allemaal verdedigen ze alleen de kille belangen van het nationale kapitaal. Het zijn allemaal gangsters, hebzuchtige monsters die wegkwijnen in een krabbenmand en die, als ze zich al niet wentelen in het bloed van burgers dat ze schaamteloos vergieten, zich voorbereiden op de toekomstige slachtpartijen waartoe ze in koelen bloede hebben besloten. En zoals steeds nemen deze oorlogsstokers de gebruikelijke voorzorgsmaatregelen om op cynische wijze de monsterachtigheid van hun barbaarse ondernemingen te rechtvaardigen, altijd in naam van “vrede” en “waarden”! Vecht Poetin zelf niet tegen “nazi’s”? Verdedigt de Franse minister van Economische Zaken, Eric Lombard, niet een democratische “vredeseconomie” om zijn moordwapens te kunnen kopen?

Overal wordt de arbeidersklasse onderworpen aan deze intense propaganda, aan de stoomwals van de media die mensen probeert te overtuigen met misselijkmakende retoriek dat militaire uitgaven “noodzakelijk” zijn en dat de wapenproductie “onvermijdelijk moet toenemen”. Dit alles om redenen die alom worden voorgesteld als “ethisch”! Dit alles om redenen die overal als ‘ethisch’ worden voorgesteld! Er verschijnen dan opiniepeilingen om de publieke opinie te peilen, te manipuleren en dezelfde retoriek te voeden die mensen ervan wil overtuigen dat ze ‘hun vaderland moeten verdedigen’!

Maar beweren dat oorlog en militarisering van de samenleving een ‘noodzakelijk kwaad’ zijn, iets wat vanzelfsprekend is en waartegen niets kan worden gedaan zonder het risico te lopen op nog grotere bloedbaden, is een afschuwelijke leugen. Militarisering en oorlog zijn altijd het resultaat van barbaarse beslissingen van de heersende klasse en de uitdrukking zelf van de impasse waarin het in verval geraakte kapitalistische systeem steeds dieper wegzinkt. De wereldoorlogen van gisteren en de gruwelijke slachtpartijen in de Gazastrook of Oekraïne van vandaag zijn niet het product van de ‘waanzin’ van deze of gene leider, maar de uitdrukking van de historische impasse waarin het kapitalistische systeem zich bevindt, van zijn onvermogen om iets anders te bieden dan de arbeidersklasse en de hele mensheid mee te slepen in steeds grotere, apocalyptische vernietigingen. Achter alle mooie ‘vredesretoriek’ gaat niets meer en niets minder schuil dan de transformatie van steeds grotere gebieden in ruïnes, in nieuwe Oekraïnes, Syriës of Palestina’s! [1]

Nog meer aanvallen op arbeiders

Al deze oorlogszuchtige agitatie voedt op haar beurt weer dezelfde wapenwedloop en overal vragen de machthebbers de arbeidersklasse om de rekening te betalen. De geplande militaire budgetten in Europa overschrijden nu al 2 % van het huidige bbp. Het Europese plan “ReArm Europe” voorziet in de vrijmaking van 800 miljard euro voor de aankoop van oorlogswapens. Duitsland alleen al is van plan 1000 miljard euro uit te trekken voor zijn defensie. De militaire programmeringswet 2024-2030 in Frankrijk voorziet in een bedrag van 413 miljard!

 De uitgebuitenen beginnen dit alles te voelen in de vorm van aanvallen op hun levensomstandigheden. Door voortdurend te hameren op het feit dat we niet langer kunnen rekenen op de “vredesdividenden”, bereidt de bourgeoisie de weg voor om offers te laten accepteren ten dienste van massamoorden. Door warm en koud te blazen, de toespraken van een suikerlaagje te voorzien of een taal van ‘waarheid’ te gebruiken, zijn de vooruitzichten die van massale aanvallen op sociaal vlak: gezondheidszorg, pensioenen, onderwijs... Voor NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte ‘kan dit niet wachten [...]. Landen investeren tot een kwart van hun bbp in pensioenen, gezondheidszorg of sociale zekerheid. We hebben een klein deel van dat geld nodig om onze defensie te versterken”. Wat hij echter zorgvuldig verzwijgt, is dat dit ‘kleine deel’, dat wordt onttrokken aan al uitgeputte systemen, miljoenen mensen alleen maar nog armer zal maken. Het is een cynisch eufemisme dat in werkelijkheid neerkomt op drastische bezuinigingen op de sociale uitgaven, de sociale zekerheid, de werkloosheids- en ziekteverzekering. Wat ons wordt voorgeschoteld als een bron van “industriële herlokalisatie” om “de werkgelegenheid te bevorderen” is eveneens een sinistere schijnvertoning die bedoeld is om een intensivering van de wapenproductie te rechtvaardigen, die alleen maar ten koste kan gaan van een vlucht in de schulden, een duik in de wereldwijde recessie, maar ook van een intensivering van de uitbuiting en een algemene verslechtering van de levensomstandigheden van de proletariërs. Hoewel wapenbedrijven hier zeker aanzienlijke winsten uit zullen halen, zal de economie, vanuit het oogpunt van het mondiale kapitaal, worden verlamd door een enorme verspilling van middelen en kapitaal dat wordt gesteriliseerd in onproductieve wapenvoorraden. Deze wapens kunnen in het beste geval roesten, in het slechtste geval doden en vernietigen, en het beleid van de “verschroeide aarde” alom verspreiden! Kortom, dit betekent een sterk toegenomen waardevermindering van het kapitaal, dat nu al inflatie, aanvallen en ellende onder de arbeiders veroorzaakt!

Klassenstrijd, een vitale noodzaak

Deze nachtmerrieachtige situatie mag door de arbeidersklasse niet worden aanvaard. Als klasse kunnen we niets anders dan alle oorlogsvoorbereidingen en alle retoriek aan de kaak stellen die erop gericht zijn het proletariaat en de bevolking achter de ‘natie’ te scharen voor een zogenaamde ‘vrede’ en de verdediging van zogenaamde ‘democratische waarden’. De arbeidersklasse moet op haar hoede zijn en vooral haar valse vrienden aan de linkerzijde en uiterst links bestrijden, die de meest sluwe retoriek verspreiden. Zij werpen zo obstakels op voor het bewustwordingsproces van de arbeiders door valse alternatieven voor te stellen die evenzoveel ideologische valstrikken zijn: hetzij door pacifistische mobilisaties, waarmee de verantwoordelijkheid van het kapitalisme wordt verhuld, hetzij door ronduit steun te betuigen aan een militair kamp, waarbij het bloedbad wordt gerechtvaardigd in naam van het ‘minste kwaad’ ([2]).  In beide gevallen zijn de belangrijkste principes achter deze ideologisch vergif de verdeeldheid onder arbeiders en de verdediging van het kapitaal, en dat altijd in naam van de ‘democratie’! De valstrikken van democratische misleiding zijn des te gevaarlijker omdat ze inspelen op een reëel gevoel van woede als reactie op diverse aanvallen, zoals de talrijke demonstraties van 5 april in de Verenigde Staten, die werden gekanaliseerd in een anti-Trump- of anti-Musk-mobilisatie. Dezelfde valstrikken worden uitgezet met behulp van een reeks volksprotestbewegingen in tal van landen, zoals Turkije, Servië en Zuid-Korea. Het doel is om de arbeiders naar de stembus of naar burgerlijke oppositiepartijen te drijven door hen te laten geloven dat het mogelijk is om de kapitalistische samenleving op een meer humane en rechtvaardige manier te organiseren, wat een grove leugen is: het kapitalisme kan niet langer “progressief” zijn, het is tot op het bot uitgehold en heeft niets meer te bieden! Het is failliet en steeds destructiever.

De uitwasemingen van zijn ontbinding en de sociale fragmentering die hij teweegbrengt, worden zelf door de heersende klasse voor ideologische doeleinden gebruikt om het zoeken naar het enige haalbare en mogelijke perspectief, dat welke is nagelaten door de ervaring van de arbeidersbeweging en de klassenstrijd, te verdoven, te verduisteren: dat van het communisme.

Het is duidelijk dat de bourgeoisie probeert te verdoezelen dat militarisering noodzakelijkerwijs gepaard gaat met aanvallen op de arbeidersklasse. Het is precies op het terrein van de klassenstrijd, in de dynamiek van de arbeidersstrijd tegen de huidige en toekomstige aanvallen, dat het proletariaat zijn kracht kan ontwikkelen en zich bewust kan worden van het failliet van het kapitalisme. De enige manier om uitzicht te bieden op een levensvatbare alternatieve maatschappij is dan ook om de burgerlijke ideologische campagnes in hun geheel te weigeren en te verwerpen, om te strijden tegen de hele logica die het kapitaal oplegt en om te vechten tegen dit bloeddorstige monster.

WH, 5 april 2025

[1]De militaire manoeuvres en provocaties van China rond Taiwan begin april, in reactie op de recente irrationele beslissingen en provocaties van Trump over invoerrechten en zijn imperialistische bedoelingen, getuigen hiervan op brute wijze.
[2]Dit is wat linkse mensen er bijvoorbeeld toe brengt om openlijk de Hamas-slachtingen in Gaza te steunen in naam van het “antikolonialisme”.

De barbaarse oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten lijken eindeloos door te gaan, net als de vele oorlogen in Afrika, met name die in Congo en Soedan. Ondertussen zijn de Europese machten min of meer in de steek gelaten door hun voormalige Amerikaanse ‘beschermer’ en vorderen ze een aanzienlijke verhoging van de militaire uitgaven voor hun ‘verdediging’, wat ongetwijfeld gepaard zal gaan met steeds meer aanvallen op de levensstandaard van de arbeiders. De spanningen tussen de VS en China worden steeds groter. Het vraagstuk van oorlog en de strijd ertegen wordt dus steeds acuter voor al diegenen die de internationale belangen van de arbeidersklasse willen verdedigen.

Maar elke poging om vandaag de dag een duidelijk standpunt tegen oorlog te ontwikkelen wordt onmiddellijk geconfronteerd met een aantal hindernissen.

Aan de ene kant zijn er de wolven in schaapskleren: de organisaties van ‘ultralinks’ van de kapitalistische politiek die zichzelf presenteren als authentieke revolutionairen. De belangrijkste onder hen zijn de trotskistische organisaties, en een aantal van hen zijn nog verder naar links opgeschoven om elke echte vraag over de aard van de oorlog van vandaag op te vangen [1]. De ultralinkse organisaties van de bourgeoisie presenteren zichzelf tegenwoordig als echte verdedigers van het internationalisme. Maar hun internationalisme is slechts een dekmantel voor hun ronduit chauvinistische geloofsbrieven. Zo roepen sommige linkse groeperingen (waaronder anarchisten) op tot steun aan Oekraïne als het ‘minste kwaad’ in de strijd tegen het Rusland van Poetin; andere beschouwen Rusland vandaag nog steeds als een soort anti-imperialistische macht en steunen de oorlog van dat land tegen de NAVO, zoals de World Socialist Web Site. Maar een meer ‘radicale’ trotskistische groep, de Revolutionaire Communistische Partij (voorheen Internationale Marxistische Tendens) lijkt een internationalistisch standpunt in te nemen: “We kunnen geen van beide kanten in deze oorlog steunen, omdat het aan beide kanten een reactionaire oorlog is. Uiteindelijk is het een conflict tussen twee groepen imperialisten”.  Maar ten opzichte van de oorlog in het Midden-Oosten is dit internationalisme van de RCP volledig verdwenen: “Vanaf de eerste dag van dit gruwelijke conflict hebben we deelgenomen aan de solidariteitsbeweging voor de Palestijnse bevrijding”. Wat linkse mensen nooit naar voren kunnen brengen is de conclusie die Rosa Luxemburg al trok tijdens de Eerste Wereldoorlog: in de vervalperiode van het kapitalisme, het tijdperk van ‘ongebreideld imperialisme’, zijn alle naties en alle oorlogen imperialistisch. Bovendien zijn alle oorlogen schakels in dezelfde keten van vernietiging: wie bijvoorbeeld de gewapende krachten steunt die vechten voor de “Palestijnse bevrijding”, steunt noodzakelijkerwijs de “As van Verzet” die wordt gesteund door Iran, dat op zijn beurt een leverancier is van dodelijke drones aan Rusland in zijn aanval op Oekraïne.

Maar er is een heel landschap van politieke krachten die een gebied bewonen dat we vaak het ‘moeras’ noemen, “die tussenliggende zone die al diegenen samenbrengt die heen en weer slingeren tussen het kamp van het proletariaat en dat van de bourgeoisie, die voortdurend op weg zijn naar het ene of het andere kamp”[2].

Geconfronteerd met de oorlog in Oekraïne verdedigen een aantal groepen, meestal met een anarchistische achtergrond, een ondubbelzinnig internationalistisch standpunt van oppositie tegen beide kampen, waarbij ze scherpe kritiek uiten op de anarchistische groepen die ‘autonome eenheden’ hebben gevormd binnen het Oekraïense leger. Dit internationalistische standpunt was het uitgangspunt voor de Praagse ‘anti-oorlog’ conferentie die we afgelopen zomer hebben bijgewoond [3]. Maar zoals we ook in Praag zagen, staat het anarchisme haaks op een coherent politiek kader dat uitgaat van de arbeidersklasse als het enige historische subject dat in staat is het kapitalisme omver te werpen en zo een einde te maken aan alle oorlogen. Ze laten zich vaak verleiden tot het zoeken naar onmiddellijke resultaten op basis van het activisme van kleine groepen (bijvoorbeeld pogingen om de productie of levering van wapens te belemmeren of te saboteren). En in sommige gevallen mondt dit soort activisme uit in een regelrecht linkse politiek, zoals in het geval van de Anarchist Communist Group, die vanaf het begin van de oorlog zowel Israël als Hamas afwees, maar tegelijkertijd bekendheid gaf aan de activiteiten van ‘Palestine Action’ [4], een ‘actiegroep’ die duidelijk haar kamp heeft gekozen.  Revolutionairen moeten actief tussenkomen in dit landschap, de verwarringen daar blootleggen en de helderheid die het heeft bereikt naar een hoger niveau tillen. Maar hoe zit het met het ‘revolutionaire milieu’ zelf: de organisaties van de enige traditie die de afgelopen eeuw of langer een consequent internationalisme heeft gehandhaafd, de internationale communistische linkerzijde?

Imperialistische oorlog en de taken van het linkskommunisme

 Net zoals het proletariaat als geheel, dat Marx in de Bijdrage tot de Kritiek op de  Hegelse Rechtsfilosofie “een klasse van de burgerlijke maatschappij die geen klasse van de bur­gerlijke maatschappij is” noemde, zijn revolutionaire organisaties een ‘vreemd lichaam’ binnen dit systeem, een levende uitdrukking van de kommunistische toekomst, en toch leven en ademen ze binnen dit systeem, en dit betekent dat ze nooit immuun zijn voor het inademen van het gif van de dominante ideologie.

De ziekte die deze ideologie met zich meebrengt staat bekend als opportunisme – de aanpassing aan de vooronderstellingen van dit systeem (zoals het idee dat naties iets eeuwigs zijn en boven de verdeling van de maatschappij in klassen staan) en het afzwakken van principes om een onmiddellijke weerklank te krijgen binnen de massa.

Het binnendringen van het opportunisme in het bestaande milieu van het linkskommunisme is het duidelijkst als we kijken naar de reactie van de verschillende Bordigistische groepen (Internationale Communistische Partijen) op de oorlog in het Midden-Oosten. Na een duidelijk standpunt te hebben ingenomen over de oorlog in Oekraïne, zijn hun verklaringen over Gaza en de Palestijnse kwestie, zoals veel groepen in het moeras, vaak zeer dubbelzinnig, neigend naar steun voor de strijd van de ‘Palestijnse massa’s’ specifiek tegen de Israëlische bezetting, of eisend dat Israëlische arbeiders zich eerst mobiliseren ter ondersteuning van de Palestijnen voordat ze zich kunnen aansluiten bij een gemeenschappelijke klassenstrijd tegen de uitbuiters van beide kampen. Zoals we laten zien in een nieuw artikel in International Review 173, hebben de verwarringen van de Bordigisten over de nationale kwestie diepe historische wortels, en weerspiegelen ze een echte moeilijkheid bij het erkennen dat het kapitalisme niet langer, en nergens, een systeem in zijn opgaande fase met mogelijkheden voor nationale of burgerlijke revoluties zoals het was in de dagen van het Kommunistisch Manifest [5].

Het toegeven aan de burgerlijke ideologie en praktijken, het kenmerk waarmee de ‘rechtervleugel’ van de arbeidersbeweging zich onderscheidt, is altijd gepaard gegaan met sektarisme tegenover de ‘linkervleugel’ van de beweging, tegenover degenen die hechten aan principes en de capaciteit om de diepgaande veranderingen in de situatie van het kapitalisme en het proletariaat te begrijpen een ergernis is voor degenen die door willen gaan met hun opportunistische plannen. Dit is duidelijk het geval met de Bordigisten, die van de weigering om met andere stromingen van de revolutionaire beweging te discussiëren bijna altijd een nieuw ‘eeuwig principe’ hebben gemaakt, een principe dat volledig in strijd is met de praktijk van de Italiaanse Fractie van de Kommunistische Linkerzijde in de jaren 1930, die altijd beweerde dat de confrontatie van politieke standpunten een vitale noodzaak was voor de ontwikkeling en uiteindelijke eenwording van de revolutionaire beweging.

Toen in 2022 de oorlog in Oekraïne uitbrak, riep de IKS  op tot een gezamenlijke verklaring van alle echte groepen van het linkskommunisme ter verdediging van de internationalistische principes [6]. Dit werd gevolgd door andere oproepen (rond de oorlog in het Midden-Oosten, de burgerlijke campagnes rond de ‘verdediging van de democratie’ tegen populistisch rechts). Op enkele uitzonderingen na, waarvan we het belang niet willen onderschatten, zijn deze oproepen systematisch verworpen door de andere groepen.

De reactie (of in de meeste gevallen, het uitblijven van een reactie) van de Bordigisten was te verwachten, omdat het past in hun klassiek sektarische idee dat hun verschillende organisaties al de verheven positie hebben bereikt de enige echte klassenpartij te zijn. Maar we moeten ook opmerken dat de Internationalistische Communistische Tendens, wier programmatische standpunten, vooral over de nationale kwestie, veel dichter bij de onze liggen dan die van de Bordigisten, ook onze oproep verwierp, net als haar voorgangers hebben gedaan op andere momenten van acute imperialistische conflicten, zoals bij de Russische invasie in Afghanistan, de oorlog in ex-Joegoslavië, enz. Een gezamenlijke verklaring van de Kommunistische Linkerzijde werd om verschillende redenen verworpen: omdat ze te algemeen was en voorbijging aan belangrijke verschillen in analyse, omdat ze niet gestuurd werd naar groepen die wij als parasitair definiëren maar die zij willen accepteren als deel van het linkskommunisme (bijvoorbeeld de GIGC [7]), en vooral omdat haar voornaamste bekommernis was om een breder scala aan internationalistische groepen en individuen samen te brengen. Vandaar haar No War But the Class War initiatief, waarbij groepen worden gevormd op basis van een beperkt aantal principes om propaganda of agitatie te voeren tegen imperialistische oorlog [8].

Voor ons was dit een nieuw geval van sektarisme ten opzichte van het linkskommunisme dat gepaard ging met een opportunistische benadering van het moeras - het NWBCW-initiatief was vooral gericht op het anarchistische milieu en werd voorafgaand aan de Praagse conferentie aangeboden als een weg vooruit voor al haar zeer heterogene componenten, waarvan de meerderheid het verzet tegen de oorlog op een volledig activistische manier ziet. In feite, zoals we in een artikel over de conferentie hebben betoogd, was een van de positievere elementen die uit deze bijeenkomst naar voren kwamen het voorzichtige begin van politieke samenwerking tussen de IKS en de Communist Workers’ Organisation (de aan de ICT gelieerde organisatie in het VK) bij het naar voren brengen van een kritiek op individueel of klein groepsactivisme, gebaseerd op een duidelijke erkenning dat verzet tegen imperialistische oorlog alleen kan voortkomen uit de massale strijd van het proletariaat ter verdediging van zijn eigen klassenbelangen[9].

Naar onze mening was dit fragiele moment van eenheid tussen de krachten van de Kommunistische Linkerzijde (dat op echte vijandigheid stuitte van sommige ‘organisatoren’ van de conferentie) een bevestiging van de benadering van de linkervleugel, met name Lenin en de Bolsjewiki, tijdens de conferenties van Zimmerwald en Kienthal tijdens de Eerste Wereldoorlog. De Bolsjewieken begrepen de noodzaak om aan deze conferenties deel te nemen ondanks het feit dat er pacifisten en centristen en ook consequente internationalisten aan deelnamen. Het belangrijkste was om aanwezig te zijn om een rigoureuze kritiek op het pacifisme en centrisme naar voren te kunnen brengen en om een echt internationalistisch standpunt te schetsen (dat op dat moment het best werd uitgedrukt door de leuze “zet de imperialistische oorlog om in een burgeroorlog”). Dezelfde conclusie kan worden gebruikt vandaag: ja, we moeten erop uit gaan en iedereen opzoeken die tegen de imperialistische oorlog wil vechten, met hen samenkomen en met hen discussiëren, maar zonder concessies te doen aan het verwarde idee van organisatie van de groepen, aan hun politieke onsamenhangendheid en aan de burgerlijke en kleinburgerlijke ideologie. Om dit te doen is een verenigd standpunt van de groepen van het linkskommunisme een essentieel uitgangspunt.

Hiermee willen we niet ontkennen dat er belangrijke meningsverschillen bestaan tussen de groepen van de Kommunistische Linkerzijde, zoals de vraag of de huidige drang naar oorlog leidt tot de heropbouw van imperialistische blokken en afstevent op een derde wereldoorlog, of dat de heersende tendens gaat in de richting van een imperialistische chaos die niet minder gevaarlijk is. Dit zijn discussiepunten waar we op terug zullen komen in een tweede artikel, dat zich zal richten op de betekenis van de ‘scheiding’ tussen de VS en Europa. Maar wat Praag liet zien is dat het linkskommunisme echt de enige stroming is die het probleem van oorlog vanuit een klassenperspectief kan benaderen. Naar onze mening leidt de toepassing van dit perspectief in de huidige omstandigheden tot de conclusie dat de mogelijkheid van een massaal proletarisch verzet tegen de imperialistische oorlog voornamelijk zal voortkomen uit de strijd van de arbeiders tegen de aanvallen op hun levensstandaard als gevolg van de economische crisis. Het feit dat deze aanvallen steeds meer gepaard gaan met oproepen tot offers om de oorlogseconomie op te bouwen, zal er zeker toe bijdragen dat arbeiders de link kunnen leggen tussen de strijd voor economische eisen en de kwestie van de imperialistische oorlog, en uiteindelijk hun strijd kunnen politiseren, maar dit blijft een lang proces dat niet moet leiden tot ongeduldige acties die de neiging hebben de noodzakelijke massale strijd van het proletariaat te vervangen. Na tientallen jaren van teruggang in de klassenstrijd kan de arbeidersklasse haar gevoel van zichzelf als klasse - als een wereldmacht die geen vaderland heeft om te verdedigen - alleen terugwinnen door de harde leerschool van de verdediging van haar levensstandaard te doorlopen. De organisaties van de Kommunistische Linkerzijde zullen zeker een sleutelrol spelen in het herstel van de klassenidentiteit en uiteindelijk van het perspectief van de revolutie, maar ze kunnen dit alleen doen als autonome politieke organisaties die gebaseerd zijn op een samenhangend platform en niet als losse ‘fronten’ die misleidend genoeg de mogelijkheid lijken te bieden van meer direct succes in het tegengaan of zelfs stoppen van de oorlog.

D’nA

[1] Zie ons artikel De twist tussen ‘Révolution Permanente’ en ‘Lutte Ouvrière’: Twee trotskistische varianten van dezelfde nationalistische standpunten, ICC Online

[2] De twee spenen die de communisten zogen: Ontkenning van het revolutionaire proletariaat, ontkenning van de dictatuur van het proletariaat, International Review N°172

[3] Praagse “Actieweek”: Activisme is een barrière voor politieke verheldering, International Review N°172

[4] https://www.anarchistcommunism.org/2025/04/14/palestine-antimiltarist-ja... [14], en ons artikel Het ACG zet weer een stap in de richting van steun aan de nationalistische oorlogscampagne, ICC Online

[5] De nationale kwestie volgens de Bordigistische legende, International Review N°173

[6] Twee jaar na de Gemeenschappelijke Verklaring van Communistisch Links over de oorlog in Oekraïne, International Review N°172.

[7] De aanval op het IKS: de raison d’être van de IGCL, ICC online.

[8] Voor een meer ontwikkelde kritiek op dit initiatief, zie De ICT en het Geen Oorlog Maar de Klassenoorlog initiatief: een opportunistische bluf die de Communistische Linkerzijde verzwakt

[9https://nl.internationalism.org/content/1751/praagse-actieweek-enkele-le... [15], Internationalisme n°381

Voor de arbeidersklasse, een klasse waarvan het bewustzijn een van de meest waardevolle wapens is, 1 [20] is het van fundamenteel belang om te leren van haar eigen ervaringen. Telkens wanneer zij op eigen terrein massaal, verenigd en solidair, en vooral met een revolutionaire geestdrift optreedt, laat zij belangrijke lessen na voor de toekomst, lessen die de klasse moet begrijpen en gebruiken voor haar toekomstige acties.

Dat was het geval bij de Commune van Parijs in 1871, die Marx en Engels deed inzien dat de arbeidersklasse, wanneer zij de macht overneemt, de burgerlijke staat niet kan gebruiken om de maatschappij om te vormen tot het kommunisme. Zij moet deze vernietigen om een nieuwe manier van bestuur van de samenleving op te bouwen, met verkozen ambtenaren die te allen tijde kunnen worden afgezet.

Dat was ook het geval bij de revolutie in Rusland in 1905, waarvan dit jaar de 120e verjaardag wordt gevierd. In dit geval was de les nog rijker: we zagen het ontstaan van de massastaking en de oprichting van de organen van haar macht: de arbeidersraden (in het Russisch: de sovjets), de “eindelijk gevonden vorm van de dictatuur van het proletariaat”, zoals Lenin stelde.

Aan deze ervaring willen we dit artikel wijden om te zien hoe ze ons kan helpen de huidige dynamiek van de klassenstrijd te begrijpen, die de IKS heeft omschreven als een historische “breuk” met de voorgaande decennia.

Januari 1905

Alvorens we ons buigen over de dynamiek van de Russische Revolutie van 1905, moeten we kort stilstaan bij de internationale en historische context waarin deze revolutie tot stand kwam. De laatste decennia van de 19e eeuw werden gekenmerkt door een bijzonder sterke economische ontwikkeling in heel Europa. In deze context werd het tsaristische Rusland, een land waarvan de economie nog steeds gekenmerkt werd door een grote achterstand, de ideale plek voor de export van grote hoeveelheden kapitaal om middelgrote en grote industrieën op te zetten. In enkele decennia vond er een ingrijpende transformatie van de economie plaats. In het Rusland van het einde van de 19e eeuw leidde de groei van het kapitalisme tot een sterke concentratie van arbeiders. Het proletariaat in Rusland kenmerkte zich dus door zijn concentratie in enkele grote industriële gebieden, wat het streven naar solidariteit en de uitbreiding van zijn strijd sterk bevorderde. Het zijn deze structurele kenmerken van de economie die de revolutionaire vitaliteit verklaren van een jong proletariaat dat bovendien leefde in een zeer achtergebleven land waar de boereneconomie de boventoon voerde.

In januari 1905 werden twee arbeiders van de Putilov-fabrieken in Sint-Petersburg ontslagen. Er brak een solidariteitsstaking uit en er werd een petitie opgesteld voor politieke vrijheden, het recht op onderwijs, de 8-urige werkdag, tegen belastingen, enz., die tijdens een massale demonstratie aan de tsaar zou worden overhandigd. “Duizenden arbeiders – geen sociaal-democraten, maar religieuze, keizergetrouwe mensen – onder leiding van priester Gapon trekken vanuit alle wijken naar het centrum van de hoofdstad, naar het plein voor het Winterpaleis, om de tsaar een petitie te overhandigen. De arbeiders gaan met heiligenbeelden en hun toenmalige leider Gapon verzekert de tsaar schriftelijk dat hij instaat voor zijn onschendbaarheid en verzoekt hem voor het volk te verschijnen.” 2 [21]

De situatie escaleert wanneer de arbeiders bij het Winterpaleis aankomen om hun verzoek aan de tsaar in te dienen en worden aangevallen door troepen die “de menigte aan met blanke wapens aanvallen, er wordt geschoten op de ongewapende arbeiders, die op hun knieën de Kozakken smeekten hen bij de keizer binnen te laten. Volgens berichten van de politie waren er meer dan duizend doden en meer dan tweeduizend gewonden. De verbittering van de arbeiders was onbeschrijfelijk. “ 3 [22] Het was deze diepe verontwaardiging van de arbeiders van Sint-Petersburg jegens de man die zij ”Vadertje” noemden en die met wapens op hun smeekbede had gereageerd, die de revolutionaire strijd van januari ontketende. In deze periode vond een zeer snelle verandering plaats in de gemoedstoestand van het proletariaat: “Een enorme stakingsgolf overspoelde het hele land en schokte de hele natie […] Ongeveer een miljoen mannen en vrouwen namen deel aan de beweging. Bijna twee maanden lang, zonder enig plan, in veel gevallen zonder eisen te stellen, soms onderbroken, soms weer hervat, alleen het instinct van solidariteit volgend, heerste de staking over het land.” 4 [23]

Het feit dat er zonder specifieke eisen, uit solidariteit, werd gestaakt, was zowel een uiting als een actieve factor in de rijping binnen het Russische proletariaat van die tijd, van het bewustzijn een klasse te zijn en de noodzaak om als zodanig de confrontatie aan te gaan met zijn klassenvijand. De algemene staking van januari wordt gevolgd door een periode van voortdurende strijd, die overal in het land opduikt en weer verdwijnt, voor economische eisen. Deze periode is minder spectaculair, maar even belangrijk. In Warschau vinden bloedige confrontaties plaats. In Lodz worden barricades opgeworpen. De matrozen van het slagschip Potemkin in de Zwarte Zee komen in opstand. Deze hele periode bereidt de tweede belangrijke fase van de revolutie voor.

Oktober 1905

“Deze tweede revolutionaire actie van grote omvang van het proletariaat heeft reeds in wezen een ander karakter dan de eerste in januari. Het element van het politiek bewustzijn speelt al een veel grotere rol. Weliswaar was ook hier de eerste aanleiding tot het uitbreken van de massastaking van bijkomende aard en daarbij ook schijnbaar toevallig het conflict van de spoorwegarbeiders met het beheer, wegens de pensioenkas.Maar de daaropvolgende algemene opstand van het industrieproletariaat wordt gedragen door klare politieke opvattingen. De proloog van de januaristaking was een petitieoptocht naar de tsaar voor politieke vrijheid, de eis van de oktoberstaking luidde: Weg met de constitutionele komedie van het tsarisme! En dankzij het onmiddellijke succes van de algemene staking, het tsaarmanifest van 30 oktober, vloeit de beweging niet terug naar binnen zoals in januari, om eerst het begin van de economische klassenstrijd in te halen, maar stort zich naar buiten in ijverig uitbaten van de juist veroverde politieke vrijheid. Betogingen, vergaderingen, een jonge pers, openlijke discussies, en bloedige afslachtingen tot slot van het lied.” 5 [24] In oktober vond een kwalitatieve verandering plaats, die tot uiting kwam in de oprichting van de Sovjet van Sint-Petersburg, die een mijlpaal zou worden in de geschiedenis van de internationale arbeidersbeweging. Nadat de staking van de typografen zich had uitgebreid naar de spoorwegen en de telegraaf, besloten de arbeiders in een algemene vergadering om de Sovjet op te richten, die het zenuwcentrum van de revolutie zou worden: “De Sovjet ontstond als antwoord op een objectieve noodzaak – een noodzaak die voortvloeide uit de gang van zaken. Het was een autoritaire organisatie die toch geen tradities kende en die onmiddellijk een verspreide massa van honderdduizenden mensen kon betrekken.”  6 [25]

December 1905

“Het gisten na de korte grondwetdroom en het gruwelijke ontwaken leidt eindelijk in december tot het uitbreken van de derde algemene massastaking in heel het tsarenrijk. Ditmaal is het verloop en het uitgangspunt weer helemaal anders dan in de beide vorige gevallen. De politieke actie slaat niet meer om in een economische zoals in januari, zij behaalt ook niet meer een snelle overwinning zoals in oktober. De proeven van de tsaristische camarilla met de werkelijke politieke vrijheid worden niet meer gedaan, en de revolutionaire actie stuit daardoor voor de eerste maal in haar volle breedte op de vaste muur van het fysieke geweld van het absolutisme.”  7 [26]

De kapitalistische bourgeoisie, geschrokken door de beweging van het proletariaat, schaart zich achter de tsaar. De regering paste de liberale wetten die zij zojuist had toegekend niet toe. De leiders van de soviet van Petrograd werden gearresteerd. Maar de strijd ging door in Moskou: “Het hoogtepunt van de revolutie van 1905 werd gevormd door de decemberopstand in Moskou. Het kleine aantal opstandelingen, namelijk de georganiseerde en gewapende arbeiders – zij waren niet met meer dan ongeveer achtduizend – bood negen dagen lang weerstand aan de tsaristische regering, die het garnizoen van Moskou niet kon vertrouwen, het veeleer achter slot en grendel moest houden en alleen dankzij de komst van het Semenovski-regiment uit Sint-Petersburg in staat was de opstand neer te slaan.” 8 [27]

Wat was dan de dynamiek in 1905? Die van de massastaking, van die “oceaan van verschijnselen” (Luxemburg) bestaande uit stakingen, demonstraties, solidariteit, discussies, economische en politieke eisen, kortom alle uitingen die kenmerkend zijn voor de strijd van de arbeidersklasse en die zich tegelijkertijd manifesteren als het resultaat van een rijping van het bewustzijn van de arbeiders, een rijping die plaatsvindt tijdens de gebeurtenissen zelf, maar ook en vooral het resultaat van een ondergrondse rijping, een opeenstapeling van ervaringen en een diepgaande overdenking die op een bepaald moment aan het licht komt. De gebeurtenissen van 1905 komen namelijk niet uit het niets, maar zijn het resultaat van deze opeenstapeling van opeenvolgende ervaringen en overdenkingen die Rusland vanaf het einde van de 19e eeuw hebben geschokt. Zoals Rosa Luxemburg vermeldt: “Deze januari-massastaking [in Sint Petersburg] ontwikkelde zich nu zonder twijfel onder de rechtstreekse indruk van de reusachtige massastaking die kort daarvoor, in december 1904, in de Kaukasus te Bakoe uitgebroken was en een tijdlang heel Rusland de adem benam. De decembergebeurtenissen in Bakoe waren echter op hun beurt niets anders dan een laatste en krachtige uitloper van de geweldige massastakingen die als periodieke aardbevingen in de jaren 1903 en 1904 heel Zuid-Rusland deden wankelen. En de proloog hiervan was de massastaking in Batum (Kaukasus) van maart 1902. Deze eerste massastakingsbeweging in de doodlopende keten van de huidige revolutionaire uitbarstingen is eindelijk slechts vijf tot zes jaar van de grote algemene werkstaking van de Petersburgs textielarbeiders in 1896 en 1897 verwijderd.”

De ‘breuk’, het resultaat van een ondergrondse rijping

Dit concept van ondergrondse rijping van het bewustzijn is moeilijk te aanvaarden voor een groot deel van de groepen in het proletarische politieke milieu, maar ook voor een aantal van onze contacten of sympathisanten. Toch vindt het zijn oorsprong in de geschriften van Marx9 [28], terwijl Luxemburg het idee van de “oude mol” overneemt en Lenin hetzelfde doet. 10 [29] Trotski gebruikt weliswaar niet helemaal dezelfde bewoordingen als de IKS om het fenomeen van de ‘ondergrondse rijping’ van het bewustzijn binnen het proletariaat te beschrijven, maar hij verwijst er heel duidelijk naar in zijn Geschiedenis van de Russische revolutie.

De volgende passage illustreert dit perfect: “Revolutionaire gebeurtenissen worden direct door veranderingen in het bewustzijn der strijdende klassen veroorzaakt. […] De veranderingen in het maatschappelijk bewustzijn hebben uiteraard een deels verborgen karakter; eerst indien zij een bepaalde spanning bereikt hebben, komen de nieuwe stemmingen en gedachten tot uiting als massa-acties.”

Maar bovenal wordt de realiteit van de processen van de ondergrondse rijping bevestigd in alle belangrijke momenten van de strijd van het proletariaat: we zagen het in 1905, we zien het ook in 1917 in Rusland, waar de Oktoberrevolutie werd voorafgegaan door stakingen tegen de oorlog in de voorgaande jaren. En we hebben het ook gezien in historische momenten die dichter bij ons staan. We zagen het in 1980 in Polen met de stakingsbeweging die de ‘heropleving’ van de massastaking op het historische toneel met zich meebracht.: de Poolse arbeiders hadden al belangrijke momenten van strijd voortgebracht in 1970 en 1976, strijd die hard en bloedig was neergeslagen door het stalinistische regime. Gesterkt door deze ervaringen, die ze moesten ‘verwerken’ door een echte ondergrondse rijping van hun bewustzijn, konden de arbeiders in 1980 een intensieve en plotselinge strijd beginnen, met een organisatie die vertakkingen had in het hele land, met coördinatiegroepen die in staat waren om zelf een massastaking te organiseren, waardoor de macht verlamd raakte en gedwongen werd om te onderhandelen en concessies te doen, voordat ze met repressie reageerde toen de strijd afnam. 11 [30]

In de traditie van al deze ervaringen van de arbeidersbeweging hebben we de stakingen in Groot-Brittannië in 2022 geïnterpreteerd als het resultaat van een nieuwe rijping van het klassenbewustzijn, niet als een toevallig strooivuur, maar als het resultaat van een diepgaande overdenking die zich voortzet, met de terugkeer van de strijd van de arbeidersklasse na decennia van apathie en lusteloosheid. We hebben deze bewegingen als een “breuk” bestempeld, om zo te benadrukken dat het een verschijnsel van historische en internationale betekenis was. De belangrijke strijd die volgde op deze eerste manifestatie en heropleving van de strijdbaarheid van de arbeiders, in Frankrijk, de Verenigde Staten, elders in de wereld en recentelijk in België, bevestigt dat de stakingen in Groot-Brittannië geen lokaal en voorbijgaand verschijnsel waren, maar het resultaat van deze ondergrondse rijping die uiteindelijk aan de oppervlakte kwam. Verschillende kenmerken van de bewegingen die zich de afgelopen drie jaar hebben voorgedaan, geven bevestigen onze analyse:

– De wijdverspreide leuze “genoeg is genoeg” gaf uitdrukking aan het lang gekoesterde gevoel dat alle beloften die in de periode na de ‘financiële crisis’ van 2008 waren gedaan, leugens waren gebleken en dat het hoog tijd was dat de arbeiders hun eigen eisen gingen stellen;

– De slogans “we zitten allemaal in hetzelfde schuitje” en “de arbeidersklasse is terug” drukten een tendens uit binnen de klasse (nog in een embryonaal stadium, maar wel reëel) om het gevoel terug te vinden dat zij een klasse is met een eigen collectief bestaan en eigen belangen, ondanks decennia van versnippering als gevolg van de algemene ontbinding van de kapitalistische maatschappij, mede door de opzettelijke ontmanteling van talrijke traditionele industriële centra met een ervaren arbeidersklasse (mijnen, staalindustrie, enz.).

– In de beweging in Frankrijk drukte de massale slogan “Als je ons 64 oplegt, krijg jij Mei 68” een heropleving uit van een collectief geheugen, de herinnering aan het belang van de massastakingen van 1968.

– De internationale ontwikkeling van minderheden die neigen naar internationalistische en kommunistische standpunten; het merendeel van deze elementen en hun pogingen om zich te verenigen zijn minder het resultaat van de onmiddellijke klassenstrijd dan van het oproepen van vragen over de oorlog, wat bewijst dat de huidige klassenbewegingen meer uitdrukken dan alleen maar onmiddellijke bezorgdheid over de verslechtering van de levensstandaard. Ze drukken, meestal nog op een verwarde manier, hun bezorgdheid uit over de toekomst die dit productiesysteem, het kapitalisme, ons biedt.

– Ten slotte kan een ander teken van het rijpingsproces ook worden waargenomen in de inspanningen van het politieke apparaat van de bourgeoisie om de vakbonden en de linkse organisaties te versterken, die de arbeiders moeten controleren en misleiden, Door radicale boodschappen over te brengen aan de arbeidersklasse, probeert ze haar overdenking te ondermijnen en haar eigen controle te behouden.

We staan nog maar aan het begin van deze heropleving van de strijdwil, van de heropleving van de strijd van de klasse op haar eigen terrein, van een opeenstapeling van nieuwe ervaringen die de klasse ertoe kunnen brengen haar strijd te radicaliseren, totdat deze een meer politiek karakter krijgt, waardoor het systeem als zodanig ter discussie kan worden gesteld en niet alleen de omvang van de aanvallen en de onmiddellijke gevolgen daarvan.

Het zal een lang, moeilijk en proces zijn, bezaaid met hindernissen, omdat we ons niet meer in dezelfde situatie bevinden als in 1905 in Rusland, toen de klasse in één jaar tijd van een eenvoudig verzoek aan de tsaar kon overgaan naar een openlijk opstandige fase. De huidige situatie is die van de ontbinding van het kapitalisme, de laatste historische fase van het kapitalisme, die zich niet alleen manifesteert in de verrotting van het hele politieke leven van de bourgeoisie, maar ook drukt op de arbeidersklasse door verschijnselen waarvan de effecten, ideologisch uitgebuit door de heersende klasse, het bewustzijn van de arbeiders sterk en op verraderlijke wijze belemmeren:

“de solidariteit en collectieve actie, die geconfronteerd worden met de versplin­tering van het “bekijk het maar”;

de noodzaak van organisatie botst met ontbinding, desintegratie van de relaties, die de basis van het sociale leven vormen;

het vertrouwen van het proletariaat in de toekomst en in eigen kracht, dat voortdurend bedreigd wordt door de wanhoop en het nihilisme, die overal in de maatschappij aanwezig zijn;

het bewustzijn, de helderheid, de sa­menhang van het denken, de drang naar theoretisch begrip, die zich een weg moeten banen tussen de vlucht in illusies, drugs, sekten, mysticisme, de afwijzing of vernietiging van het denken, alle zo karakteristiek voor ons tijdperk.” 12 [31]

We mogen dus niet ongeduldig worden en elk moment een bevestiging van dit proces verwachten. De rol van revolutionairen is om met een duidelijk standpunt in de klasse tussen te komen door de strijd te voeren met een lange termijn perspectief, en vooral om minderheden te helpen de uiteindelijke gevolgen van de situatie te begrijpen: ofwel de dreigende vernietiging van de mensheid ofwel de mogelijkheid voor de arbeidersklasse om een ander vooruitzicht te openen, namelijk dat van een samenleving zonder klassen, zonder uitbuiting, zonder oorlog, zonder vernietiging van de planeet, kortom, een werkelijk kommunistische samenleving n

 

Helis/22.06.2025

 

1 [32] De arbeidersklasse is de eerste klasse in de geschiedenis die in staat is om een revolutionair bewustzijn van haar bestaan wezen te ontwikkelen, in tegenstelling tot de revolutionaire bourgeoisie, wier bewustzijn beperkt was door haar positie als nieuwe uitbuitende klasse.

2 [33] Lenin, Voordracht over de revolutie van 1905 (1917).

3 [34] Idem.

4 [35] Trotski, 1905 (1909).

5 [36] Luxemburg, Massastaking, partij en vakbonden (1906).

6 [37] Trotski, 1905 (1909).

7 [38] Luxemburg, Massastaking, partij en vakbonden (1906).

8 [39] Lenin, Voordracht over de revolutie van 1905 (1917).

9 [40] Voor Marx is de revolutie een oude mol “„... die zo goed weet hoe hij ondergronds moet werken en plotseling tevoorschijn moet komen”.”.

10 [41] Zie zijn polemiek tegen het economisme in Wat te doen?.

11 [42]De geschiedenis zal zich deze scène van onderhandelingen tussen stakers en ministers herinneren, waarbij de gesprekken tussen de arbeidersafgevaardigden en de ministers via luidsprekers live werden uitgezonden naar de arbeiders die zich massaal voor het regeringspaleis hadden verzameld. Voor een beter begrip van deze beweging, zie onze artikels: ‘Polen augustus 1980: Het proletariaat knoopte weer aan bij de ervaring van de massastaking’ en ‘Polen, augustus 1980: 30 jaar geleden, het wereldproletariaat deed opnieuw ervaring op met de massastaking’

12 [43] Stellingen: De ontbinding als hoogste stadium van het verval van het kapitalisme (2001).

Op 10 juni doodde een voormalige leerling, die een ‘uiterst teruggetrokken’ leven leidde, tien mensen en verwondde elf anderen in een school in de stad Graz in Oostenrijk. Op dezelfde dag vermoordde een middelbare scholier een onderwijsassistente van het college van Nogent-sur-Marne in Frankrijk. Hij was pas 14 jaar oud! Beiden kwamen met wapens: de eerste met een vuurwapen, waarmee hij ‘in het wilde weg’ schoot en mensen doodde, de tweede met een keukenmes in zijn tas, met de bedoeling iemand neer te steken. Die iemand was een 31-jarige moeder die had besloten om op een middelbare school te gaan werken om jongeren te helpen en te beschermen. Dat was ook wat ze die ochtend deed, toen de tassen bij de ingang van de school door de politie werden gefouilleerd. De afgelopen jaren zijn deze gruweldaden, buiten de Verenigde Staten, waar het fenomeen bijna gemeengoed is geworden door de grote verspreiding van vuurwapens, ook in Europa in scholen en universiteiten toegenomen, zoals in Finland, Tsjechië, Kroatië, Servië, enz.

Overal dezelfde uitzichtloosheid die de mensheid kwelt

Waarom zulke daden? Soms is het haat tegen school, tegen die staatsinstelling die het beeld van een toekomstloos bestaan uitstraalt, die je het gevoel geeft dat je niets waard bent, die je verplettert onder het gewicht van wanhoop, angst, teruggetrokkenheid en vernederingen. De moordenaars zijn zelf kinderen die van binnenuit worden verpletterd door een gewelddadige maatschappij zonder toekomst, een kapitalistische maatschappij die aan het wegrotten is. Vaak kunnen ze geen woorden geven aan de woede die hen verteert en hun wanhoop omzet in blinde wraak, en hen verandert in koelbloedige moordenaars. Dus geven ze de maatschappij terug wat ze krijgen: ze doden zoals ze maatschappelijk worden verpletterd, ze vermoorden een klasgenoot.

De maatshappij raakt versnipperd, valt uiteen. Overal heerst werkloosheid, ellende, zijn er problemen om huisvesting, werk en gezondheidszorg te vinden. Overal nemen de oorlogen toe. Overal raakt de planeet in de war. Overal heerst een angstaanjagende toekomstloosheid. Het gebrek aan perspectief is de diepste oorzaak van stress en zelfs van ernstige psychische stoornissen. In 2025 zou bijvoorbeeld 25 % van de adolescenten in Frankrijk lijden aan gegeneraliseerde angststoornissen, 40 % zou depressieve symptomen vertonen en 17 % zou waarschijnlijk tamelijk ernstige of zelfs ernstige psychische stoornissen hebben. [1] En dat geldt voor alle landen ter wereld. Het kapitalisme valt uiteen en sleept in zijn val alle toekomst en alle hoop mee. Het is de ineenstorting van het kapitalisme zelf die tot nihilisme leidt, bij alle generaties en in alle landen.

In Zweden is het aantal klachten van leraren over geweld tegen hen in tien jaar tijd verdubbeld. [2] In het Verenigd Koninkrijk worden jaarlijks tientallen leraren door hun leerlingen aangevallen, een van de hoogste percentages in Europa. [3] En overal nemen de aanvallen met steekwapens toe, wat leidt tot een groeiende paranoia, zowel binnen als buiten de school. In 2022 meldde een rapport van het onderzoeksorgaan van het Amerikaanse ministerie van Onderwijs 93 schietpartijen in dat ene jaar, tegen 10 tien jaar eerder. Overal ter wereld woedt de ‘epidemie’ van geweld en treft deze steeds jongere tieners.

Overal dezelfde reacties

En om hiermee om te gaan, blinken de bourgeoisiëen niet uit in originaliteit: draagbare camera’s en zelfverdedigingslessen in het Verenigd Koninkrijk, camera’s en veiligheidspoortjes in de Verenigde Staten, en zelfs bewapening van leraren. En politici pleiten voor een strengere rechtspraak. In Frankrijk stelde premier François Bayrou vlak na deze gruwelijke minuten in één adem beveiligingspoortjes, strengere straffen en een plan voor geestelijke gezondheid voor. Marine Le Pen kon niets originelers bedenken dan te pleiten voor veroordeling van de ouders.

Hier en elders is het enige antwoord dat het kapitalisme kan geven op het toenemende geweld nog meer geweld en repressie. Een 14-jarige wordt opgesloten zonder echte psychologische hulp, ouders worden veroordeeld zonder opvoedkundige hulp, er wordt overwogen om leraren wapens te geven om te reageren op schietpartijen, enz.

 

Om een volwassene in ontwikkeling te begeleiden, zijn echter menselijke en financiële middelen nodig, zijn er veel leraren en onderwijsassistenten nodig, zijn er artsen, schoolverpleegkundigen, psychologen en psychiaters nodig, is er individuele begeleiding nodig, is er hulp aan gezinnen nodig... In plaats daarvan wordt er ondedrukt en worden er, ondanks de crisis, minder professionals en opvangstructuren ingezet.

Alleen de arbeidersklasse kan dit verschijnsel keren.

Deze jonge moordenaars zijn geen monsters. Het zijn mensen die monsterlijke daden begaan. Ze zijn voortgebracht door een zieke, stervende maatschappij. Hun haat en moordzucht zijn eerst geïnternaliseerd onder de permanente terreur van de kapitalistische maatschappelijke verhoudingen, en vervolgens onder druk van datzelfde systeem tot uitbarsting gekomen, wat heeft geleid tot een reeks verachtelijke daden. Of we nu 14, 31 of 70 jaar oud zijn, we ondervinden allemaal de gevolgen van het verval van de kapitalistische maatschappij en de verwoestingen die deze in de wereld aanricht. Wat jongeren nodig hebben, zijn geen bewakingscamera’s, straffen of wetshervormingen, maar hoop. En hoop vinden we in de strijd voor een betere toekomst, in de eerste plaats tegen armoede, onzekerheid en de verschrikkingen die het kapitalisme ons oplegt, en uiteindelijk in de strijd voor een nieuwe samenleving, zonder uitbuiting, zonder crisis en zonder oorlog. En samen strijden, alle generaties en alle beroepsgroepen samen, tegen het barbarendom van het systeem. Alleen de strijd van de arbeidersklasse biedt perspectief. “De proletariërs hebben niets te verliezen dan hun ketenen. Ze hebben een wereld te winnen n”

Manon/10.07.2025

 [1]     Baromètre du moral des adolescents 

[2]     En Suède, l’inquiétude face à la violence croissante contre les enseignants 

[3]     Royaume-Uni : des solutions face aux agressions des professeurs par leurs élèves

De regering-Bayrou is gevallen. Maar de aanvallen zullen doorgaan! Met de volgende regering, of die nu rechts,[1] links of populistisch is, zullen de ontslagen, de bezuinigingen en de uitbuiting alleen maar toenemen. In Frankrijk – zoals overal ter wereld – kan de bourgeoisie slechts één strategie volgen: grootschalige aanvallen opvoeren op de arbeidersklasse. Zij moet de werk- en leefomstandigheden van arbeiders onder druk zetten om zo het failliet van haar eigen systeem af te wentelen. Dit gebeurt om de belangen van het nationale kapitaal te verdedigen in de steeds brutalere chaos van de internationale concurrentie, én om de gigantische uitbreiding van het militaire arsenaal te financieren.

Brute aanvallen en grote woede onder de arbeiders

Deze aanvallen, die sinds decennia niet meer zijn voorgekomen, zijn geen specifiek Frans verschijnsel. Verre van dat! Overal ter wereld legt de bourgeoisie bezuinigingen en de precarisering van banen op. Gedreven door diepe woede, een gevoel van onrechtvaardigheid en afwijzing, verzetten de arbeiders over de hele wereld zich tegen de bezuinigingen: massale demonstraties en stakingen in België sinds januari, een “historische” staking tegen ontslagen bij Stellantis in Italië afgelopen najaar, een “illegale” staking voor de lonen van de werknemers van Air Canada in juli, herhaalde stakingen bij Boeing sinds eind vorig jaar, en dan hebben we het nog niet eens over andere bewegingen overal ter wereld die bevestigen dat de arbeidersklasse haar strijdbaarheid heeft hervonden en zich verzet tegen de aanvallen van de bourgeoisie.

Was België de afgelopen maanden één van de Europese landen die het meest getroffen waren door de mobilisaties tegen de ingrijpende bezuinigingsmaatregelen, nu is het Frankrijk waar de sociale spanningen sterk toenemen. Met of zonder Bayrou zijn de geplande aanvallen bijzonder hevig: gezondheidszorg, onderwijs, transportsector, ziekteverzuim, uitkeringen voor werklozen en gepensioneerden, sociale minima... De hele arbeidersklasse wordt massaal aangevallen! En de bourgeoisie weet heel goed dat de woede enorm is en dat de arbeidersklasse deze ernstige aanvallen niet onbeantwoord zal laten. De ontevredenheid is sinds de strijd tegen de pensioenhervorming twee jaar geleden niet afgenomen, omdat de bourgeoisie er niet in geslaagd is het idee van een nederlaag te doen ontstaan. De aankondiging van het plan-Bayrou en de brutaliteit van de maatregelen hebben deze woede opnieuw aangewakkerd. De arbeidersklasse kan niet anders dan terugslaan.

Geconfronteerd met deze strijdbaarheid heeft de bourgeoisie zich voorbereid, alle mogelijke valstrikken gezet en alle moeilijkheden uitgebuit waarmee het proletariaat te maken heeft om zijn strijd te ontwikkelen en zijn klassenidentiteit terug te vinden. In dit opzicht zijn de huidige en toekomstige strijd in Frankrijk en de ideologische valstrikken van de bourgeoisie leerzaam voor het hele wereldproletariaat.

De valstrik van de “volks”bewegingen

In mei verscheen een ‘burgercollectief’ ten tonele. Het kwam voort uit extreemrechtse of populistische groeperingen (rond de slogan “Nicolas betaalt”) en profiteerde aanvankelijk van de populistische afkeer van vakbonden, partijen en instellingen. Deze beweging van 10 september, die veel publiciteit kreeg in de media, riep op tot het blokkeren van het land en zijn economie, tot het boycotten van alles en nog wat: het gebruik van creditcards, bankautomaten, aankopen in supermarkten, school...

In de loop van de zomer is de populistische component van het collectief grotendeels verdwenen onder de druk van de verontwaardiging onder de bevolking en vooral de woede van de arbeiders na de aankondiging van het aanvalsplan van Bayrou. Met de massale steun van de linkse en extreemlinkse partijen is deze beweging naar de achtergrond verdwenen, waardoor de linkse krachten, van de PS tot LFI, via de PCF en de trotskisten van Révolution Permanente (de vakbonden hebben min of meer afstand genomen), op de voorgrond zijn getreden, wat tegelijkertijd heeft geleid tot een aanzienlijke heroriëntatie van de eisen van deze beweging in de richting van een meer “arbeidersgerichte” inhoud (met name oproepen tot stakingen en demonstraties).

Deze beweging is zeker een uiting van woede en strijdbaarheid. Er zijn zeker arbeiders aanwezig, waarschijnlijk zelfs in de meerderheid. Maar wat zich op het moment van schrijven aftekent, is een interklassistische beweging, zoals we die in 2018 hebben gezien met de gele hesjes, een beweging waarin ‘het volk’ in opstand komt tegen ‘de elites’.

Achter dit soort retoriek gaat een echte valstrik schuil. Want in dit soort bewegingen wordt de arbeidersklasse machteloos gemaakt, terwijl zij juist de enige kracht is die de bourgeoisie echt kan doen beven en in de toekomst het perspectief kan openen op de omverwerping van het failliete kapitalisme. Waarom?

Door een dergelijke beweging tijdens de zomer op grote schaal te promoten, probeerde de bourgeoisie de eisen van de arbeiders te verwateren in die van de middenlagen van de bevolking. De arbeidersklasse oplossen in ‘het volk’ betekent haar laten verdwijnen van het sociale toneel en de ontwikkeling van haar eigen autonome strijd belemmeren. In plaats van aan het hoofd van de beweging te staan en haar slogans (over lonen, arbeidsomstandigheden, onzekerheid, enz.) op te leggen, wordt de beweging van 10 september gebruikt om de arbeidersklasse te overspoelen met eisen die totaal vreemd zijn aan haar belangen, namelijk die van kleine ondernemers (bakkers, ambachtslieden, enz.) en de kleine bourgeoisie (zoals taxichauffeurs of kleine boeren) over “de fiscale druk”, “de lasten”, “de verstikkende normen”...

Het gevaar van democratische mystificatie

Dit soort bewegingen maakt het proletariaat ook bijzonder kwetsbaar voor mystificaties over de burgerlijke “democratie”. Het is duidelijk dat de beweging van 10 september tijdens de zomer haar ‘burgerlijke’ en ‘volks’ karakter helemaal niet heeft verloren. Integendeel, met het ontstaan van burgervergaderingen en het aanhouden van anti-Macron-leuzen heeft links deze beweging voortdurend gebruikt om de arbeidersklasse te verzwakken. De linkse partijen blijven ons maar hameren op het vooruitzicht van een nieuwe premier, nieuwe verkiezingen die een meer sociale regering zouden kunnen opleveren, waardoor ‘de rijken zouden moeten betalen’ en ‘de rijkdom beter zou worden herverdeeld’... Alsof het failliete kapitalisme hervormd kan worden, meer “sociale rechtvaardigheid” kan brengen, alsof uitbuiting in een systeem dat op zijn laatste benen loopt ‘eerlijker’ kan worden! Dat was heel duidelijk in de burgervergaderingen, waar veel werd gesproken over “Macron omverwerpen”, “directe democratie”, “belastingrechtvaardigheid”, enz.

En dat alles, zo wordt ons verteld, zouden we op 10 september op straat kunnen afdwingen! De burgerlijke kringen, linkse partijen en vakbonden verkopen ons al jaren deze onzin: Syriza in Griekenland, Podemos in Spanje, PS en LFI in Frankrijk... achter de mooie woorden gaat altijd bezuinigingsbeleid schuil wanneer ze aan de macht zijn!

De linkse groeperingen, met name de trotskisten, blijven niet achter bij het verspreiden van het gif van het democratisme: Révolution permanente, onder de pen van zijn woordvoerder Anasse Kazib, heeft de CGT (die weigert de beweging van 10 september te steunen) aangevallen: “Wanneer extreemrechts, achter slogans als ‘Nicolas qui paye’ (Nicolas betaalt) en oproepen om niet te staken, 10 september openlijk boycot, moeten we de strijd tot het uiterste voeren om zoveel mogelijk werkers te overtuigen door hen te steunen”. Lutte Ouvrière, die zoals gewoonlijk veel “radicaler” (en sluwer!) is, beschouwt de oproep van 10 september als ‘verwarrend’... zonder de democratische campagne aan de kaak te stellen en illusies te koesteren over de “rechtvaardige verdeling van rijkdom”.

Achter de oproep om “alles te blokkeren” schuilt de valstrik van isolatie

De centrale leus van de beweging van 10 september, “bloquons tous” (“laten we alles blokkeren”), is onder het mom van radicaliteit ook een valstrik voor de arbeidersklasse. Het “blokkeren van de economie” is een wapen dat voortdurend door de vakbonden wordt gebruikt om het proletariaat te ontwapenen. Terwijl de strijdende arbeiders de solidariteit van hun klassenbroeders moeten zoeken, hun bewegingen zoveel mogelijk moeten uitbreiden en verenigen, betekent “alles blokkeren” dat men de arbeiders probeert op te sluiten in hun bedrijf, in hun sector, achter hun stakingspiket. In plaats van grote, autonome en soevereine algemene vergaderingen, die voor iedereen openstaan en de proletariërs over de corporatistische grenzen heen samenbrengen, waardoor de klasse haar eigen kracht levendig kan voelen en haar collectieve reflectie kan ontwikkelen, worden de arbeiders opgesloten achter de barricade van hun bedrijf. Deze wil om de proletariërs te isoleren ging zelfs zo ver dat er werd opgeroepen tot “algemene zelfisolatie”, dat wil zeggen thuisblijven, volledig versnipperd!

Het is niet de eerste keer dat de bourgeoisie een dergelijke tactiek hanteert. In 2010 en 2023, toen er in Frankrijk massale protesten waren tegen de pensioenhervormingen, sloten de vakbonden de werknemers van de raffinaderijen en de spoorwegarbeiders op in langdurige blokkades, waardoor ze werden meegesleept in uitputtende acties, afgescheiden van de rest van hun klasse. Deze bewegingen leidden tot verdeeldheid tussen degenen die wilden blijven blokkeren en staken en de arbeiders die gedwongen waren om weer aan het werk te gaan en zonder benzine of openbaar vervoer kwamen te zitten.

Heel anders was de massale staking van 1980 in Polen, die volledig werd genegeerd door de media, toen de arbeiders de productie-apparatuur gebruikten, niet om zich op te sluiten in belegerde citadellen, maar om de strijd uit te breiden. De treinen reden toen om de stakers massaal naar de verzamelplaatsen en massabijeenkomsten te brengen. Binnen twee maanden was het land (in werkelijkheid en niet in fantasie) volledig lamgelegd.

De noodzaak van een reactie op klasseterrein

De woede en de wil om te vechten zijn aanwezig onder de arbeiders, ook al zijn er nog steeds reële zwakheden wat betreft de erkenning van hun klassenidentiteit. De bourgeoisie maakt van de zwaktes gebruik om deze strijdbaarheid af te leiden naar interklassisme. De arbeidersklasse kan deze afleiding tegengaan door zich te baseren op haar historische ervaring, zoals die van Polen in 1980, mei 1968 in Frankrijk, of meer recentelijk de beweging tegen de CPE in 2006. De kracht van een strijdbeweging ligt in het vermogen van de arbeiders om hun strijd in eigen handen te nemen, deze zoveel mogelijk uit te breiden naar alle sectoren en zelfs naar alle landen! Soevereine en autonome algemene vergaderingen, massale delegaties en zo breed mogelijke discussies zijn de beste wapens van de arbeidersbeweging. Dergelijke wapens verschillen sterk van burgervergaderingen die tot doel hebben via de straat “volksdruk” op de regering uit te oefenen. De arbeidersvergadering daarentegen streeft naar het ontwikkelen van de strijd en de klassensolidariteit, het enige terrein waarop vandaag de dag de staat kan worden teruggedrongen en morgen het failliete kapitalisme kan worden omvergeworpen.

In een dergelijke dynamiek zullen de arbeiders onvermijdelijk in conflict komen met de vakbonden, die valse vrienden van de arbeidersklasse zijn en in werkelijkheid de waakhonden van de bourgeoisie. Hun rol is om de strijd in goede banen te leiden, de arbeiders te verdelen, sector per sector, bedrijf per bedrijf, en elke overname en uitbreiding van de strijd te verhinderen. De vakbonden plannen trouwens nu al een reeks acties om verdeeldheid te zaaien en ook ideologisch de woede van de arbeiders in goede banen te leiden. Na een interprofessionele vakbondsbijeenkomst om “de mobilisatie te organiseren” en het lanceren van een collectieve petitie om “nee tegen de begroting van Bayrou” te zeggen, wordt een mobilisatie aangekondigd op 18 september, met de mogelijkheid van een protestdag op 3 oktober... Dit alles met de eeuwige en demoraliserende vakbondsoptochten, iedereen achter zijn eigen spandoek, zonder debat, met oorverdovende luidsprekers om elke discussie te verhinderen.

De strijd op klassengebied, met de wapens van het proletariaat, kan niet zomaar worden afgekondigd. Het is bovenal een enorme inspanning van collectief nadenken. Het is geen gemakkelijke weg, maar het is de enige die de mensheid een toekomst kan bieden. Om dit te bereiken moeten de meest strijdbare arbeiders, waar ze dat kunnen, samenkomen, discussiëren, debatteren, de ervaring van onze klasse opnieuw eigen maken en toekomstige strijd voorbereiden.

De arbeidersklasse kan haar revolutionaire perspectief niet verdedigen door te vertrouwen op de vakbonden, die professionele saboteurs van de strijd zijn, of op één of ander “collectief” dat alle klassen wil verenigen in een oproep tot “boycot”, of door te vertrouwen op de burgerlijke politieke partijen en hun parlement. De bourgeoisie weet heel goed dat het wereldwijde proletariaat zijn strijdbaarheid terugvindt in het licht van de aanvallen en massaal reageert, dat er uit de strijd strijdbare arbeidersminderheden zullen voortkomen, die zullen willen discussiëren over hoe te strijden, die zullen begrijpen dat links en de vakbonden ons tot machteloosheid veroordelen. Dat is wat zij vandaag de dag het meest vreest en wat zij, met het laboratorium dat Frankrijk vandaag de dag is, probeert te bezweren n

TG/09.09.2025

 

---

[1]  Op het moment van schrijven ziet het er naar uit dat de voormalige minister van Defensie, Sébastien Lecornu, benoemd zal worden.

 

Overal ter wereld laat de bourgeoisie het proletariaat opdraaien voor de kosten van de economische crisis van haar systeem en de uitbreiding van het militarisme door middel van een stortvloed van aanvallen op de arbeiders. Het is deze opeenstapeling van aanvallen die leidt tot een proces van massale verpaupering en die vandaag de dag een steeds grotere woede veroorzaakt onder de bevolking, met name onder de arbeidersklasse, een wil om terug te vechten en de gevraagde offers niet te accepteren.

Nieuwe aanvallen op de arbeiders zijn onvermijdelijk

Om de economische oorlog op het internationale toneel te overleven en de oorlogsvoorbereidingen te financieren, heeft de bourgeoisie echter geen andere keuze dan de arbeidersklasse steeds strengere bezuinigingsmaatregelen op te leggen. Maar in plaats van een oplossing voor de crisis te bieden, verergeren deze maatregelen alleen maar de tegenstellingen van het kapitalistische systeem. Terwijl enerzijds de schulden torenhoog zijn en de bourgeoisie alle sociale uitgaven schrapt, geeft zij anderzijds astronomische bedragen uit aan bewapening. Voor alle mogendheden, van de kleinste tot de grootste, geldt dezelfde logica: een historische oorlogsinspanning leveren die door de arbeidersklasse moet worden betaald! Deze koers wordt al gevolgd in de geïndustrialiseerde landen van Europa en Noord-Amerika. En laten we ons geen illusies maken: een terugkeer naar een vroegere, draaglijkere situatie is uitgesloten, net als de middelen vrijmaken om de gerechtvaardigde woede te sussen. Oordeel zelf! De meest geïndustrialiseerde landen van Europa bevinden zich in het oog van de storm:

In België is de arbeidersklasse sinds begin 2025 in actie gekomen tegen de maatregelen van de federale regering om 26 miljard euro aan bezuinigingen door te voeren om het concurrentievermogen en de winstgevendheid van de nationale economie te vergroten, terwijl tegelijkertijd tientallen miljarden worden uitgegeven aan de aankoop van militair materieel. Dit omvangrijke bezuinigingsprogramma zal een grote impact hebben op de hele arbeidersklasse, terwijl werknemers in de privésector al massaal worden ontslagen, de automatische indexering van lonen en uitkeringen wordt uitgehold, de toeslagen voor overuren en nachtwerk worden verlaagd, de flexibiliteit van het werk wordt vergroot en het recht op werkloosheidsuitkeringen wordt beperkt. Bovendien worden er forse bezuinigingen doorgevoerd op pensioenen en ziektekostenverzekeringen, wordt het totale aantal ambtenaren verminderd, wordt de vaste aanstelling van onderwijzend personeel in gevaar gebracht, enz.1 [51]

Ook in Duitsland is de nieuwe regering van plan om de komende twee jaar miljarden euro’s te besparen op het basisinkomen (Bürgergeld). De uitgaven zouden volgend jaar met 1,5 miljard euro moeten dalen. In 2027 zou deze besparing 3 miljard euro moeten bedragen. Tegelijkertijd gaan er elke maand 10.000 banen in de industrie verloren en zijn Duitse bedrijven van plan nog eens meer dan 125.000 werknemers te ontslaan. Bovendien is het aantal werklozen in augustus de grens van 3 miljoen gepasseerd en stelt een studie van het Institut der deutschen Wirtschaft (IW) voor om de duur van de werkloosheidsuitkeringen voor senioren te verkorten.

En hoewel een land als Spanje zich voordoet als een uitzondering op deze algemene trend met een bbp-groei van 2,5 % waar de buurlanden alleen maar van kunnen dromen, is de realiteit voor het Spaanse proletariaat minder idyllisch: de economische “goede gezondheid” wordt ondersteund door een sterke neerwaartse druk op de lonen, door de massale instroom van onderbetaalde buitenlandse arbeidskrachten die de gemiddelde lonen naar beneden drukken, waardoor deze steeds meer losgekoppeld worden van de stijging van de kosten van levensonderhoud.

Het meest recente en ‘spectaculaire’ voorbeeld van deze situatie betreft Frankrijk, waar het proletariaat ook zeer hard zal worden getroffen. Premier Bayrou heeft op 15 juli een reeks maatregelen aangekondigd om het kolossale overheidstekort van de Franse economie terug te dringen, en die zijn niet mals: afschaffing van twee feestdagen voor alle werknemers, versterkte controle en toezicht met een zoveelste verscherping van de regels voor de uitkering van honderdduizenden werklozen, inkrimping van het personeelsbestand in de openbare dienst (door één op de drie ambtenaren niet te vervangen), bevriezing van pensioenen en sociale uitkeringen, liberalisering van de arbeidsmarkt... Daar komen nog alle maatregelen bij die extra belemmeringen vormen voor de toegang tot gezondheidszorg of tot de uitkering bij ziekte, onder het mom van “sociale rechtvaardigheid” en “bestrijding van misbruik”. De onnoemelijke hypocrisie van hun rechtvaardiging doet niets af aan de gewelddadigheid van deze aankondigingen.

Geen enkel deel van het wereldproletariaat wordt gespaard

In landen als Argentinië2 [52] of de Filippijnen3 [53] drijft de bourgeoisie de uitbuiting van de arbeidersklasse tot het uiterste. In India vormt de ingrijpende “hervorming” van het arbeidsrecht een frontale aanval op de arbeidsomstandigheden door elke vorm van zekerheid of wettelijke rechten, zoals het minimumloon, vaste werktijden en zekerheid van werk en werkplek, af te zwakken of zelfs af te schaffen. Bovendien hebben de stijgende werkloosheid als gevolg van de verhoging van de Amerikaanse invoerrechten en de stijgende inflatie een zware impact op de levensomstandigheden van de arbeidersklasse.

De arbeidersklasse in China blijft niet gespaard. De opeenvolgende faillissementen in de vastgoedsector hebben al geleid tot honderdduizenden ontslagen en aanzienlijke loonsverlagingen in bouwbedrijven, vastgoedbeheer en de toeleveringsketen. Technologiegiganten zoals Alibaba, Tencent en ByteDance kondigen aanzienlijke personeelsinkrimpingen aan. Werknemers krijgen al maandenlang geen loon uitbetaald. Gemeenten met hoge schulden geven voorrang aan het terugbetalen van obligaties boven het uitbetalen van de salarissen van ambtenaren. De jeugdwerkloosheid heeft al een ongekend hoog niveau bereikt: een op de vier jonge Chinese werknemers is werkloos.

De arbeidersklasse in Noord-Amerika is verre van beschermd tegen hevige economische aanvallen en wordt rechtstreeks blootgesteld aan alle gevolgen van de economische oorlog, de toenemende chaos en de explosieve uitbreiding van het militarisme. In het voorjaar werden in de Verenigde Staten bezuinigingen van bijna 1 biljoen dollar doorgevoerd op de sociale begrotingen voor gezondheidszorg (Medicaid). Concreet betekent dit dat bijna 15 miljoen mensen hun ziektekostenverzekering zullen verliezen. Soortgelijke maatregelen werden genomen tegen het voedselhulpprogramma (SNAP), waar bezuinigingen van 186 miljard dollar leiden tot het verlies van een deel of het geheel van de voedselhulp voor 22,3 miljoen mensen. Ook werd aangekondigd dat ongeveer 225.000 federale ambtenaren zullen worden ontslagen, wat ongetwijfeld zal worden gevolgd door tienduizenden ontslagen in het onderwijs als gevolg van een bezuiniging van 7 miljard euro, evenals soortgelijke bezuinigingen op federale studieleningen en pensioenen van federale werknemers.4 [54]

De wereldwijde economische crisis en de oorlogsspanningen in het hart van de aanvallen

Hoe zijn we zover gekomen? Na de bankencrisis van 2007-2008 en de staatsschulden in de eurozone in 2010-2012 had de bourgeoisie grote moeite om haar economisch systeem overeind te houden. Deze kwetsbaarheid kwam tot uiting in haar chaotische aanpak van de COVID-crisis in 2020 en werd nog eens duidelijk bij het uitbreken van de oorlog in Oekraïne en het Midden-Oosten. Deze conflicten leidden tot een enorme toename van de militaire productie, het opzijschuiven van de “groene economie” en de destabilisatie van de grondstoffenmarkten, industriële doelstellingen en handelsroutes. “De kapitalistische economie bevond zich toen al in een recessie, gekenmerkt door toenemende inflatie, groeiende druk op de valuta’s van de grootmachten en toenemende financiële instabiliteit. De oorlog verergert nu de economische crisis op alle niveaus”.5 [55]

Het economische beleid van de regering-Trump 2 is op zijn beurt een belangrijke factor van mondiale economische instabiliteit, met name vanwege zijn protectionistische oriëntatie (gesymboliseerd door zijn douanebeleid), zijn afkeer van multilateralisme en van het beheer van de wereldeconomie via internationale conferenties en instanties (WTO, Wereldbank, GATT-verdrag, enz.) ten gunste van bilaterale onderhandelingen tussen staten. Een dergelijk beleid staat volledig haaks op de behoeften van de mondiale kapitalistische economie.

Wat we nu zien, is “de huidige poging van de Verenigde Staten om de laatste politieke en militaire overblijfselen van de in 1945 ingestelde imperialistische wereldorde te ontmantelen, [die] gepaard gaat met maatregelen die een duidelijke bedreiging vormen voor alle mondiale instellingen die na de Grote Depressie en de Tweede Wereldoorlog zijn opgericht om de wereldhandel te reguleren en de crisis van overproductie in te dammen”. 6 [56] De afschaffing van deze instellingen zal dezelfde gevolgen hebben als het protectionisme dat volgde op de depressie van 1930 en de wereldwijde crisis verergerde.

De steeds heftigere en oncontroleerbare schokken van de economie leggen alleen maar het onoplosbare probleem bloot waarmee de bourgeoisie wordt geconfronteerd: de wereldwijde crisis van algemene overproductie van het decadente kapitalisme, die elk nationaal kapitaal ertoe aanzet de arbeidersklasse harder uit te buiten in een poging concurrerend te blijven op een oververzadigde wereldmarkt. De wereld wordt vandaag de dag inderdaad op algemene en definitieve wijze geconfronteerd met wat Marx in de 19e eeuw “een epidemie die in elk ander tijdperk absurd zou hebben geleken, [die] de samenleving teistert: de epidemie van overproductie” noemde.7 [57]

De overproductie, die in de 19e eeuw cyclisch was, is sinds het begin van het verval van het kapitalisme wereldwijd en permanent geworden.

Er bestaat geen oplossing voor de crisis van het kapitalisme binnen dit decadente en verrotte systeem. Vandaag wordt de arbeidersklasse opgeroepen om de broekriem aan te halen, morgen zal ze worden opgeroepen om zich te laten afslachten in kapitalistische oorlogen, zoals nu al het geval is in verschillende landen. Geconfronteerd met de leugens van de bourgeoisie, die doet geloven dat de crisis het gevolg is van hebzucht, van de “rijken” of van de domheid van deze of gene regering, is het de verantwoordelijkheid van de revolutionaire organisaties om duidelijk de historische uitdagingen en de noodzaak om het kapitalistische systeem als geheel te bestrijden aan te kaarten, evenals de valstrik van de democratische illusies aan te klagen die daarmee gepaard gaan en die het systeem trachten vrij te pleiten, al het hypocriete en verraderlijke gepraat van de bourgeoisie over het noodzakelijke overleg en de mogelijke alternatieven die via democratische vertegenwoordiging moeten worden gerealiseerd, en die op de een of andere manier de sociale beweging naar de stembus leiden. Deze retoriek heeft tot doel verwarring te zaaien, het bewustzijn en het perspectief voor de strijd te ondermijnen. De fundamentele taak waarvoor het proletariaat zich moet voorbereiden, is dus om met een onafhankelijke strijd, op zijn eigen klassengebied, te reageren op de sabotage van de uitbreiding en eenwording van zijn strijd door de vakbonden en op de misleiding van een “volksregering” die wordt gepropageerd door linkse politici, deze valse vrienden van de arbeiders die, achter hun misleidende retoriek, altijd de bezuinigingen voorbereiden door de arbeidersstrijd te ontwapenen n

Stopio/28.08.2025

1 [58] “De strijd is nog maar net begonnen! Hoe kunnen we onze eenheid en solidariteit versterken? [59] [1]”, pamflet over de strijd in België, beschikbaar op de website van de ICC.

2 [60]De inflatie bedraagt daar al 214,4 %, een percentage dat veel hoger ligt dan verwacht toen de regering-Milei in 2023 aan de macht kwam. Sindsdien zijn 3 miljoen mensen in absolute armoede vervallen (de ergste in 20 jaar) en heeft ondervoeding bij kinderen een niveau bereikt dat vandaag de dag alleen nog maar voorkomt in plaatsen als Gaza of Sub-Sahara Afrika.

3 [61]Constante stijging van de prijzen van basisproducten terwijl de lonen stagneren.

4 [62]“Geconfronteerd met de xenofobe aanvallen van Trump op de arbeidersklasse en de roep om ‘verdediging van de democratie’... moet de arbeidersklasse haar strijd op haar eigen terrein ontwikkelen! [63] [2]”, gepubliceerd op de website van de ICC (2025).

5 [64]“Resolutie over de internationale situatie van het 26e congres van de ICC [65] [3]”, Revue internationale nr. 174 (2025)

6 [66]Idem.

7 [67]Marx, Communistisch Manifest (1844)

Met de intensivering van de bombardementen in Oekraïne en Rusland en de nieuwe uitbarsting van barbarij in Pokrovsk, blijft de eindeloze politiek van terreur en vernietiging onophoudelijk op de burgerbevolking neerkomen. In het Midden-Oosten zet het Israëlische leger onvermoeibaar zijn genocidale bombardementen voort en begint het aan een nieuwe bloedige operatie, een grootschalig plan om het tot puin herleide Gaza te veroveren. De verwoeste gebieden en de talloze slachtoffers getuigen overal van een verscherping van de imperialistische conflicten. De oorlogen van het kapitalisme raken op alle continenten onverbiddelijk vast, gevangen in een waanzinnige logica van verschroeide aarde, een onuitputtelijke vlucht vooruit in de vernietiging en uitbreiding van de chaos. De heropleving van de nucleaire dreiging en de daarmee gepaard gaande verbale escalatie zijn daar een huiveringwekkende uitdrukking van.

In deze context boden de enscenering van de ontmoeting tussen Trump en Poetin in Alaska en die van Washington met de Europese leiders en Zelenski een spektakel dat uiteraard niets heeft veranderd aan de gruwel van de oorlog: de scheiding tussen de Europese mogendheden en Uncle Sam, de onvoorspelbaarheid en het diskrediet van de Amerikaanse diplomatie, de leegheid van de besprekingen, benadrukken alleen maar de versnelling van de wereldwijde chaos en de historische impasse waarin het kapitalistische systeem zich bevindt. Deze nachtmerrieachtige situatie voedt de angsten en dient als rechtvaardiging voor een wapenwedloop die de mensheid nog meer bedreigt.

Op alle vlakken laat de bourgeoisie zien dat ze geen andere toekomst te bieden heeft dan oorlog, ellende en rampen van allerlei aard. Op volstrekt onverantwoordelijke en criminele wijze zet zij, onder het gewicht van de acute economische crisis, ook schaamteloos de vernietiging van het milieu voort, waardoor de opwarming van de aarde en een hele reeks vormen van vervuiling die een directe bedreiging vormen voor de mensheid, en in de eerste plaats voor de armsten, worden versterkt. Elk jaar worden de gevolgen daarvan steeds zichtbaarder. De hittegolf van deze zomer werd opnieuw gekenmerkt door enorme branden, overal in Europa, die grote geografische gebieden verwoestten, met name in het Middellandse Zeegebied (Spanje, Portugal, Griekenland, Zuid-Frankrijk...). Dit somber beeld is een overtuigende bevestiging van de versnelde ontbinding van het kapitalistische systeem, waarin alle crises en rampen elkaar in een ware helse spiraal voeden.

Geconfronteerd met deze apocalyptische wereld staat de bourgeoisie met de rug tegen de muur en heeft ze geen andere keuze dan massale aanvallen in alle richtingen uit te voeren, zoals ze overal doet. Zoals altijd moet het proletariaat de crisis en de oorlogseconomie betalen met zijn loon, zijn zweet en zelfs zijn bloed. De heersende klasse laat zo zien dat ze geen echte oplossing heeft om het tij te keren van de tragedie die ze zelf heeft veroorzaakt door haar roofzucht en de concurrentielogica van haar doodziek systeem.

Is de toekomst dan hopeloos? Als we rekenen op de heersende klasse, haar verkiezingsbeloften en haar leugens, die ons “democratie” en “sociale rechtvaardigheid” voorhouden om de impasse van haar systeem beter te verbergen, zijn we verloren. Aan de andere kant bestaat er wel degelijk een sociale kracht die een echt perspectief kan bieden: het internationale proletariaat.

Het kapitalisme in verval, verstrikt in zijn tegenstrijdigheden en in de veralgemeende concurrentie, heeft het proletariaat geen echte hervormingen meer te bieden. Het kan alleen maar zijn levensomstandigheden aanvallen, het steeds verder uitmelken. Onze klasse heeft dus absoluut niets te winnen bij dit systeem. Maar omdat zij geen ander belang heeft dan de strijd, omdat zij een uitgebuite klasse is in het hart van de wereldproductie, heeft zij ook het bijzondere kenmerk dat zij een revolutionaire klasse is. Alleen zij, door de universele omstandigheden van haar uitbuiting, beschikt over de wapens om het kapitalisme dat haar ketent te vernietigen door de sociale verhoudingen af te schaffen die gebaseerd zijn op de uitbuiting van de mens door de mens.

De geschiedenis van de arbeidersbeweging getuigt van de creatieve kracht van de arbeidersklasse, van de sociale kracht van haar strijd, van haar vermogen om een revolutionair perspectief te bieden voor een bevrijde, klassenloze samenleving. De Commune van Parijs, de revolutie in Rusland in 1917 en de revolutionaire golf van 1917-1923 tonen aan dat het niet gaat om louter utopische dromen, maar om een reële historische beweging, voortkomend uit een materiële noodzaak.

Vandaag, na een dertigtal jaren van apathie, van afnemende strijdbaarheid en bewustzijn, is datzelfde proletariaat, ook al zijn de nieuwe generaties arbeiders minder ervaren, weer de weg van de strijd ingeslaan. In de zomer van 2022 markeerde de massale beweging in Groot-Brittannië, die de naam “zomer van de woede” kreeg, het begin van een echte “breuk”. Dit in de zin dat er overal ter wereld een enorme woede en een sterke strijdbaarheid tot uiting komen (die de bourgeoisie zorgvuldig verbergt door een ruime mediastilte): Frankrijk, de Verenigde Staten, Canada, Korea, België... Deze overal als “historisch” bestempelde gevechten getuigen van een spectaculaire terugkeer van de strijdbaarheid van het proletariaat, gevoed door een ondergrondse rijping van het arbeidersbewustzijn. Arbeiders zijn niet langer bereid om de aanvallen zonder morren te accepteren, zoals eens te meer bleek uit de strijd in Groot-Brittannië in 2022 en daarna elders, met dezelfde slogan: “Genoeg is genoeg!”.

De massale aanvallen waarmee de arbeiders opnieuw worden geconfronteerd, moeten hen ertoe aanzetten terug te vechten. De arbeidersklasse heeft eigenlijk geen andere keuze dan te strijden. Deze strijd zal lang en moeilijk zijn, bezaaid met valstrikken en obstakels die door de bourgeoisie en de verrotting van haar systeem zelf worden opgeworpen. De revolutionairen en de meest strijdbare minderheden hebben in deze context al een bijzondere rol en verantwoordelijkheid: zich engageren, zich voorbereiden om de strijd aan te wakkeren door zo snel mogelijk op vastberaden en strijdbare wijze te interveniëren, om het geheugen van de arbeiders aan te wakkeren, om het internationalisme en de klassenprincipes te verdedigen. Geconfronteerd met de intense democratische propaganda, met name van « links » en « radicaal links», en met het grote gevaar van interclassisme (bewegingen waarbij de eisen en strijdmiddelen van de arbeidersklasse oplossen in de eisen van het “volk”, de kleine ondernemers, de kleine bourgeoisie, enz.), zullen de revolutionaire minderheden en de arbeidersklasse hun autonomie en hun strijdmethoden moeten verdedigen, namelijk de verdediging van de plaatsen van bijeenkomsten, algemene vergaderingen, stakingen en massale straatdemonstraties. Een zo breed mogelijke strijd die vastberaden, maar ook en vooral bewust moet zijn n

WH/01.09.2025

Ertoe verleid om ‘buitenlanders’ de schuld te geven van alles wat slecht is, variërend van bezuinigingen op de sociale zekerheid tot het in gevaar brengen van kinderen, hebben de deelnemers aan de demonstraties tegen asielzoekers en vluchtelingen in Groot-Brittannië zich gedragen als echte patriotten door te zwaaien met de Union Jack en het kruis van St. George. Het is met name de Engelse vlag die lantaarnpalen siert of op muren en rotondes geschilderd wordt. De betekenis ervan is duidelijk: sommigen van ons hebben het recht om hier te wonen, buitenlanders en/of ‘illegalen’ moeten weg. Een perfecte toepassing van de politiek van de uitbuitende klasse om de uitgebuitenen tegen elkaar op te zetten.

In de VS, waar al niets ontziende massale deportaties plaatsvinden, zwaaien sommigen die het doelwit zijn van dezelfde racistische logica ook met vlaggen. Soms met de Amerikaanse vlag om te laten zien dat immigranten ook patriotten kunnen zijn, soms met de vlag van Mexico of andere Latijns-Amerikaanse landen, omdat veel van de arbeiders die door de ICE-razzia’s worden getroffen, uit die landen vandaan komen.

Het idee dat de uitgebuitenen zelf moeten laten zien dat ze loyaal zijn aan deze of gene nationale vlag is niet nieuw. In 1912 zwaaiden de stakende textielarbeiders van Lawrence in de VS, van wie velen zojuist waren gearriveerde immigranten waren, ook met de Stars and Stripes als reactie op de beschuldiging dat ze on-Amerikaanse, buitenlandse onruststokers waren. Maar de Industrial Workers of the World (IWW), die de staking steunden, aarzelden niet om deze benadering te bekritiseren in een artikel getiteld “The Flag of the Free” (Industrial Worker, 21 maart 1912)[1]:

“De vlag van de vrijheid, onzin! Duizenden stakers in Lawrence en honderden mensen in San Diego zullen hebben ontdekt dat het enige patriottisme dat het kapitalisme erkent, winstpatriottisme – dollarpatriottisme is. En de honderdduizenden die over deze zaken lezen en erover horen, zullen de ware betekenis inzien van de afgodische eerbied voor het stukje stof van de meesters. De vlag is slechts een blinddoek voor de ogen van de arbeiders”.

We kunnen het daarmee alleen maar eens zijn: alle nationale vlaggen zijn de vodden van de meesters! Het is een blinddoek voor onze ogen, die ons verblindt voor de realiteit dat de arbeidersklasse geen land heeft, dat de natie altijd toebehoort aan degenen die de rijkdom, de politieke macht en de krachtigste wapens hebben vergaard. Kortom, aan de heersende klasse. Twee jaar na het artikel zou de IWW hieraan hebben toegevoegd dat de Amerikaanse vlag een middel is om de arbeiders in te lijven voor de slachting van de imperialistische oorlog, naast de Britse Union Jack en de driekleur van Frankrijk of Duitsland.

En daarom zijn revolutionairen tegen alle nationale vlaggen. Niet alleen de vlaggen van de machtigste imperialistische staten, maar ook tegen de vlaggen van de ‘onderdrukte naties’, zoals Oekraïne of Palestina, die zich alleen tegen de overheersing van een bepaalde macht kunnen ‘verzetten’ door zich aan te sluiten bij andere imperialismen. In het geval van Oekraïne zijn dat onder andere de Amerikaanse en West-Europese staten, in het geval van Palestina en Hamas het islamitische regime van Iran.

Tegen alle nationale vlaggen en verdeeldheid, voor de internationale eenheid van de arbeidersklasse!

Amos

[1] Dit artikel werd onder onze aandacht gebracht door een kameraad op het libcom-discussieforum die zichzelf adri noemt. Samen met een andere kameraad, msommer, die zich identificeert als radencommunist, bekritiseerden zij anarchisten in de VS die het zwaaien met Mexicaanse en Palestijnse vlaggen tijdens demonstraties rechtvaardigen omdat deze vlaggen symbool staan voor de strijd tegen onderdrukking, terwijl ze in werkelijkheid een middel zijn om arbeiders te verstrikken in de burgerlijke politiek. De betreffende thread heet Are anarchist organisations in decline? [69]

Op 12 juni bombardeerde Israël Iran massaal, dat onmiddellijk terugsloeg. Duizenden raketten, raketten en drones vlogen door de lucht. Daaronder werden huizen en ziekenhuizen verwoest. De internationale pers sprak van een uiterst ernstige situatie die het Midden-Oosten in chaos kon storten.

In de nacht van 21 juni mengden ook de Verenigde Staten zich in het conflict door onder meer dertien ton zware penetrerende bommen af te werpen om de Iraanse nucleaire installaties te vernietigen. Sinds de Tweede Wereldoorlog waren er geen zo krachtige wapens meer gebruikt.

In deze situatie van oorlog en barbarij besloot onze organisatie een internationale openbare online-bijeenkomst te organiseren. Het doel van deze bijeenkomst was uiteraard om de situatie te bespreken, te analyseren en te begrijpen, maar er is nog iets belangrijker: de revolutionaire krachten, die in veel landen van elkaar geïsoleerd zijn, samenbrengen om gezamenlijk de proletarische stem van het internationalisme te laten horen.

In die zin kunnen we meteen zeggen dat deze internationale openbare bijeenkomst een groot succes was. De bijeenkomst werd in enkele dagen tijd georganiseerd en talrijke kameraden gaven gehoor aan die oproep. Zij hekelden het imperialistische karakter van alle kampen en alle naties die bij het conflict betrokken zijn en verdedigden met kracht dat de enige toekomst voor de mensheid ligt in de solidariteit en eenheid van de arbeiders, over grenzen, rassen en religies heen.

De enige spijtige zaak: de afwezigheid – met uitzondering van Internationalist Voice [70] [1][1] [71] – van de andere revolutionaire groeperingen van de kommunistische linkerzijde, die we toch hartelijk hadden uitgenodigd[2] [72].

Een uiterst ernstige wereldsituatie

Alle deelnemers bevestigden dat de huidige oorlogen het gevolg zijn van het kapitalistische systeem en de imperialistische rivaliteit tussen grote en kleine mogendheden. Zoals een kameraad opmerkte: “de doos van Pandora is in 1914 geopend”. Maar hoe valt de toename van de huidige spanningen te verklaren? Waarom breiden de oorlogen zich weer uit en bedreigen ze steeds grotere delen van de wereld? Waarom explodeert de wapenproductie overal?

Vele kameraden wezen op de toenemende polarisatie tussen de Amerikaanse grootmacht en China:

“Het gaat om een wereldwijde strijd tussen twee grootmachten: China en de Verenigde Staten”.

“De Verenigde Staten richten hun imperialistische aandacht opnieuw op China, en dat is vooral duidelijk geworden sinds de AUKUS-overeenkomsten, en met Australië in het bijzonder.”

In sommige tussenkomsten werd ook gewezen op economische belangen:

“Dit conflict houdt in wezen verband met handelsroutes en economische toegangswegen.”

“Deze mogendheden strijden om economische controle, handelsroutes en technologische superioriteit.”

Andere tussenkomsten benadrukten wat in hun ogen een rationele en politieke visie van de bourgeoisie was: “[oorlogen] zijn politieke instrumenten van de heersende klasse, die worden gebruikt om revolutionaire bewegingen te vertragen, samenlevingen uit te buiten en kapitalistische belangen te waarborgen.”

Andere kameraden wezen er echter op dat de huidige dynamiek voortkomt uit de toenemende chaos. Een spreker benadrukte in dit verband de realiteit van “fragmentatie” en “ieder voor zich”, en wees op “de schommelingen in het beleid van Trump, die een weerspiegeling zijn van de twisten binnen de bourgeoisie”. Wij zijn het volledig eens met dit antwoord dat tijdens het debat naar voren kwam. De dynamiek van de discussie maakte het vervolgens mogelijk om de vraag aan te snijden die achter de hele huidige dynamiek in de wereld schuilgaat: hebben we te maken met de vorming van twee nieuwe imperialistische blokken, zoals tijdens de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog? Met andere woorden, zijn we op weg naar de Derde Wereldoorlog? Deze vraag is belangrijk omdat een dergelijke wereldwijde explosie, gezien het vernietigingsvermogen van talrijke mogendheden, synoniem zou zijn met een algemene nucleaire Holocaust en dus met het einde van de mensheid. Het antwoord dat uit het debat naar voren kwam, was overwegend: NEE! Een kameraad stelde heel duidelijk: “We zijn niet op weg naar blokken zoals tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog, maar naar fragmentatie, zoals we zien in Oekraïne, Afrika en het Midden-Oosten”. Een ander voegde hieraan toe: “Wat de blokken betreft, zie ik die niet ontstaan. Het is interessant om te zien in hoeverre Netanyahu op eigen houtje handelt: het zal interessant zijn om te weten of de IKS denkt dat de Verenigde Staten Israël als aanvalshond gebruiken of dat het voor Netanyahu eerder een kwestie is van ‘ieder voor zich’[3] [73]”.

Om de betekenis van de dynamiek van de chaos volledig te begrijpen, moeten we uitgaan van de historische fase van het kapitalisme: de ontbinding. Aan het einde van deze discussie kwam de IKS tussenbeide om dit naar onze mening essentiële idee te verdedigen: “Van 1945 tot 1990 was de wereld gestructureerd in twee blokken met twee supermachten [...]. In 1989, met de ineenstorting van de USSR, had men kunnen denken dat de Verenigde Staten als grote overwinnaars en heersers uit de bus zouden komen, maar de Amerikaanse bourgeoisie begreep onmiddellijk welke moeilijkheden zich zouden voordoen. Er was de grote toespraak van Bush senior waarin hij de noodzaak van een “nieuwe wereldorde” benadrukte, en er was de demonstratie van militaire macht in de Golfoorlog. [...] Waarom deze demonstratie? De Amerikaanse bourgeoisie zei tegen de wereld en in het bijzonder tegen haar bondgenoten: “Jullie zijn ons gehoorzaamheid verschuldigd, wij hebben een overweldigende militaire macht”. Op korte termijn was de eerste Golfoorlog een enorme militaire overwinning. Maar slechts twee jaar later explodeerde Joegoslavië: de voormalige bondgenoten (Frankrijk, Duitsland, de Verenigde Staten) gingen hun eigen kaarten uitspelen. […] En dan zou Joegoslavië doen uiteenvallen in vier of vijf landen. Dat is in een notendop wat er nu al 35 jaar gebeurt. Dat wil zeggen dat de Verenigde Staten een steeds overweldigender militaire macht hebben ten opzichte van al hun concurrenten, ze vergroten de kloof. Ze investeren elk jaar evenveel als de rest van de wereld. En ze slaan steeds harder toe. Dat zien we bij Iran. Toch kalmeert dat niet alle tegenstanders. Integendeel! Het voedt de versnippering. Het voedt de neiging van elke imperialist om zijn eigen kaart te uit te spelen. Dat is de echte historische dynamiek die niet zal stoppen en daarom is wat er in Iran gebeurt uiterst ernstig en historisch”.

Nadat door enkele tussenkomsten was vastgesteld dat Iran verzwakt is, kon de discussie verder gaan: “Iran is vernederd en verzwakt, maar de mollahs blijven aan de macht. De vraag is hoe het zit met de destabilisatie van de regio, het belang van de arbeidersklasse in Iran en het vermogen van de mollahs om aan de macht te blijven. Hun gebrek aan luchtmacht […] moedigt hun buren aan”.

Uiteindelijk betekent dit nieuwe conflict tussen Israël, Iran en de Verenigde Staten een kwalitatieve stap in de versnelling van de chaos en de oorlogsbarbaarsheid. Voor het eerst sinds 2003, toen de Verenigde Staten hun positie in de Stille Oceaan wilden versterken, werden ze opnieuw gedwongen militair in te grijpen, wat eens te meer getuigt van het verval van hun alleenheerschappij. Het machtsvertoon door middel van bombardementen om indruk te maken op China (op volstrekt illusoire wijze) en hun autoriteit op te leggen, is daar een duidelijk teken van. Bovendien zijn bij deze nieuwe oorlog twee regionale machten betrokken, waarvan er één, Iran, op instorten staat, wat samen met de extreme verzwakking van de macht van de mollahs bijdraagt tot een ongekende destabilisatie van het hele Midden-Oosten en zelfs van de hele wereld[4] [74].

Wat moet het antwoord van de arbeidersklasse zijn?

Geconfronteerd met de toenemende barbarij en de oorlog die zich blijkt te verspreiden, was het duidelijk dat alle deelnemers op zoek waren naar een plek om te debatteren en het proletarische internationalisme te verdedigen. Dat bleek uit deze tussenkomst: “Ik ben blij dat we op zoek zijn naar een coherente proletarische internationalistische lijn”. Deze zoektocht maakte het mogelijk om duidelijk te stellen dat “internationalisme een standpunt is dat wij verdedigen. De arbeidersklasse is internationaal en onze strategie en tactiek zijn gebaseerd op dit principe”. De discussie richtte zich vervolgens op het verder uitdiepen van de vraag hoe dit kernprincipe van de arbeidersbeweging, dat al sinds het Kommunistisch Manifest van 1848 wordt verkondigd, in praktijk moest worden gebracht. Daarbij werd benadrukt dat “de proletariërs geen vaderland hebben”. Zoals een kameraad bevestigde werd het standpunt gedeeld dat “wij tegenover de barbarij van de imperialistische oorlog, het proletariaat oproepen om niet het ene land boven het andere te steunen. Tegen de oorlog roepen wij de arbeiders van de hele wereld op om zich te verenigen en een klassenstandpunt in te nemen in plaats van een nationalistisch standpunt”. Iedereen erkende dat het ging om een eis, een moeilijke strijd tegen de intense bourgeoispropaganda. De discussie werd voortgezet met een poging om de ideologische valstrikken en obstakels die de bourgeoisie de arbeidersklasse in de weg legt, in kaart te brengen. Hoe? door de democratische misleidingen aan de kaak te stellen van de valse vrienden in de linkse partijen, de vakbonden en vooral die van uiterst links, die momenteel in de lift zitten: “uiterst links-kan zich mobiliseren om zowel het nationalisme als de anti-Trump-demonstraties te steunen”.

Geconfronteerd met al deze propaganda was de discussie een bron van nadenken over de manier waarop de arbeidersklasse vandaag de dag haar strijd voert, in een poging om daar lering uit te trekken:

De eerste les was de duidelijke erkenning dat de arbeidersklasse “niet verslagen is”. Zo werd de nadruk gelegd op de context waarin de realiteit moest worden beoordeeld van “een ondergrondse rijping van het bewustzijn” binnen het proletariaat en een dynamiek als gevolg van de “breuk” met de stuurloosheid van de afgelopen decennia [5] [75].

De tweede essentiële les is het feit dat de arbeidersklasse niet de kracht heeft om zich te verzetten tegen de oorlog in de oorlogvoerende landen, waar ze onder vuur ligt van bommen en wraakzucht. Op dezelfde manier blijft ze in de perifere landen te veel beïnvloed door de democratische misleiding en het gewicht van het nationalisme. Zoals een kameraad benadrukte: “Nationalisme is een ernstige ziekte die de arbeidersklasse treft en die leeft in de derdewereld-visie in onderontwikkelde landen. Kijk bijvoorbeeld naar de illusies over Nasser, Mugabe, enz. Zij waren brute onderdrukkers en geen verdedigers van de vrijheid. De beelden van mensen die de aanvallen van Hamas op Israël toejuichen, zijn een schande voor de arbeidersklasse”.

De derde les is het belang te erkennen van de ervaring van het proletariaat in de westerse landen, de realiteit van zijn strijd, ook al kan die strijd de oorlog nog niet tegenhouden, laat staan beëindigen: “Geconfronteerd met de ontwikkeling van oorlogen zou men kunnen verlangen naar een echt antwoord van de arbeidersklasse dat een einde maakt aan de oorlogen. Maar op dit moment, en nog voor lange tijd, is dat niet mogelijk!”

De vierde les die we kunnen trekken is dat ondanks zijn strijd, de zwakheden van het proletariaat nog te groot zijn om zijn bewustzijn zodanig te ontwikkelen dat het zijn strijd kan politiseren. Dat zal een langzaam, moeilijk en nog zeer langdurig proces zijn, bezaaid met obstakels en valkuilen.

Als laatste les heeft de IKS, gezien deze moeilijke realiteit, gewezen op het gevaar van ongeduld. Dit is namelijk een plaag die kenmerkend is voor de invloed van de kleinburgerlijke ideologie en een drager van opportunisme binnen de arbeidersbeweging: “Tr. [een deelnemer] zei: Marx zou begrijpen dat ongeduld moet worden vermeden, en dat is waar. In de arbeidersbeweging is de kwestie van onmiddellijkheid en ongeduld een echt probleem geweest. In de Bond van Kommunisten, tijdens de confrontatie tussen Marx en de Willich-Schapper-tendens, [...] zeiden Willich en Schapper dat de revolutie meteen moest plaatsvinden. Marx zei dat dit een doodlopende weg was, dat het proletariaat nog vele decennia zou moeten strijden om de bourgeoisie het hoofd te kunnen bieden. Dit was al een probleem in de negentiende eeuw. Ongeduld is een voedingsbodem voor opportunisme. Er is een beroemde tekst van Rosa Luxemburg waarin zij uitlegt dat we jarenlang van overwinning naar overwinning zijn gegaan, maar vervolgens verschrikkelijke nederlagen hebben geleden. Echte revolutionairen zijn van mening dat we de problemen nu niet meteen kunnen oplossen. Er zijn veel rampen, bloedbaden en wreedheden: we kunnen dat niet meteen voorkomen. Dat besef moeten we in ons achterhoofd houden. Dat is een verschil met uiterst links: zij zeggen “nu”, in 1968 was de slagzin “revolutie nu”, een kleinburgerlijk idee. Wij werken voor de toekomst, voor het perspectief. Na 1968 zijn veel teleurgestelde jongeren, die onmiddellijk een revolutie wilden, verloren gegaan voor de strijd (er is toen zelfs gesproken over zelfmoord onder teleurgestelde jongeren). We moeten daarop terugkomen en krachtig strijden tegen het ‘immédiatisme’ [hier en nu, nvdv]. De arbeidersbeweging bestaat al twee eeuwen, we weten niet wanneer de revolutie zal plaatsvinden. Maar de enige manier om dat perspectief voor te bereiden is door te voorkomen dat het potentieel, dat in een minderheid van de klasse bestaat, teniet gedaan wordt. We moeten de nadruk leggen op geduld hebben”.

Een van de allerlaatste tussenkomsten benadrukte dat “het erg belangrijk is dat de kameraden niet ontmoedigd raken door het uitblijven van massale stakingen in het hart van Europa, dat zal veel tijd kosten. Vandaag is er een stap vooruit gezet: revolutionairen en internationalisten zijn bijeengekomen om een dimensie van de klassenstrijd te verduidelijken”. Wij zijn van mening dat de bezorgdheid en de geest van deze tussenkomst belangrijk zijn om weerstand te bieden en te strijden.

Ter afsluiting van dit artikel herhalen wij onze oproep tot discussie en moedigen wij al onze kameraden en lezers aan om deel te nemen aan onze volgende bijeenkomsten. Houd onze website in het oog, waar wij regelmatig de data en locaties van deze debatten publiceren. We roepen ook op om onze recent gepubliceerde pamfletten over de oorlog en de klassenstrijd te verspreiden (die in pdf-formaat op onze website staan) n

WH/29.06.2025

[1] [76] Raadpleeg hun website voor hun duidelijke internationalistische standpunt over de huidige oorlog in het Midden-Oosten.

[2] [77] Wij sluiten ons aan bij de zeer terechte opmerking van een van de deelnemers: “Jammer dat er geen kameraden van andere organisaties van de Kommunistische Linkerzijde aanwezig zijn. Het is belangrijk dat de organisaties de polemiek, de discussies en de correspondentie voortzetten. Alleen in het kader van de Kommunistische Linkerzijde zal de arbeidersklasse zegevieren”.

[3] [78] Wij denken dat deze twee aspecten elkaar niet tegenspreken: Biden en vervolgens Trump werden geconfronteerd met de logica van “ieder voor zich” die het Midden-Oosten in vuur en vlam zet, met inbegrip van de Israëlische regering, die haar eigen belangen stelt boven die van haar Amerikaanse bondgenoot. In dit kader hebben de Verenigde Staten echter een beleid gevoerd dat erop gericht is hun greep op de situatie zo goed mogelijk te behouden.

[4] [79] Iran wordt ondermijnd door de middelpuntvliedende krachten van zijn minderheden, de Azerbeidzjanen in het noorden, de Baluchis in het zuiden en zijn religieuze verdeeldheid. En dan hebben we het nog niet over de grensmachten die op de loer liggen en waarvan de imperialistische spanningen toenemen, zoals bij de spanningen tussen India en Pakistan. Dit zijn slechts de eerste overwegingen die in nieuwe discussies moeten worden voortgezet om een beter inzicht te krijgen in de geopolitieke context en de chaos waarin de proletarische strijd zich zal moeten ontwikkelen.

[5] [80] Zie met name in ‘International Review’ nr. 173, “De historische wortels van de ‘breuk’ in de dynamiek van de klassenstrijd sinds 2022 (Deel I)” en Deel II (maart 2025).

De eerste zes maanden van de regering-Trump 2 waren bewogen. Ze heeft maar liefst 78 decreten van de regering-Biden ingetrokken die niet in overeenstemming waren met haar politieke doelen; ze heeft meer hoge militairen en nationale veiligheidsfunctionarissen ontslagen dan welke andere presidentiële regering in de geschiedenis ook. Trump heeft tijdens zijn eerste honderd dagen acht keer een beroep gedaan op de noodtoestand. Dit heeft geleid tot een wervelwind van onvoorspelbaarheid en onzekerheid, wat vooral duidelijk werd na zijn eerste aankondigingen van extreme douanetarieven in april, waarna de belangrijkste Amerikaanse beurzen hun grootste verliezen leden sinds 2020. Bovendien heeft hij de rest van de wereld angst aangejaagd met zijn uitspraken over de annexatie van Groenland en Canada, over de oorlog in Oekraïne en over het feit dat Europa niet langer als bondgenoot van de VS wordt beschouwd.

De PCI-Le Prolétaire publiceerde onlangs een artikel 1 [82] waarin zij de IKS bekritiseert omdat zij “ het vage concept van ‘populisme’, dat echte cliché van de media ” heeft overgenomen en waarin ze beweert dat de politiek van Trump niet “in strijd is met de fundamentele belangen van de Amerikaanse bourgeoisie”. Elke onderbouwde kritiek op onze standpunten door een proletarische organisatie verdient aandacht, ook al valt haar benadering, zoals we zullen aantonen, te betwisten.

Breuk met de politiek van de Amerikaanse bourgeoisie

Le Prolétaire lijkt de bijzonderheden van de politiek van Trump te erkennen en concludeert, tot op zekere hoogte terecht, dat “de samenhang van deze overhaaste maatregelen ongetwijfeld discutabel, hun doeltreffendheid twijfelachtig en hun gevolgen schadelijk zijn voor bepaalde burgerlijke belangen”. Paradoxaal genoeg vraagt het artikel zich niet af waarom deze maatregelen zulke twijfelachtige en schadelijke gevolgen hebben, maar beweert het tevens dat dit niets nieuws is, omdat de politiek van Trump “aansluit bij een fundamentele trend die in de voorgaande jaren al bestond”.

Om zijn bewering te staven, geeft Le Prolétaire drie voorbeelden van de buitenlands politiek van de Verenigde Staten, zoals de oriëntatie naar Azië, de terugtrekking van het Amerikaanse leger uit oorlogsgebieden en de dreiging om zijn ‘bondgenoten’ te laten vallen. Ze vermeldt ook de campagne tegen ‘marxistische gekken’ en de ‘woke’-politiek tegen raciale of seksuele discriminatie. De eerste twee voorbeelden kloppen: de ‘oriëntatie naar Azië’ en de “terugtrekking uit oorlogsgebieden” waren al een hoeksteen van de politiek van Obama en Biden.

Maar de andere voorbeelden waren daar geenszins een essentieel onderdeel van, integendeel. Zo heeft Biden de NAVO-leden gemobiliseerd om Oekraïne te steunen tegen Rusland. Maar Trump heeft radicaal gebroken met deze politiek van massale steun aan Oekraïne. Nadat hij had verklaard dat de EU was opgezet om de VS ‘op te lichten’, besloot hij de banden te verbreken en begon hij zijn voormalige bondgenoten te chanteren. De scheiding tussen de Verenigde Staten en Europa is een feit, met als gevolg dat “de absolute garantie van een militaire tussenkomst ter ondersteuning van de NAVO en de Amerikaanse nucleaire paraplu niet langer van toepassing was” . 2 [83] Bovendien heeft hij tijdens de laatste NAVO-top in Den Haag druk uitgeoefend op de andere NAVO-leden om 5% van hun BBP te besteden aan de aankoop van wapens in de Verenigde Staten.

Onder Biden hebben sommige Amerikaanse staten “woke”-inhoud in het onderwijs verboden. Het Huis van Afgevaardigden heeft zelfs anti-woke-maatregelen aangenomen, maar dat was zeker niet de algemene politiek van de federale regering en de meeste staten. Onder Trump veranderde deze anti-woke-politiek daarentegen in een ware heksenjacht. Al bij het begin van zijn presidentschap ondertekende hij een decreet tegen de ‘woke-cultuur’ en vroeg hij J. D. Vance om alle “ongepaste, polariserende of anti-Amerikaanse ideologieën” te verwijderen. In zijn eerste begrotingsontwerp kondigde het Witte Huis bezuinigingen aan op ‘woke-programma’s’, met als argument dat dit bedoeld was om “radicale gender- en rassenideologieën die de geest van Amerikanen vergiftigen” uit te bannen en “cultureel marxisme” tegen te gaan.

Een ander onmiskenbaar voorbeeld is de Amerikaanse tarievenpolitiek. Biden had ook talrijke tarieven opgelegd, maar slechts gedeeltelijk en op strategische goederen. Bovendien gaf hij de voorkeur aan een multilaterale benadering van de economische concurrentie, waarbij hij zich baseerde op internationale instellingen. Trump plaatste de kwestie van de douanetarieven, “het mooiste woord”, centraal in het Amerikaanse politiek en noemde de aankondiging ervan “Bevrijdingsdag” voor de Verenigde Staten. Volgens hem garanderen deze tarieven dat de Amerikaanse economie wordt bevrijd van de plaag van goedkope buitenlandse producten en oneerlijke handelspraktijken van andere landen. De politiek van Trump is gebaseerd op protectionisme en bilaterale onderhandelingen om “de massale terugkeer van banen en fabrieken naar ons land veilig te stellen”.

 

De kritiek van Le Prolétaire op het standpunt van de IKS over het totaal andere karakter van de politiek van Trump is gebaseerd op haar beroemde “invariantie van het marxisme sinds 1848”. In haar opvatting is het marxistische programma niet “het resultaat van een voortdurende theoretische strijd om de werkelijkheid te analyseren en daaruit lessen te trekken, maar een dogma dat in 1848 werd geopenbaard en waaraan geen komma mag worden veranderd”. 3 [84] De gevolgen van dit standpunt is veel ernstiger dan een loutere theoretische vervorming. De bewering dat het marxisme onveranderlijk is, dat het kommunistische programma niet kan worden verrijkt met nieuwe elementen op basis van de evolutie van het kapitalisme en de proletarische strijd, komt neer op een bevriezing van de werkelijkheid.

Daarom ontkent Le Prolétaire systematisch dat er fundamentele veranderingen hebben plaatsgevonden in de evolutie van het kapitalisme en in de politiek van de bourgeoisie, en is ze alleen geïnteresseerd in verschijnselen die haar onveranderlijke geloof bevestigen. Bijgevolg is niet alleen haar kritiek op het standpunt van de IKS oppervlakkig en zinloos, maar is vooral haar begrip van de evolutie van de kapitalistische productiewijze en de krachtsverhoudingen tussen de bourgeoisie en het proletariaat in tegenspraak met de marxistische benadering zelf.

Populisme, een uitdrukking van het traditionele politieke leven van de bourgeoisie?

De regering-Trump is geen op zichzelf staand geval; zij is de uitdrukking van een algemene dynamiek. Bolsonaro in Brazilië, Orban in Hongarije, Modi in India, enz. zijn allemaal uitingen van de populistische golf. En deze golf is in werkelijkheid de meest spectaculaire vorm van een veel groter desintegratieproces dat de hele wereldbourgeoisie treft, die is aangetast door de epidemie van het ieder voor zich. Maar het feit dat zo’n incompetente idioot president is geworden van het machtigste land ter wereld (en dat voor de tweede keer), in combinatie met zijn totale onverschilligheid ten opzichte van de ernstige verstoring van het functioneren van het staatsapparaat, dat door zijn eigen handelen wordt veroorzaakt, zegt veel over de toenemende moeilijkheden van deze bourgeoisie om haar politieke systeem te beheren.

Met het methodologische instrument van ‘invariantie’ weigert Le Prolétaire te erkennen dat populisme iets anders is dan een uitdrukking van het traditionele politieke leven van de bourgeoisie. Het verwerpt het idee dat populisme een uitdrukking is van een verlies van controle door de bourgeoisie over haar eigen politieke spel. Volgens haar heeft de bourgeoisie zelfs volledige controle over de situatie!

Dat was duidelijk niet het geval op 6 januari 2021, toen het Capitool werd bestormd door een horde vandalen die door de vertrekkende president was opgestookt. Maar blijkbaar ziet Le Prolétaire de zaken anders: “Het kapitalisme staat nog steeds overeind en slaagt erin de politieke en sociale dominantie van de bourgeoisie te handhaven; het democratische systeem dat deze heerschappij maskeert, staat nog steeds overeind. […] Zelfs wanneer de bourgeoisie als eerste laat zien dat ze niet aarzelt om haar eigen wetten en haar eigen politieke systeem met voeten te treden met als enig doel haar eigen belangen te verdedigen, verdwijnt de mythe van de democratie niet. 4 [85] Het vertrappen van de ‘rechtsstaat’, de mislukte staatsgreep van Trump, de bezetting van het Congres, het in twijfel trekken van het concept van electorale legitimiteit... voor Le Prolétaire lijkt dit allemaal de normale manier waarop de bourgeoisie haar eigen belangen verdedigt! Maar voormalig president George W. Bush, lid van dezelfde partij als Trump, had een andere mening, toen hij zei “zo worden verkiezingsuitslagen betwist in een bananenrepubliek.”

Het artikel van Le Prolétaire over de gebeurtenissen wekt zelfs de indruk dat de bourgeoisie de bestorming van het Capitool heeft uitgelokt, want “om het Capitool te beschermen tegen de te verwachten invallen van pro-Trumpdemonstranten, was er slechts een kleine politiecordon... die de deuren wijd openzette om de menigte door te laten”. 5 [86] Maar het artikel geeft niet aan wat de bourgeoisie zou hebben gemotiveerd om een dergelijke manoeuvre uit te voeren, noch welk fractie van haar klasse hiervan zou hebben geprofiteerd. In werkelijkheid onderschat Le Prolétaire volledig de impact en verergering van de chaos die door dit soort populistische escalaties worden veroorzaakt.

Zonder zich te storen aan zijn volledig vertekende uitleg van de gebeurtenissen van 6 januari 2021, bekritiseert Le Prolétaire vervolgens de IKS, omdat diens standpunt over populisme “een impressionistisch oordeel” en niet-marxistisch zou zijn. Wij begrijpen, net als Le Prolétaire, dat de gebeurtenissen, verschijnselen en tendensen in de maatschappij kunnen worden herleid tot de anatomie van het sociale leven, het economische apparaat. En de IKS heeft haar analyses altijd op deze benadering gebaseerd, zoals bijvoorbeeld te lezen is in “How the bourgeoisie organises itself” (International Review no. 172). Dit artikel toont ondubbelzinnig aan dat “de voortdurende verslechtering van de economische crisis en het onvermogen van de bourgeoisie om de maatschappij te mobiliseren voor een wereldoorlog de belangrijkste drijvende kracht zijn achter de desintegratie van het politieke apparaat”. Voor de IKS illustreert dit citaat, net als de rest van hetzelfde artikel, duidelijk het verband, zij het indirect, tussen de kapitalistische economie in crisis, waarvoor de bourgeoisie geen oplossing heeft, en het ieder voor zich of de ongedisciplineerdheid in de burgerlijke politiek, die leiden tot de opkomst van populistische klieken.

Le Prolétaire heeft dus ongelijk wanneer ze hardnekkig ontkent dat populisme “een zelfstandig fenomeen is met een eigen dynamiek”. Dit is een andere cruciale methodologische kwestie om de politiek van de bourgeoisie te begrijpen. Ze suggereert dat het kapitalisme wordt beheerst door een eenvoudige causaliteit, waarbij de politiek mechanisch wordt bepaald door de economie. We moeten de kameraden teleurstellen, want de burgerlijke politiek is niet louter een weerspiegeling van de economische situatie. De elementen van de bovenbouw, met inbegrip van de politiek, volgen hun eigen dynamiek, zoals Friedrich Engels in een van zijn brieven aan Conrad Schmidt uitlegt: “Er is een wisselwerking van twee ongelijke krachten; aan de ene kant van de economische beweging en aan de andere kant de nieuwe politieke macht die naar de grootst mogelijke zelfstandigheid streeft en nadat ze eenmaal in het leven is geroepen, ook met een eigen beweging is begiftigd.” 6 [87] Het ontkennen van de wisselwerking tussen basis en bovenbouw en van een eigen dynamiek van de politieke dimensie van de heersende klasse is op zijn zachtst gezegd kortzichtig.

Ten slotte voert Le Prolétaire het argument aan dat “het politiek van Trump niet het resultaat is van de grillen van één persoon of de fantasieën van een kring van verlichte geesten”. Dit argument is echter zinloos, want dat is niet wat we in ons artikel gezegd hebben. We hebben veeleer gezegd dat de politiek van Trump in tegenspraak is met de belangen van de meest verantwoordelijke facties van de Amerikaanse bourgeoisie en met de politiek die zij proberen te voeren, want de politiek van Trump zelf is in wezen:

– gemotiveerd door wraak, gebaseerd op de al lang bestaande overtuiging dat elke politieke oppositie sabotage is en dat loyaliteit aan Trump persoonlijk de hoogste politieke deugd is;

– gekenmerkt door een systematische vernietiging van de rechtsstaat door machtsmisbruik, zuiveringen van staatsinstellingen, aanvallen op de pers, represailles tegen het rechtssysteem, enz.

De politiek van Trump is de uitdrukking van een wanhopige revolte tegen de achteruitgang van de Verenigde Staten als supermacht, “niet gericht op de toekomst maar op het verleden, niet gebaseerd op vertrouwen maar op angst, niet op creativiteit maar op vernietiging haat”.7 [88]

Een verantwoord debat tussen organisaties van de Kommunistische Linkerzijde

Tot slot verdient er nog één punt te worden vermeld. We weten niet welk artikel Le Prolétaire heeft gelezen... want het artikel dat zij bekritiseert, zegt niet dat de Amerikaanse bourgeoisie een “bittere nederlaag” heeft geleden. Het stelt letterlijk dat de terugkeer van Trump aan het hoofd van de Amerikaanse staat “een klinkende nederlaag voor de meest ‘verantwoordelijke’ fractie van de Amerikaanse bourgeoisie” betekent. 8 [89] Het artikel in Le Prolétaire begint en eindigt dus met een kritiek gebaseerd op deze verkeerd geciteerde bewering, wat sommige lezers op een dwaalspoor zou kunnen brengen. De nadruk op dit specifieke aspect van het artikel, ten koste van belangrijkere, zoals Trumps aanval op wat hij “de deep state” noemt, zal zeker niet substantieel bijdragen aan de verduidelijking van het verschijnsel populisme.

En dat brengt ons bij een andere vraag: hoe moet het debat tussen de organisaties van de Kommunistische Linkerzijde verlopen? Le Prolétaire heeft niet alleen moeite met het lezen en citeren van ons artikel, maar refereert ook niet naar andere artikelen van de IKS over dit onderwerp sinds 2018 (de datum van de laatste polemiek tussen Le Prolétaire en de IKS). We hebben hierboven al het artikel “How the bourgeoisie organises itself” genoemd, maar er zijn nog andere artikelen, zoals “The rise of populism is a pure product of capitalist decomposition” en “Nieuwe stappen in de kapitalistische chaos”. Het zou Le Prolétaire sieren om een nieuwe, serieuzere poging te doen om het standpunt van de IKS over populisme te bekritiseren, op basis van een grondigere lezing en argumenten.

 

Als revolutionaire organisatie is dat haar politieke verantwoordelijkheid ten opzichte van de arbeidersklasse en de politieke minderheden die daaruit voortkomen n

Dennis/10.09.2025

 

1 [90] « Le CCI et le “populisme”. Les élections américaines sont-elles “un échec cuisant pour la bourgeoisie américaine” ? » (Le Prolétaire nr. 557; april-mei-juni 2025).

2 [91] De omwenteling van de allianties verergert de logica van het ‘ieder tegen ieder’ [92]; Internationalisme 382.

3 [93] “15th Congress of the ICC, Today the Stakes Are High--Strengthen the Organization to Confront Them [94]”, International Review no. 114

4 [95] «January 6, 2021, Washington : a dark day for the Capitol, symbol of American democracy», Proletarian n° 17 (Voorjaar 2021).

5 [96] Idem

6 [97] Engels aan Konrad Schmidt, 27 oktober 1890. In: Friedrich Engels, Brieven over de materialistische geschiedenisopvatting [98]

7 [99] Over de kwestie van het populisme [100], IKSonline

8 [101] Dit laatste heeft niet dezelfde gevolgen, want een nederlaag van de hele bourgeoisie heeft iets positiefs voor de arbeidersklasse, terwijl een nederlaag van een fractie van de bourgeoisie per definitie niet gunstig is voor de arbeidersklasse. Integendeel, het brengt het risico met zich mee dat het proletariaat wordt meegesleept in een strijd tussen verschillende burgerlijke fracties.