“Een wind van paniek veroorzaakt een zwarte maandag op de beurs”, “Beursstorm”, “Dijkbreuk in de financiële wereld”, “Nieuwe krach van een opgejaagd systeem”, “Europese Beurzen beleven hun zwaarste val sinds 11 september 2001” (1). 2008 begint met een fanfare, bijna alle beurzen van de wereld, van Europa tot Azië, beleven de ergste woelingen en verliezen op één dag tijd van 4 tot 7%, enkele beurzen hebben tijdens de verrichtingen een tijdlang moeten sluiten om de schade te beperken.

Waarom deze val op de beurzen ?

De één na de ander publiceren de banken resultaten over 2007 die ‘middelmatig’ bevonden worden. De verliezen verbonden aan de crisis van de subpremies blijven verbazen door hun groeiende omvang. De Amerikaanse banken zijn natuurlijk het ergst getroffen: uit de reeks voorbeelden dat van de winst van de Bank of America die in 2007 met 29% gedaald is, die van Wachovia waarvan in het vierde trimester 98% weggesmolten is! Na de Duitse banken WestLB en Commerzbank is het nu de beurt aan de tweede bank van China, de Bank of China, om het verlies van vele miljarden dollar aan te kondigen. De Britse regering moest onmiddellijk ingrijpen om Northern Rock van het failliet te redden.
Tot nu toe haalden de overheid en de media het spelletje van de wolk van Tsjernobyl uit en verzekerden ons dat de banken zich met meer verantwoordelijkheid gedragen hadden, dat ze hun handen niet bevuild hadden aan wilde speculatie, enz. enz. En... hocuspocus... daar komen meerdere banken elk op hun beurt met rampzalige resultaten. Wat betreft leugens verdient de Société Générale met haar grote baas Daniel Bouton zonder twijfel de prijs van het belachelijke en groteske. Om 7 miljard euro verlies te verklaren heeft deze laatste op een surrealistische conferentie zijn opperste verwarring uitgelegd naar aanleiding van het “grote talent om iets te verbergen” van Jérôme Kerviel, een trader van 31 jaar, de “ongelooflijke intelligentie van die lagere bediende” waarvan de “beweegredenen volkomen onbegrijpelijk” zijn. Omdat hij de controlemechanismen op zijn duimpje kende, kon hij een “verborgen onderneming binnen de marktzalen” van de Société Générale opzetten, waarmee hij 4,9 miljard euro verloor, naast de ‘slechts’ 2 miljard waardevermindering van de activa als gevolg van de diepe crisis van de subpremies! De leugen is reusachtig en de specialisten hebben natuurlijk ‘twijfels’ geuit over de houdbaarheid van deze stelling. Maar de bankdirectie, Sarkozy en de regering houden vast aan dit scenario. Zelfs de secretaris-generaal van de OESO, Angel Gurria, draagt zijn steentje bij aan de grote leugen: “Wat er gebeurt bij de Société Générale is iets anders en is niet symptomatisch voor een systeemcrisis.” Dat is natuurlijk het doel van de manoeuvre! De werkelijkheid van de crisis ontkennen en doen geloven dat het een klein ongelukje is, niets dan een geval van fraude.
Toch is de crisis goed en wel daar. Ze is geenszins virtueel en haar gevolgen beginnen al voelbaar te worden voor de arbeidersklasse. De banken kondigen de één na de ander “noodzakelijke herstructureringen” aan, anders gezegd een golf van ontslagen: 4000 jobs geschrapt bij de Spaarkassen, 2400 bij Indymac Bancorp (Amerikaanse kredietmaatschappij), 1000 bij Morgan Stanley (Amerikaanse bank); 17.000 tot 24.000 bij Citygroup (de grootste bank ter wereld); 5 à 10% van het personeel bij Merrill Lynch (investeringsbank) en Moody’s (financieel notatie-agentschap). En dat zijn nog maar de eerste aankondigingen van een ontslagengolf die in de komende maanden de gehele banksector zal treffen.

Achter de financiële crisis gaat de crisis schuil van de reële economie

“Deze schipbreuk van de beurs is voor sommigen eerder goed nieuws. De markt kan er weer gezonder door gemaakt worden.” (2). Met dergelijke praatjes worden we door de media overladen. De beursschokken en de moeilijkheden van de banken zouden zelfs een moreel aspect hebben: de excessen van enkele speculanten zouden nu door de markt worden afgestraft en daarmee zou alles weer terug in zijn gewone gang raken. Leugens! Achter de zeer mediagenieke financiële crisis vandaag gaat amper verborgen een diepe crisis schuil van de reële economie.
De dolle speculatie van de afgelopen tien jaar wortelt in de moeilijkheden die de bedrijven ondervinden bij het verkopen van hun waren. Het kapitalisme wordt aangetast door de dodelijke en aangeboren ziekte waar geen enkele remedie tegen bestaat: de overproductie (3). De enige oplossing die het kapitalisme kent bestaat erin kunstmatige afzet te creëren door massale verschulding en krediet. Om het hoofd te bieden aan de Aziatische crisis van 1997, en daarna aan de recessie van 2001, heeft de bourgeoisie de sluizen van het krediet wagenwijd opengezet. Nooit waren de interestvoeten zo laag, de banken gingen zelfs de kredietwaardigheid van hun klanten niet na! Deze zomer was het inkomen van de arme Amerikaanse gezinnen voor 80% verbonden aan krediet, dat wil zeggen dat ze hun televisie, hun voedsel, hun kleren, alles op krediet kochten! De risicovolle leningen, subpremies genaamd, vertegenwoordigden daardoor in juli 2007 1500 miljard dollar schulden! Een berg... maar een berg die begon in te zakken en te kraken. Al die in schulden verzonken gezinnen waren niet langer in staat te betalen als de vervaldag van hun lening aankwam. De reële economie, die voor de arbeiders bestaat uit golven ontslagen, toenemende werkloosheid en verarming, heeft de virtuele economie teruggeroepen tot de trieste werkelijkheid. Met het bekende domino-effect hebben de banken de verliezen opgestapeld die ze nu aankondigen... met miljarden dollar per keer. Erger nog, profiterend van de bijzonder lage interestvoeten hebben de banken, de leiders van de financiële wereld en zelfs de bedrijven zich in de schulden hebben gewerkt om ook te speculeren door aan elkaar de subpremies aangegaan door de arbeidersgezinnen te verkopen en weer door te verkopen. Rond die riskante leningen zijn dus geen 1500 miljard, maar wel tienduizenden miljarden dollar in beweging die uiteindelijk nooit terugbetaald zullen worden (4)!
Het is dus duidelijk de crisis van de reële economie die de oorzaak is achter de speculatiekoorts van de laatste tien jaar en achter de huidige financiële schokken. Maar nu, als een boemerang keren de moeilijkheden van de banken zich tegen het gehele economische leven: “De historici weten het: de bankcrisissen zijn de ergste omdat ze het zenuwcentrum van de economieën aantasten, met name de financiering van de activiteit en van de ondernemingen” (5), gevangen in de draaikolk zullen de banken geen risico’s meer kunnen blijven nemen om aan gelijk wie te lenen zonder zeker te zijn van de kredietwaardigheid van hun klanten. De bedrijven en de gezinnen zullen het moeilijker krijgen om leningen aan te gaan, wat meteen de economische activiteit zal vertragen. Zoals La Tribune schrijft: “In de eurozone, waar de kleine en middelgrote ondernemingen voor 70% afhankelijk zijn van de banken voor hun financiering, is het recessie-effect onafwendbaar” (6). Dat is wat de specialisten de ‘credit crunch’ noemen. De impact op de reële economie begint zich al serieus te laten voelen. Gedurende het laatste kwartaal van 2007 is de wereldeconomie sterk gaan vertragen, wat laat zien wat ons in 2008 en 2009 te wachten staat. Een krant als Le Monde, meestal toch zeer ‘voorzichtig’, probeert vandaag de werkelijkheid van die tendens tot recessie niet langer te verbergen: “De Baltic Dry Index (BDI) heeft pas in één dag vier records gebroken [...] Als de voorspellingen van de BDI uitkomen, is de vertraging op wereldvlak al begonnen en zal ze pijnlijk worden” (7). Alle waren van de wereld hebben te maken met maritiem transport; de vertraging daarvan is dus van grote betekenis voor de slechte gezondheid van de huidige wereldeconomie. De eerste slachtoffers daarvan zijn natuurlijk de arbeiders. Ford bijvoorbeeld kondigt als voorloper al het schrappen aan van 13.000 jobs (bovenop de 44.000 die in 2006 al geschrapt werden).

De bourgeoisie heeft geen enkele reële oplossing voor haar historische crisis

Tegenover die nieuwe crisis komt de bourgeoisie zoals steeds weer aandraven met haar eeuwige en enige ‘oplossing’: nog meer kredieten, nog meer schulden.
De Amerikaanse president George Bush heeft zo een uitzonderlijk plan van 140 miljard dollar aangekondigd en de FED (Amerikaanse centrale bank) een daling met 75 punten van haar hoofdintrest. Al die maatregelen kunnen onmogelijk de huidige versnelling van de crisis tegenhouden, hoogstens haar een beetje uitstellen.
In 1997 kon de bourgeoisie de crisis in Azië indijken door bijna 120 miljard dollar te injecteren. In 2001 werd het uiteenspatten van de internetballon gecompenseerd door het creëren van een andere ballon, de immobiliënballon. Maar vandaag gaat het niet om een regionale crisis aan de buitenzijde van het systeem (zoals de Aziatische crisis) of om een probleem dat beperkt kan worden tot een secundaire sector (de luchtbel van het internet). Deze keer wordt het hart zelf van het kapitalisme getroffen: Amerika, Europa, en de banken. De crisis is dus veel erger, en de gevolgen ervan op onze levensvoorwaarden zullen veel dramatischer zijn.
Gelukkig, zeggen de economisten die door de heersende klasse worden betaald, dat Azië en zijn fantastische groeivoeten ondanks alles de wereldeconomie zullen steunen... Maar ook op dat vlak is de werkelijkheid heel anders. Sommige deskundigen beginnen al, met tegenzin, toe te geven aan de overduidelijkheid van de feiten: “Maar we moeten toch vaststellen dat Thailand voor december een vertraging van zijn uitvoer gemeld heeft, net als Singapore en Taiwan. De Wereldbank geeft toe dat er kanalen bestaan waarlangs de opkomende landen met de crisis worden besmet: het blootstellen van de banken aan de subpremies [...] en de impact op de economie van een recessie in de Verenigde Staten” (8). China zal bijzonder te lijden hebben van de daling van zijn uitvoer tengevolge van de Amerikaanse recessie. Kortom, Azië zal net zoals de alle continenten getroffen worden door deze nieuwe versnelling van de economische wereldcrisis. En daar zal zich dat vertalen in een aanzienlijke toename van armoede en hongersnood.
In de komende maanden en jaren zal het proletariaat over de hele planeet geconfronteerd worden met een aanzienlijke aftakeling van zijn bestaansomstandigheden. De bourgeoisie zal onophoudelijk blijven aanvallen en opnieuw aanvallen. Maar nu al meerdere jaren toont het proletariaat zijn vermogen om zijn strijd te ontwikkelen. Tegenover deze nieuwe verslechtering van de crisis en de aftakeling van hun levensomstandigheden kunnen de arbeiders enkel hun strijd blijven versterken en hun klassensolidariteit smeden.

Pawel / 26.01.2008

(1) Achtereenvolgens de Tribune, de Figaro, de Echos, Libération en Le Monde van 21 tot 23 januari 2008.
(2) De Tribune, 22 januari 2008.
(3) Voor een verder uitgewerkte uitleg van de kapitalistische economie, zie ons artikel Wat is het verval? op www.internationalism.org.
(4) Na de risicohypotheken (subprimes) komen andere vormen van krediet aan de beurt en ook daar dreigt een koude douche te komen. Voor Credit Default Swap (CDS, een middellang termijn-krediet dat het midden houdt tussen een klassieke lening en een verzekering) bijvoorbeeld, “is het totaal van de aflosverplichtingen vanaf het begin van de jaren 2000 op wereldvlak sterk gestegen om in 2007 de 45.000 miljard dollars te bereiken (meer dan drie keer het Amerikaanse Bruto Intern Produkt). Deze kredieten vertonen grote overeenkomsten met de markt van de risicohypotheken. Als die bedrijven bankroet gaan dan zullen dezelfde oorzaken dezelfde gevolgen hebben, maar dan op een veel grote schaal” (Commissie voor de bevrijding van de Franse groei, bijgenaamd de Commissie Attali).
(5) De Tribune, 22 januari 2008.
(6) Idem.
(7) Le Monde, 21 januari 2008.
(8) De Tribune, 22 januari 2008.