Toen Lenin, terugkerend uit zijn ballingschap in Zwitserland, op 4 april 1917 in Petrograd aankwam, wendde hij zich onmiddellijk tot de duizenden arbeiders en soldaten die in het station waren toegestroomd met de volgende woorden: "Waarde kameraden, soldaten, matrozen en arbeiders, ik heb de eer in u de overwinnende Russische revolutie te begroeten, u te begroeten als de voorhoede van het proletarisch wereldleger... De Russische revolutie die door u tot stand is gebracht heeft een nieuw tijdperk geopend !...". Negentig jaar later zijn de bourgeoisie, haargeschiedschrijvers en de media aan haar leiband nog steeds volop bezig de ergste leugens en historische verdraaiingen in stand te houden over de proletarische wereldrevolutie die in Rusland begon.
Al de haat en minachting van de heersende klasse tegenover de titanenstrijd van de uitgebuite massa's komt samen in het belachelijk maken en tot beuzelarij kwalificeren van de kommunistische voornemens van de arbeidersklasse; het 'aantonen' van haar fundamentele onvermogen om op wereldschaal een nieuwe sociale orde, waarvan zij de enige draagster is, in te stellen. De ineenstorting van het Oostblok in 1989 heeft deze klassenirritaties enkel aangewakkerd. Sindsdien is er een reusachtige campagne gestart om de duidelijke mislukking van het kommunisme, dat met het stalinisme vereenzelvigd wordt, in alle windrichtingen uit te bazuinen, en daarmee ook de mislukking van het marxisme, de klassenstrijd zou achterhaald zijn net als natuurlijk het hele idee van de revolutie, die enkel zou kunnen uitdraaien op terreur en de Goelag. In het midden van deze weerzinwekkende propaganda staat de politieke organisatie, de belichaming van de omvangrijke opstand van 1917, de Partij van de Bolsjewieken, en daarop spitst het publiek aan de kaak stellen door de verdedigers van de bourgeoisie zich dan ook toe. Voor al deze goedpraters van de kapitalistische orde, waaronder de anarchisten, en wat ook hun zogenaamde onderlinge meningsverschillen mogen zijn, gaat het erom dat Lenin en de bolsjewieken een bende machtshongerige fanatici zouden zijn geweest die er alles aan deden om de democratische verworvenheden van Februari 1917 de nek om te draaien (zie Internationalisme, nr. 330) teneinde Rusland en de wereld te storten in één van de rampzaligste ervaringen uit de geschiedenis.
Ten opzichte van die ongelooflijke laster over het bolsjewisme is het aan de revolutionairen om de waarheid te herstellen en de kern van de zaak over de Partij van de Bolsjewieken andermaal naar voren te brengen. Deze partij was geen product van de barbarij en de achterlijkheid van Rusland, van een gedeformeerd anarcho-terrorisme, of van de absolute machtshonger van haar leiders. Het bolsjewisme was op de eerste plaats een product van het wereldproletariaat, verbonden aan de marxistische traditie; het vormde de voorhoede van een internationale beweging om iedere uitbuiting en onderdrukking af te schaffen. De stellingen die Lenin redigeerde toen hij in 1917 in Rusland terugkeerde, en die bekend staan als de Aprilstellingen, vormen een uitmuntend uitgangspunt om de leugens te bestrijden die over de Partij van de Bolsjewieken zijn uitgestrooid, over haar aard, haar rol en haar banden met de proletarische massa's.
In een eerder artikel (Internationalisme nr. 330) herinnerden we eraan dat de arbeidersklasse in Rusland met de gebeurtenissen van Februari 1917 de weg opende voor de kommunistische wereldrevolutie door het tsarisme omver te werpen, door zich in Sovjets te organiseren en door van een groeiende radicaliteit blijk te geven. De opstand leidde tot een situatie van dubbele macht. De officiële macht was die van de 'Voorlopige Regering' van de bourgeoisie, die aanvankelijk werd geleid door de 'liberalen', maar die later een wat 'socialistischer' kleur aannam onder leiding van Kerenski. Anderzijds bevond de werkelijke macht zich in brede zin al in handen van de sovjets van arbeiders- en soldatenafgevaardigden. Zonder toestemming van de Sovjets had de regering weinig kans om haar richtlijnen aan de arbeiders en soldaten op te leggen. Maar de arbeidersklasse had nog niet de politieke rijpheid verworven die nodig was om de macht in haar geheel over te nemen. Ondanks haar steeds radicaler acties en houding, werd de meerderheid van de arbeidersklasse, en daarachter de boerenmassa's, teruggehouden door illusies over de aard van de bourgeoisie, door het idee dat in Rusland niet meer dan de burgerlijke democratische revolutie op de agenda stond. Deze toonaangevende ideeën in de massa's werden binnen de sovjets weerspiegeld in de overheersing door de mensjewieken en de sociaalrevolutionairen. Zij deden er alles aan om deze organen machteloos te maken tegenover het burgerlijk regime dat net was geïnstalleerd. Deze partijen, die in handen waren gevallen van de bourgeoisie of daarnaar op weg waren, gebruikten alle middelen om de groeiende revolutionaire beweging te onderwerpen aan de doelen van de Voorlopige Regering, vooral wat betreft het voortzetten van de oorlog. In een situatie zo vol van gevaren en zo vol van beloften, bevonden de bolsjewieken, hoewel ze de internationale strijd tegen de oorlog hadden geleid, zich zelf op dat moment in een bijna volslagen verwarring en waren ze politiek volkomen gedesoriënteerd. Bijvoorbeeld : "In het 'Manifest van het centraal comité van de bolsjewieken', dat terstond na de zege van de opstand uitgevaardigd was, heette het : 'de arbeiders in de fabrieken en werkplaatsen moeten evenals de opstandige troepen terstond hun vertegenwoordigers in de revolutionaire Voorlopige Regering kiezen'. [...]. Zij handelden niet als vertegenwoordigers van een proletarische partij, die zich voorbereidt op zelfstandige strijd om de macht, maar als linkervleugel van de demokratje [...]". (Trotski, Geschiedenis der Russische revolutie, deel. I, Amsterdam, Van Gennep, 1978, p. 340). Erger nog, vanaf het moment in maart waarop Stalin en Kamenjev de leiding van de partij in handen nemen, volgt er een wending naar rechts. Het officieel orgaan van de partij, de Pravda, neemt openlijk een 'verdedigings-standpunt' in ten opzichte van de oorlog : "Niet het 'Wég met de oorlog', dat zonder inhoud is, is onze leus. [...] ieder [blijft] als strijder op zijn post". (aangehaald in Trotski, idem, p. 345). Het flagrant verlaten van het standpunt van Lenin over de omvorming van de imperialistische oorlog in een burgeroorlog leidde tot verzet en zelfs woede binnen de partij en onder de arbeiders in Petrograd, in het hart van het proletariaat. Maar deze meest radicale elementen vermochten het niet een helder programmatisch alternatief te stellen tegenover de wending naar rechts. Zo werd de partij als vanzelf naar het compromis en het verraad gezogen, onder invloed van de mist van de democratische roes ontstaan in de opstand van Februari.
Het was dus aan Lenin, vanaf het moment dat hij terugkeerde uit zijn ballingschap, om de partij politiek te herbewapenen en om in zijn Aprilstellingen, "die het effect hadden van een inslaande bom" (Trotski, idem), het doorslaggevend belang te verdedigen van de revolutionaire leiding. Het oude programma van de partij was achterhaald en liep sterk achter op de spontane actie van de massa's. De opdracht waarachter de 'oude bolsjewieken' zich schaarden was voorbijgestreefd. Lenin maakte duidelijk dat de "democratische dictatuur van het proletariaat en de boerenstand" al verwezenlijkt was (Lenin, Brieven over de tactiek). Niettemin, "Het eigenaardige van de tegenwoordige situatie in Rusland ligt in de overgang van de eerste etappe van de revolutie, die als gevolg van het onvoldoend ontwikkeld klassenbewustzijn en van de onvoldoende georganiseerdheid van het proletariaat de bourgeoisie aan de macht heeft gebracht, naar de tweede etappe van de revolutie, die de macht in handen moet geven van het proletariaat en van de armste lagen van de boeren." (tweede van de Aprilstellingen, Lenin, Keuze uit zijn werken, Moskou, Progres, 1973, deel. I, p. 407). Lenin was één van de eersten om het revolutionair belang te begrijpen van de sovjet als orgaan van proletarische politieke macht. En nogmaals gaf Lenin een les in marxistische methode door duidelijk te maken dat het marxisme het tegendeel was van een dogma, maar dat het, vanuit zijn eigen wezen, een levende wetenschappelijke theorie is, die voortdurend moet worden getoetst in het laboratorium van de sociale bewegingen.
Tegenover het standpunt van de mensjewieken, volgens wie het achterlijke Rusland nog niet rijp was voor het socialisme, argumenteerde Lenin als echt internationalist, dat de onmiddellijke taak er niet uit bestond om het socialisme in Rusland in te voeren (Stelling 8). Als Rusland, op zichzelf, nog niet rijp was voor het socialisme, dan had de imperialistische oorlog duidelijk gemaakt dat het wereldkapitalisme als geheel al overrijp was. Voor Lenin net als voor alle toenmalige internationalisten, was de wereldrevolutie niet enkel een vrome wens maar vooral een concreet vooruitzicht. Het kwam tot ontwikkeling beginnend met de internationale proletarische revolte tegen de oorlog zoals de stakingen in Groot-Brittannië en Duitsland, via politieke manifestaties, muiterijen en verbroederingen in de legers in verscheidene landen, tot natuurlijk in de opkomst van het revolutionaire getij in Rusland zelf, wat het geheel van de beweging blootlegde. Vandaar ook de oproep tot een nieuwe Internationale aan het einde van de stellingen. Dit vooruitzicht werd volledig bevestigd na de Oktoberopstand door de uitbreiding van de revolutionaire golf naar Italië, Hongarije, Oostenrijk en vooral Duitsland.
Deze nieuwe omschrijving van de taken van het proletariaat brengt ook een geheel andere opvatting mee over de rol en het functioneren van de partij. Ook hier staan de 'oude bolsjewieken' zoals Kamenjev in het begin tegenover de visie van Lenin; tegenover zijn idee van de machtsgreep door de sovjets enerzijds, anderzijds verzetten zij zich tegen de nadruk die hij legt op de klassenzelfstandigheid van het proletariaat tegenover de burgerlijke regering en de imperialistische oorlog, zelf wanneer dat betekent dat men zekere tijd in de minderheid zal blijven en niet zoals Kamenjev "tot aan het einde de partij blijven van de revolutionaire massa's van het proletariaat". Kamenjev stelt de 'de massapartij' tegenover de opvatting van Lenin over een vastbesloten partij van revolutionairen, met een helder programma, verenigd, gecentraliseerd, in de minderheid, in staat om aan de burgerlijke en kleinburgerlijke verlokkingen te weerstaan net als aan de illusies die binnen de arbeidersklasse bestaan. Deze opvatting over de partij heeft niets te maken met die van een blanquistische terroristische sekte, waarvan Lenin werd beschuldigd, of een anarchistische, onderworpen aan de spontaneïteit van de massa's. Geheel in tegenstelling daartoe ontwikkelde hij juist de opvatting dat in een periode van massale revolutionaire woelingen, in een periode van bewustzijnsontwikkeling binnen de klasse, de partij niet langer de massa's kon organiseren, noch de massa's kon inkaderen of de stappen vooruitzien zoals de samenzwerings-organisaties uit de negentiende eeuw. Lenin sloot zich aan bij de visie van Rosa Luxemburg in haar magistrale analyse van de massastaking in de vervalperiode van het kapitalisme: "laten we de betweterige theorie ter zijde leggen over een voorbeeldige staking, die kunstmatig in scène wordt gezet door de Partij en de vakbonden en die uitgevoerd wordt door een georganiseerde minderheid; laten we daartegenover het levende beeld eens bekijken van een ware volksbeweging die voortkomt uit verontwaardiging over de conflicten tussen de klassen en de politieke situatie [...] de taak van de sociaal-democratie zou niet bestaan uit de voorbereiding van de technische leiding van de staking maar uit de politieke leiding over het geheel van de beweging". Al de energie van Lenin wordt derhalve gericht op de noodzaak de partij te overtuigen van deze nieuwe taken. Het moet die op de schouders nemen en ten opzichte van de arbeidersklasse wordt de centrale hoofdlijn die van de ontwikkeling van het klassenbewustzijn. De vierde stelling formuleert dit helder: "Aan de massa's moet uiteengezet worden, dat de Sovjets van arbeidersafgevaardigden de enige mogelijke vorm van een revolutionaire regering zijn en dat het, zolang deze regering zich door de bourgeoisie laat beïnvloeden, slechts onze taak kan zijn geduldig, stelselmatig, standvastig, in het bijzonder aangepast aan de praktische behoeften van de massa's de fouten van hun tactiek uiteen te zetten [...], waarbij wij tegelijkertijd de noodzakelijkheid propageren dat de gehele staatsmacht overgaat in handen van de sovjets van arbeidersafgevaardigden, opdat de massa's zich door de ervaring van hun fouten ontdoen[...]". Deze benaderingswijze, de wil om heldere en duidelijke klassenbeginselen te verdedigen. wetende dat het tegen de stroom in is, had dus niets te maken met purisme of sektarisme. Integendeel, hij stoelt op een begrip van de werkelijke beweging die zich op ieder moment binnen de klasse afspeelt, op een vermogen om het woord en de leiding te geven aan de radicaalste elementen binnen het proletariaat. De opstand is onmogelijk zolang de revolutionaire standpunten van de bolsjewieken, standpunten die tot ontwikkeling kwamen tijdens het hele revolutionaire proces in Rusland, de sovjets nog niet bewust in hun greep hadden. We staan hier dus erg ver af van de laag-bij-de-grondse verzinsels van de bourgeoisie over de vermeende putchistische houding van de bolsjewieken! Lenin stelt duidelijk: "Wij zijn geen charlatans [...] we moeten ons uitsluitend baseren op het bewustzijn van de massa's" (aangehaald bij Trotski, zie boven).
De beheersing van de marxistische methode door Lenin, waarmee hij de schijn en de oppervlakkigheid van de gebeurtenissen doorzag, stelt hem tezamen met de beste elementen van de partij in staat om de werkelijke dynamiek te doorgronden van de beweging die zich onder hun ogen voltrok. Hij kan zich aansluiten bij de diepste verlangens van de massa's door hen de theoretische bronnen te verschaffen om hun standpunten te verdedigen en hun acties te verhelderen. Dat stelt hen tevens in staat zich te oriënteren op de confrontaties met de bourgeoisie door de valkuilen bloot te leggen en te ontlopen die deze voor het proletariaat had gegraven, zoals tijdens de julidagen van 1917. We beroepen ons dan ook op de fundamentele rol die Lenin gespeeld heeft in de wederopbouw van de Partij van de Bolsjewieken, zonder welke het proletariaat nooit of te nimmer in Oktober 1917 de macht had kunnen overnemen. Dat alles in tegenstelling tot de mensjewieken van dat ogenblik en hun talrijke anarchistische, sociaal-democratische of radenistische navolgers, die een schandalige karikatuur hebben gemaakt van de weinige werkelijke vergissingen van Lenin (1), en wel enkel om het proletarisch karakter van de Oktoberrevolutie van 1917 te kunnen ontkennen. De levenslange strijd van Lenin voor de opbouw van de revolutionaire organisatie is een historische verworvenheid van de arbeidersbeweging. Hij liet aan de huidige revolutionairen een onvervangbare basis na voor de wederopbouw van de klassepartij en stelde hen in staat te begrijpen wat zijn rol moet zijn binnen de klasse als geheel. De geslaagde opstand van Oktober 1917 vormt een bevestiging voor Lenins gezichtspunt. Het isolement van de revolutie na de mislukking van de revolutionaire pogingen in de andere landen van Europa maakt een einde aan de dynamiek van de internationale revolutie die de enige garantie vormt voor een plaatselijke overwinning in Rusland en maakt het mogelijk dat de sovjetstaat de opkomst begunstigt van het stalinisme, de beul van de revolutie en van de ware bolsjewieken. Wat belangrijk blijft is dat de Lenin van de Aprilstellingen op geen enkel moment een geïsoleerde profeet was, noch de grote schepper die boven de vulgaire massa's zweefde; hij was de helderste stem van de meest revolutionaire tendensen binnen het proletariaat, een stem die de weg aangaf in de richting van de overwinning van Oktober 1917. "In Rusland kon het probleem enkel worden gesteld. In die zin is de toekomst overal aan het 'bolsjewisme" (Rosa Luxemburg, De Russische Revolutie).
S.B.
(1) Onder hen hebben de radenisten een hele heisa gemaakt rond de theorie van 'het bewustzijn dat van buitenaf wordt ingebracht', zoals ontwikkeld in Wat te doen?. Maar Lenin heeft deze fout later openlijk erkend en hij heeft in de praktijk uitvoerig bewezen dat hij tot een juiste opvatting was gekomen over het ontwikkelingsproces van het bewustzijn binnen de arbeidersklasse.
Tegenover de steeds fletsere verkiezingsprogramma’s van de traditionele partijen, SP.a en PS inbegrepen, verschijnen er, tot in de burgerlijke media toe, oproepen voor de oprichting van een ‘strijdbare volkspartij links van de SP.a of de Groenen’. In het licht van de verkiezingen van 10 juni werden er verschillende initiatieven gelanceerd om een dergelijke dynamiek op gang te trekken. Zo heeft de bourgeoisie het ‘verkiezingssucces’ opgeklopt van de Partij van de Arbeid van België (de ex-stalinistische PvdA), die haar aantal gemeenteraadsleden tijdens de laatste gemeenteraadsverkiezingen heeft verdrievoudigd. Zij heeft in het bijzonder haar ‘links populistische’ heroriëntering begroet naar het voorbeeld van de Nederlandse SP. Anderzijds is er enkele maanden geleden het CAP (Comité voor een Andere Politiek) opgericht, dat personaliteiten uit het linkse en vakbondsmilieu groepeert (zoals de ex-volksvertegenwoordiger Sleeckx en de ex-patroon van de socialistische vakbond Debunne). Dit initiatief wordt gesteund door de trotskisten van de LSP/MAS en er werd meteen beslist om deel te nemen aan de komende wetgevende verkiezingen. Dit ‘andere links’ beweert een programma ‘links van de SP.a’ voor te stellen, een progressief alternatief tegenover de gevoerde politiek van de traditionele sociaal-democratische partijen. Wat is daar van waar als men hun programma en hun doelstellingen nader onderzoekt?
Deze partijen beweren dat hun programma’s het mogelijk maken om een werkelijke politiek van verandering op gang te brengen tegenover de neo-liberale logica van het kapitalisme. Laten we hun belangrijkste krachtlijnen overlopen:
-de economie ‘moraliseren’: “de mensen eerst, niet de winst”, “de grootste vervuilers moeten de zwaarste lasten dragen” (PvdA), het onder controle brengen van de speculatie of het openen van de boeken van de bedrijven. Met andere woorden, de functionering van de economie onderwerpen aan meer ‘morele’ regels zou volstaan om te evolueren naar een meer rechtvaardige maatschappij. Het is echter niet het gebrek aan menselijkheid dat de oorzaak is van de crisis, de soberheid, de massale ontslagen en de loonsdalingen, het is net het tegenovergestelde: de ontwikkeling van steeds cynischere en ongenadigere gedragscodes is in werkelijkheid het directe gevolg van het doodlopende straatje waarin de kapitalistische productiewijze is terechtgekomen. Alle middelen zijn goed om haar waren te slijten op een oververzadigde wereldmarkt. Geen enkele ‘redelijke’, ‘eerlijke’ of ‘morele’ maatregel zal beletten dat de soberheid en de barbarij ravages aanrichten over de hele planeet. Dergelijke programmatische oriënteringen mikken er echter wel op om de illusie te verspreiden dat men het wegrottende kapitalistische systeem kan “humaniseren door het te reguleren”, en dat het dus niet vernietigd moet worden.
- “de rijken doen betalen”: “belasting op de grote fortuinen” (PvdA), “herverdeling van de 27 miljard winst van de negentien grootste bedrijven” (CAP). Voor het ‘andere links’, zou de oplossing voor de werkloosheid en de ellende die wordt voortgebracht door het kapitalisme, liggen in een “billijke herverdeling” van de winsten. Daardoor doen ze niets anders dan de mythe verspreiden dat de ellende, die wordt voortgebracht door het kapitalisme, niet het resultaat is van zijn tegenstrijdigheden die steeds erger oplopen, maar dat het gewoon een kwestie is van een “meer rechtmatige verdeling van de rijkdom”. Voor hen zouden de sociale ongelijkheden en de werkloosheid voortvloeien uit het feit dat de ‘rijken’ te veel poen opstapelen die zij niet willen delen, en niet uit de logica zelf van de kapitalistische productieverhoudingen.
Welnu, sinds Marx en zijn brochure Loon, prijs en winst, hebben de revolutionairen juist met uiterste energie de illusie bestreden omtrent de mogelijkheid om een rechtvaardige en billijke maatschappij in te stellen in de schoot van het kapitalisme, de illusie die er uiteindelijk op neerkomt dat er een kapitalisme zonder winst mogelijk zou zijn. Zij hebben duidelijk gemaakt dat de winst de motor is van de kapitalistische uitbuiting. Zoals Rosa Luxemburg zei: “De kapitalistische productiewijze draagt deze bijzonderheid in zich dat de menselijke consumptie, die in alle voorafgaande economieën het doel was, niets meer wordt dan een middel ten dienste van het eigenlijke doel: de kapitalistische accumulatie. De groei van het kapitaal doet zich voor als het begin en het einde, het einde op zich, en de zin van heel de productie… Het fundamenteel doel van elke sociale productievorm: het onderhoud van de maatschappij door werk, het voldoen van de behoeften, treedt hier naar voren compleet omgekeerd en op zijn kop gezet, aangezien de productie voor de winst en niet voor de mens de wet wordt die de wereld overheerst en de onder-consumptie van de enorme meerderheid van de mensheid de regel wordt” (Rosa Luxemburg: Inleiding tot de Politieke Economie).
Het is deze ijzeren loonwet, deze onwrikbare logica die ten grondslag ligt aan de aard van het kapitalisme. Het is om die reden niet verwonderlijk te zien hoe bedrijven en nationale staten zich steeds wreder en roofzuchtiger gaan gedragen, in een alsmaar meer verbeten concurrentie tussen de naties, om te voldoen aan hun steeds toenemende behoeften aan winst. Wanneer dit ‘andere links’ bij de arbeiders het idee probeert in te lepelen van een kapitalisme waarvan het volstaat het ‘rechtvaardiger te maken’, dan dient dat vooral om te verbergen dat het enige historische antwoord dat de arbeidersklasse kan geven ten overstaan van de ongerechtigheden die door dit systeem worden te weeg gebracht, neerkomt op het vernietigen ervan, op het afschaffen van de loonarbeid door de ontwikkeling van de strijd tegen de uitbuiting van de arbeidskracht en de kapitalistische productieverhoudingen.
- de controle van de ‘overheid’ op de economie versterken: door de staat op te roepen om dwangmaatregelen te nemen tegen de ‘privé patroons’, bijvoorbeeld in de farmaceutische industrie, of nog om “prepensioen terug in te voeren met de verplichting tot het aanwerven van jongeren”, door het opleggen van ‘een vermindering op de gas- en elektriciteitsfactuur’, wijzen PvdA en CAP de privé patroons en hun “slecht beheer van het bedrijf” aan als de oorzaak van de ellende van de uitgebuiten. Voor hen ligt de oplossing voor de hand: het zou volstaan om de productiemiddelen te concentreren in de handen van de staat. Vandaar hun verkiezingseisen: “stop de privatisering van de Openbare Diensten”. Deze staat en bijgevolg ook zijn regering worden voorgesteld als een scheidsrechter verheven boven de sociale klassen, die de kant kan kiezen van de ene of andere klasse: de bourgeoisie of het proletariaat. Het verwijt dat ze maken aan de ‘overheid’ is dat deze “zich ten dienste stelt van de patroons”, “cadeaus geeft aan het patronaat”. Zo verdoezelen zij de aard van de kapitalistische staat door doen te geloven dat hij het is die de privé patroons dient, terwijl, zelfs al kunnen er meningsverschillen bestaan tussen de staten en bepaalde patroons, dit geenszins afbreuk doet aan het feit dat deze laatste uiteindelijk handelen in overeenstemming en in de zin van het nationaal belang en van de staat van de landen waarvan zij afhankelijk zijn. Het is de staat die de prijzen, de collectieve arbeidsovereenkomsten, de uitbuitingsgraad, de productie, enz. reglementeert. Hij is het die, via zijn fiscale, monetaire en kredietpolitiek, enz. de voorwaarden dicteert van de ‘vrije markt’, zowel in de financiële als in de productiesectoren. Sinds het einde van de jaren 1960, met het heropduiken van de economische crisis, is het de staat die verantwoordelijk is geweest voor de grote ontslagplannen in naam van de industriële herstructurering van de staalnijverheid, de mijnen, de scheepswerven, de automobiel, en de aderlating die vandaag verder gezet wordt in de luchtvaartsector, de automobiel, de telecommunicatie, enz. Het is de staat die duizenden jobs geschrapt heeft bij de Post, bij de NMBS, in de hospitalen en die dat blijft doen in de openbare diensten, in het onderwijs, enz. Hij is het die voortdurend knaagt aan de sociale minima, die de toename van de armoede begunstigt, van de precariteit, die duidelijk snijdt in de sociale budgetten (huisvesting, pensioenen, gezondheid, opvoeding). Door haar programma veegt het ‘andere links’ de spons over de allereerste verantwoordelijke voor de kapitalistische soberheid en de werkloosheid, de eerste beslisser bij ontslagen en sociale achteruitgang: de staat van de bourgeoisie die alleen maar een burgerlijke, kapitalistische staat kan zijn.
De algemene indruk die wordt opgewekt door de eisen, die door het ‘andere links’ naar voren worden geschoven, is dat het behoud van de lonen, de schepping van tewerkstelling of het vrijwaren van de sociale zekerheid ‘voordelen’ zijn die ‘ontrukt’ zouden zijn aan de kapitalistische winsten. Het is net het tegenovergestelde. De rijkdommen worden geproduceerd door de arbeid, niet door het kapitaal. En het is deze laatste die zich een deel toeeigent op de rug van de arbeiders via de meerwaarde. De verkoop van de producten van de loonarbeid in het kader van de wereldmarkt is de onmisbare voorwaarde om deze meerwaarde te realiseren. De fundamentele oorzaak van de soberheid en de ellende die zich uitstort over de arbeidersklasse, is wel degelijk de overproductiecrisis die de concurrentie tussen kapitalisten op een oververzadigde markt op de spits drijft, die hen er toe drijft om hun productiekosten te verlagen, de flexibiliteit ten top te drijven, de lonen te verlagen en overal te ontslaan. Dat toont duidelijk aan waarom een ‘andere politiek’, dat wil zeggen een politiek die zou breken met de dynamiek van ellende en oorlog, niet mogelijk is in de schoot van het kapitalisme en zijn ‘democratische staat’.
Tegenover de onmiskenbare anti-arbeiderspolitiek van de socialistische partijen SP.a/PS die al tien jaar in de regering zetelen, net als tegenover de corruptie en schandalen die hen periodiek teisteren, kan het logisch lijken om op te roepen tot het oprichten van ‘een echte linkse partij’, die werkelijk de belangen zou vertegenwoordigen van de werkers bij de verkiezingen en hun belangen zou verdedigen in het vertegenwoordigingssysteem van de burgerlijke staat, in het nationale parlement. Nochtans is het niet de eerste keer dat een partij zich opwerpt als de uitdrukking van een ‘ander links’ en oproept om voor haar te stemmen met de belofte om een ‘andere politiek’ te voeren: van de verschillende ‘communistische’ partijen tot de PDS in Duitsland, de Partido de la Rifondazione Comunista in Italië of de ‘Arbeiderspartij’ van Lula in Brazilië, al deze partijen ‘links van de SP’ hebben dat beloofd maar dat heeft hen niet belet, van ‘president’ Lula in Brazilië tot de ‘ex-communisten’ van Italië of in Duitsland, om een politiek te ondersteunen van het versterken van het nationale kapitaal, van de nodige maatregelen te nemen om de concurrentiecapaciteit van het nationale kapitaal te verstevigen.
Voor de revolutionairen is het verraad van de socialistische partijen en later dat van de ‘communistische’ of ‘arbeiders’partijen niet het gevolg van het toeval, van pech of van slechte leiders, het is het product van de evolutie zelf van het kapitalistisch systeem en van zijn huidige fase. In de huidige fase van het verval, van de wereldcrisis, van de chaos en de veralgemeende oorlog, zijn de burgerlijke staten in hun geheel geëvolueerd naar een systeem waarbij de partijen niet zozeer de uitdrukking zijn van de strijd tussen burgerlijke fracties om de controle over de staat, maar waarbij het geheel van deze partijen eerder het uitvloeisel is van de belangen van het nationale kapitaal en zich inzetten voor de verdediging ervan, in de krachtmeting tussen de imperialistische rovers op het internationaal vlak. Geloven dat in een dergelijke context die volkomen wordt gecontroleerd door de burgerlijke staat, er zich een partij zou kunnen ontwikkelen die de belangen van de uitgebuite klasse zou kunnen verdedigen binnen het kader van het parlementaire verkiezingssysteem, ja zelfs de macht veroveren, komt neer op zichzelf verhaaltjes wijsmaken, zich in slaap wiegen met zinsbegoochelingen.
Bij de aanvang van de twintigste eeuw hebben de opportunistische fracties van de sociaal-democratie, verblind door de exponentiële groei van het kapitalisme en door de indrukwekkende ontwikkeling van hun eigen krachten, de illusie verspreid van een geleidelijke overgang naar het socialisme door de controle te nemen over de burgerlijke staat door middel van de verkiezingshefboom. Honderd jaar later, na twee wereldoorlogen, verschrikkelijke economische crises, een groeiende chaos en een barbarij over de hele planeet, betekent het komen aandraven met een dergelijke opvatting niets anders dan een schaamteloze misleidingsonderneming die er op gericht is om de werkers de weg op te drijven van de zelfmoord.
Tegenover de twijfel omtrent het nut van dergelijke programma’s en organisaties, brengen de ‘radicaalste’ onder hen, zoals de trotskisten van LSP/MAS, daar tegen in: “Wij laten ons niet vangen. Wij weten heel goed dat deze nieuwe partij geen revolutionaire partij zal zijn, dat de ene of andere politieke leider of vakbondsman nog verraad zal plegen, maar deze negatieve ervaring is een verplichte ervaring voor de werkers opdat zij zouden leren inzien wie de werkelijke revolutionairen zijn” (LSP, Voor een nieuwe partij van de arbeiders, 06.04.06). Doen geloven dat het opsluiten van de arbeiders in een reformistische logica en een perspectief van zelfmoordactie de ontwikkeling van de proletarische bewustwording zou kunnen begunstigen, getuigt van een grenzeloos cynisme. Verre van te steunen op de kracht en de organisatie die de arbeidersklasse kan verwerven in haar strijd, stelt LSP als doelstelling voor de ontwikkeling van de bewustwording… de individuele ervaring van ‘iedere arbeider’, de democratische misleiding die ‘elke arbeider’ omvormt tot een ‘burger’, alleen, geïsoleerd in zijn stemhokje, met de illusie dat zijn stembiljet invloed zal hebben op zijn sociale levensvoorwaarden. De gauchisten beweren dat men moet vertrekken van de illusies van de arbeiders om hen mee te sleuren in een negatieve ervaring opdat zij zouden bewust worden. Beweren dat bewustwording ontstaat uit de verwarring, uit de misleiding en de ontmoediging, getuigt van walgelijk cynisme en onthult alleen maar de ware aard van dergelijke initiatieven: niet het ontwikkelen van het bewustzijn van de arbeidersklasse maar in tegendeel het vertroebelen ervan door de klasse in de val te lokken van de democratische campagnes van de bourgeoisie.
Deze campagnes rond de ontwikkeling van een ‘echte linkerzijde’ bieden dus geen enkel strijdperspectief aan de arbeidersklasse. In tegendeel, ze leiden de woede die steeds meer tot uitdrukking komt af naar de valstrik van de verkiezingen en de democratische hervormingen. En zo vermijden zij de ontwikkeling van het nadenken in de schoot van het proletariaat omtrent de perspectieven en de middelen van de strijd tegen de toenemende barbarij van de burgerlijke maatschappij.
Jos / 01.04.07
Geconfronteerd met de angst voor de toekomst, de schrik voor de werkloosheid, het balen van de soberheid en de bestaansonzekerheid, gebruikt de bourgeoisie de verkiezingen om het nadenken binnen de arbeidersklasse te belemmeren.
De weigering om deel te nemen aan het verkiezingscircus is geen vanzelfsprekende zaak voor het proletariaat omdat deze misleiding nauw verbonden is met de kern van de ideologie van de heersende klasse: de democratie. Heel het sociale leven van het kapitalisme wordt door de bourgeoisie georganiseerd rond de mythe van de ‘democratische’ staat. Deze mythe is gegrondvest op het leugenachtige idee dat alle burgers ‘gelijk’ en ‘vrij’ zouden zijn om via hun stem, te ‘kiezen’ voor hun politieke vertegenwoordigers en het parlement, dat voorgesteld wordt als de weerspiegeling van de ‘volkswil’. Dit ideologische bedrog is voor de arbeiders moeilijk te ontzenuwen, ook al omdat de verkiezingsmis-leiding gedeeltelijk steunt op bepaalde waarheden. De bourgeoisie misbruikt ze, via het vervalsen van de geschiedenis van de arbeidersbeweging, door de herinnering op te roepen van de heldhaftige strijd van de arbeidersklasse voor de verovering van het stemrecht. Tegen de grove propagandistische leugens is het noodzakelijk om terug te grijpen opde werkelijke standpunten die werden verdedigd door de arbeidersbeweging en haar revolutionaire organisaties. En dat niet op zichzelf, maar met betrekking tot de verschillende perioden van de ontwikkeling van het kapitalisme en van de behoeften van de revolutionaire strijd van het proletariaat.
De negentiende eeuw is de periode van volle ontwikkeling van het kapitalisme, waarbij de bourgeoisie het algemeen stemrecht en het parlement gebruikte in haar strijd tegen de adel en haar eigen reactionaire fracties. Zoals Rosa Luxemburg in 1904 onderstreepte in haar tekst Sociaal-democratie en parlementarisme: “Verre van een absoluut product te zijn van de democratische ontwikkeling, van de vooruitgang van het menselijke geslacht of van soortgelijk schoons, is het parlementarisme veeleer de bepaalde historische vorm van de klassenheerschappij van de bourgeoisie en – dit is dan de keerzijde van deze heerschappij – van de strijd van de bourgeoisie tegen het feodalisme. Het burgerlijke parlementarisme blijft slechts zolang in leven als de strijd tussen de bourgeoisie en het feodalisme duurt.” (Rosa Luxemburg, Orde heerst in Berlijn, L.J.C. Boucher, Den Haag) Met de ontwikkeling van de kapitalistische productiewijze, schaft de bourgeoisie de lijfeigenschap af en breidt zij de loonarbeid uit voor de behoeften van haar economie. Het parlement wordt de arena waar de verschillende burgerlijke partijen elkaar bevechten om te beslissen over de samenstelling en de oriënteringen van de regering die belast wordt met de uitvoerende macht. Het parlement wordt tot het centrum van het burgerlijke politieke leven, maar in dit democratisch parlementair systeem, zijn alleen de notabelen kiezers. De proletariërs hebben geen spreekrecht, noch het recht van organisatie.
Onder druk van de Eerste en vervolgens van de Tweede Internationale gingen de arbeiders sociale strijd van grote omvang voeren, dikwijls ten koste van hun eigen leven, om verbeteringen af te dwingen van hun levensvoorwaarden (vermindering van de werktijd van veertien tot tien uren, verbod op kinderarbeid en op zwaar werk voor de vrouwen… ). Aangezien het kapitalisme toen nog een sociaal systeem in volle bloei was, stond zijn omverwerping door de proletarische revolutie nog niet op de dagorde. Dat is de reden waarom de eisenstrijd op het economische vlak, via de vakbonden, en de strijd van zijn politieke partijen op het parlementaire terrein, het voor het proletariaat mogelijk maakten om hervormingen in zijn voordeel in de wacht te slepen. Een dergelijke deelname “maakte het voor de arbeidersklasse mogelijk druk uit te oefenen ten gunste van deze hervormingen, en tegelijkertijd de verkiezingscampagnes te gebruiken als propaganda- en agitatiemiddel voor het proletarisch programma en het parlement te gebruiken als tribune om de schandelijke politiek van de bourgeoisie aan de kaak te stellen. Daarom ook was in een groot aantal landen de strijd voor het algemeen kiesrecht gedurende de hele 19e eeuw één van de belangrijkste gelegenheden voor de mobilisatie van het proletariaat ” (1). Dit zijn de stellingen die Marx en Engels gedurende heel deze periode van de bloei van het kapitalisme verdedigden in goedkeuring van de deelname van het proletariaat aan de verkiezingen.
Aan de dageraad van de twintigste eeuw had het kapitalisme de wereldmarkt veroverd. Toen het opbotste tegen de grenzen van zijn geografische uitbreiding, stuitte het op de objectieve beperkingen van de markten: de afzetmarkten van zijn productie worden steeds meer ontoereikend. De kapitalistische productieverhoudingen vormen zich vanaf dat moment om tot belemmeringen van de ontwikkeling van de productiekrachten. Het kapitalisme komt als een geheel terecht in een periode van crises en oorlogen van wereldomvang.
Een dergelijke omwenteling zal een diepe verandering teweegbrengen in de politieke levenswijze van de bourgeoisie, in het functioneren van haar staatsapparaat en, a fortiori, in de voorwaarden en strijdmiddelen van het proletariaat. De rol van de staat wordt overheersend want hij alleen is in staat om ‘de orde’ en de samenhang te verzekeren van een kapitalistische maatschappij die wordt verscheurd door haar eigen tegenstellingen. De burgerlijke partijen worden steeds vanzelfsprekender tot instrumenten van de Staat die belast worden met het doen aanvaarden van diens politiek. De politieke macht vertoont de neiging om zich te gaan verplaatsen van de wetgevende naar de uitvoerende macht en het burgerlijke parlement wordt tot een lege huls. Het beschikt niet meer over een werkelijke beslissingsmacht. Deze werkelijkheid werd in 1920, op haar Tweede Congres, door de Kommunistische Internationale duidelijk gekenschetst. “De houding van de Derde Internationale ten overstaan van het parlementarisme wordt niet bepaald door een nieuwe doctrine maar door de verandering van de rol van het parlement zelf. In het voorbije historische tijdperk heeft het parlement als instrument van het kapitalisme in ontwikkeling, in zekere zin, meegewerkt aan de vooruitgang van de geschiedenis. Onder de moderne voorwaarden van ongebreideld imperialisme is het parlement een wapen van valsheid, bedrog, en geweld geworden, een plaats van opgewonden gebabbel. [...] In de huidige tijd kan het parlement, voor de kommunisten, in geen enkel geval, nog dienst doen als de arena voor de strijd voor hervormingen en verbeteringen van de levensstandaard van de arbeidersklasse, zoals dat het geval was op bepaalde momenten in het vorige tijdperk. Het brandpunt van het politieke leven is volledig en voorgoed naar buiten de grenzen van het parlement verschoven." (2).
Sindsdien was er voor de bourgeoisie geen sprake meer van het toestaan van werkelijke en duurzame hervormingen van de levensvoorwaarden van de arbeidersklasse. Het tegendeel dringt zich op aan het proletariaat: steeds grotere opofferingen, ellende en uitbuiting. De revolutionairen zijn eensgezind in de erkenning van het feit dat het kapitalisme zijn historische grenzen heeft bereikt, en dat het in zijn vervalfase is binnengetreden, zoals bleek uit de ontketening van de Eerste Wereldoorlog. Voortaan was het alternatief: socialisme of barbarij. Het tijdperk van de hervormingen was definitief afgesloten en de arbeiders konden niets meer verkrijgen op het terrein van de verkiezingen.
Desalniettemin ging er zich een debat ontwikkelen in de loop van de jaren 1920 in de schoot van de Kommunistische Internationale omtrent de mogelijkheid, verdedigd door Lenin en de Bolsjewistische Partij, van de ‘tactiek’ van ‘het revolutionaire parlementarisme’. Geconfronteerd met de ontelbare vraagstukken die werden opgeworpen door de intrede van het kapitalisme in zijn vervalperiode, woog het gewicht van het verleden door op de arbeidersklasse en haar organisaties. De imperialistische oorlog, de proletarische revolutie in Rusland, en vervolgens de terugval van de proletarische strijdgolf op wereldvlak vanaf de jaren 1920 brachten Lenin en zijn kameraden er toe om te denken dat men het parlement van binnen uit zou kunnen vernietigen of het parlement zou kunnen gebruiken als een revolutionaire tribune. In feite zou deze foute ‘tactiek’ de Derde Internationale steeds verder doen afdrijven naar compromissen met de ideologie van de heersende klasse. Het isolement van de Russische Revolutie, de onmogelijkheid van haar uitbreiding naar de rest van Europa door het neerslaan van de revolutie in Duitsland, zouden eerst de Bolsjewiki en de Internationale, en vervolgens de Kommunistische Partijen, doen afdrijven naar een ongebreideld opportunisme. Dit opportunisme zou hen er toe brengen om de revolutionaire standpunten van de Eerste en de Tweede Congres van de Kommunistische Internationale in vraag te gaan stellen om daarna, tijdens de daaropvolgende congressen, te ontaarden in het verraad van het stalinisme dat tot speerpunt werd van de triomferende contrarevolutie.
Tegen dit opgeven van de beginselen reageerden de meer linkse fracties in de Kommunistische Partijen (3). Te beginnen met de Italiaanse Linkerzijde met Bordiga aan het hoofd ervan die, reeds vóór 1918, de verwerping van de verkiezingsactie voorstond. Eerst gekend als ‘Abstentionistische kommunistische fractie’, werd die formeel opgericht na het Congres van Bologna in oktober 1919 en, in een brief gestuurd vanuit Napels naar Moskou, bevestigde zij dat een werkelijke partij die zich moest aansluiten bij de Kommunistische Internationale, alleen kon worden opgericht op basis van antiparlementaire grondslagen. Anton Pannekoek bandrukte ook duidelijk de onmogelijkheid voor de revolutionairen om het parlement te gebruiken, want een dergelijke tactiek zou enkel kunnen leiden tot het sluiten van compromissen, van toegevingen aan de heersende ideologie. Zij kon er enkel toe leiden om een schijn van leven te verlenen aan deze afstervende instellingen, tot aanmoedigen van de passiviteit van de arbeiders, terwijl de revolutie een actieve en bewuste deelname vereist van het geheel van het proletariaat.
In de jaren 1930, zou de Italiaanse Linkerzijde, via haar tijdschrift Bilan op concrete wijze aantonen hoe de strijd van de Franse en Spaanse proletariërs werd omgebogen naar het verkiezingsterrein. Bilan beweerde terecht dat de ‘tactiek’ van de volksfronten in 1936, het mogelijk had gemaakt om het proletariaat als kanonnenvlees in te kaderen in de tweede imperialistische wereldslachting. Op het einde van deze afschuwelijke holocaust was het de Kommunistische Linkerzijde van Frankrijk (waar de IKS uit voortkomt) die het tijdschrift Internationalisme publiceerde, die op de duidelijkste manier de ‘tactiek’ van het revolutionaire parlementarisme zou aanklagen: “De politiek van het revolutionaire parlementarisme heeft ruimschoots bijgedragen tot het ontaarden van de partijen van de Derde Internationale en de parlementaire fracties hebben gediend als forten van het opportunisme [...]. De waarheid is dat het proletariaat voor zijn bevrijdingsstrijd geen gebruik kan maken van ‘het politieke strijdmiddel’ dat eigen is aan de bourgeoisie en bestemd is voor zijn onderwerping. Het revolutionaire parlementarisme heeft als werkelijke activiteit in feite nooit bestaan om de eenvoudige reden dat de revolutionaire actie van het proletariaat, wanneer deze er mee geconfronteerd werd, inhield dat het zich als klasse mobiliseerde op een buiten-kapitalistisch vlak, en niet gebonden aan stellingen binnen de kapitalistische maatschappij” (4).
Sindsdien is het niet deelnemen aan de verkiezingen een klassengrens tussen de proletarische en de burgerlijke organisaties. Onder deze voorwaarden worden, sinds meer dan tachtig jaar, de verkiezingen op wereldschaal door alle regeringen gebruikt, wat ook hun politieke kleur is, om het ongenoegen van de arbeiders af te leiden naar een steriel terrein en om de mythe van de ‘democratie’ geloofwaardig te houden. Het is trouwens geen toeval dat vandaag, in tegenstelling tot de negentiende eeuw, de ‘democratische’ staten een verwoede strijd leveren tegen het abstentionisme (het niet-stemmen) en tegen de leegloop van de partijen, want de deelname van de arbeiders aan de verkiezingen is van wezenlijk belang voor het in stand houden van de democratische zinsbegoocheling.
In tegenstelling tot de onpasselijk makende propaganda die ons ervan wil overtuigen dat de stembus regeert, moeten wij opnieuw bevestigen dat de verkiezingen een pure maskerade zijn. Natuurlijk kunnen er meningsverschillen bestaan bij de verschillende fracties die deel uitmaken van de burgerlijke staat over de wijze waarop de belangen van het nationale kapitaal het best verdedigd worden, maar fundamenteel organiseert en controleert de bourgeoisie het verkiezingscarnaval opdat het resultaat zou overeenstemmen met haar behoeften als heersende klasse. Dat is de reden waarom de kapitalistische staat haar dienstbare media organiseert, manipuleert en gebruikt. Zo is er sinds het einde van de jaren 1920 tot op heden, onafhankelijk van het resultaat van de verkiezingen, van het feit of het rechts was of links dat zegevierend uit de verkiezingen kwam, tenslotte altijd dezelfde anti-arbeiderspolitiek gevoerd.
De laatste maanden is het georkestreerd focussen van de bourgeoisie op de presidentsverkiezingen van mei 2007 in Frankrijk er tijdelijk in geslaagd om de aandacht van de arbeiders aan te trekken en hen er van te overtuigen dat deze een inzet vormen voor hun toekomst en voor die van hun kinderen. Niet alleen stort de bourgeoisie de arbeidersklasse in een absolute verpaupering, maar bovendien vernedert ze haar door haar ‘het brood en spelen van het verkiezingscircus’ te geven. Vandaag blijft er voor het proletariaat geen andere keuze over. Ofwel laat het zich meeslepen op het verkiezingsterrein van de burgerlijke staten die haar uitbuiting en onderdrukking organiseren, een terrein waarop het slechts kan geatomiseerd worden en waarop het geen weerstand kan bieden aan de aanvallen van het kapitalisme in crisis. Ofwel ontwikkelt het zijn collectieve strijd, op een solidaire een eensgezinde wijze, ter verdediging van zijn levensvoorwaarden. Het is alleen op deze wijze dat het proletariaat zijn kracht zal kunnen terugvinden als revolutionaire klasse: zijn eenheid en zijn capaciteit om te strijden buiten en tegen de burgerlijke instellingen om (parlement en verkiezingen), voor de omverwerping van het kapitalisme.
Tegenover de verergering van de aanvallen en de electorale hersenspoeling ten spijt, is het proletariaat bezig met het ontwikkelen van een diepere overdenking van de betekenis van de massale werkloosheid, van de onophoudelijke aanvallen, van de ontmanteling van de pensioensystemen en de sociale bescherming. Op termijn kunnen de anti-arbeiderspolitiek van de bourgeoisie en het proletarisch verzet hiertegen slechts uitmonden in een groeiende bewustwording in de schoot van de arbeidersklasse, van het historisch bankroet van het kapitalisme. Het proletariaat moet niet meewerken aan het smeden van zijn eigen ketenen, maar moet ze stuk breken! De versterking van de kapitalistische staat moeten de arbeiders beantwoorden met de wil om hem te vernietigen!
Het alternatief van vandaag blijft dus hetzelfde als dat wat door de marxistische Linkerzijde in de jaren 1920 werd ontwikkeld: verkiezingen en misleiding van de arbeidersklasse of ontwikkeling van de bewustwording van de klasse en uitbreiding van de strijd naar de revolutie!
D.
(1) Platform van de IKS
(2) Tweede Kongres van de Kommunistische Internationale
(3) De IKS is de erfgename van deze Kommunistische Linkerzijde en onze standpunten zijn er de voortzetting van.
(4) Lees hiervoor het artikel van Internationalisme, nr.36 van juli 1948, opnieuw gepubliceerd in Internationale Revue, Engels-, Frans- en Spaanstalige uitgave, nr.36.
Als we de bourgeoisie zouden geloven, die van rechts en die van links, dan zou het kapitalisme gezond en in volle groei zijn. Het ongelooflijk dynamisme van de Chinese economie zou daar het onweerlegbaar bewijs van zijn. Werkloosheid? Ontslagen bij de vleet? Toenemende verarming? Dat zou enkel het gevolg zijn van uitwassen, de fout van winstgeile leiders zonder scrupules. Met wat minder liberalisme en wat meer staat zou alles nog beter gaan in de best mogelijke van alle werelden. Dit alles is één grote leugen. In werkelijkheid is het kapitalisme een systeem in doodsnood en maakt zijn economische wereldcrisis momenteel een nieuwe versnelling door. Wat voor toekomst heeft de heersende klasse voor ons in petto, voor een arbeidersklasse die al een voortdurende aftakeling van haar bestaansvoorwaarden ondergaat?
Op dinsdag 27 februari onderging de beurs van Sjanghai in China in enkele uren een plotse daling van 8,8%, en sleurde daarbij de beurzen van de hele wereld in haar kielzog mee. In New York bijvoorbeeld ging Wall Street er 3,5% op achteruit, de grootste daling in vijf jaar.
Hoe kon de marktdaling in Sjanghai een golf van aandelenverkopen teweegbrengen die de hele wereld troffen, terwijl de specialisten dag na dag opscheppen over de goede gezondheid van de beursmarkten? In feite hebben de records die de beursindexen de laatste jaren bereiken geen andere basis dan speculatie. Overal, in alle sectoren en alle landen, worden investeerders met hetzelfde probleem geconfronteerd: overproductie. Zo is speculatie het enige middel geworden om winst te maken. In het grote casino van de virtuele economie is het doel van het spel aandelen te kopen in de hoop die op het juiste moment duur te verkopen. Maar bij het minste slechte nieuws steekt een wind van paniek op. Iedereen wil tegelijk verkopen, wetende dat het merendeel van die aandelen in werkelijkheid niets vertegenwoordigt, geen fabriek, geen goederen. De kleine oprisping in Sjanghai geeft aan wat voor stormen er in de toekomst kunnen opsteken.
Het inzakken van de beurs van Sjanghai is voor een deel verbonden met wat de economisten de verhitting van de Chinese economie noemen. Teveel investeringen, overcapaciteit inzake productie, grote schuldenlast: de Chinese economie is compleet uit balans en stevent steeds duidelijker af op een bijzonder brutale recessie. Natuurlijk, enkele jaren geleden kende de Chinese economie nog een zeer hoge groeivoet en een versnelde industriële ontwikkeling. In 2006 bereikte die groei zelfs 10,7%. Maar de arbeiders in dit land, die leven en werken in echte industriële strafkampen, ondervinden aan den lijve wat die expansie betekent. In werkelijkheid draait die rond twee pijlers die een kritisch breukpunt bereiken. De eerste pijler is de schuldenlast. De schuld van China groeit dubbel zo snel als zijn Bruto Nationaal Produkt! Zijn banksysteem zit opgescheept met 50% ongedekte schulden! De tweede pijler is de noodzaak voor China om een groeiend deel van zijn waren af te zetten op de Amerikaanse markt, terwijl die, op de rand van de recessie, serieus aan het krimpen is. De binnenlandse Chinese markt is inderdaad zeer zwak en kan wat het land produceert geenszins opnemen. Zijn economie is dus compleet afhankelijk van de uitvoer. En de tijd dat de Amerikaanse economie de wereldeconomie vooruittrok loopt ten einde, zonder dat een ander land in staat is het voortouw over te nemen.
De Chinese eerste minister, Wen Jiabao, die het grote gevaar van overproductie beseft, heeft onlangs verklaard dat de regering de groei in 2007 tot 8% zal beperken. Dat zal gaan via een verstrakken van het monetaire beleid. Geld lenen zal duurder worden. Duidelijk gezegd: in het vervolg zal het moeilijker worden te investeren om te vermijden dat de economie buiten proporties op hol slaat!
Gedurende die zwarte week van de beurzen over de wereld was de Amerikaanse staatssecretaris van de schatkist, Hank Paulson, op rondreis door Azië. Hij moest de Chinese staat overtuigen van de stevigheid van de Amerikaanse economie, door als een echte praatjesmaker de ernst van de vastgoedcrisis en de monetaire en financiële risico's te bagateliseren. Een belangrijk deel van de Chinese economie wordt inderdaad gevoed met massale Amerikaanse tegoeden en deviezen, dollars die China deels opnieuw in de Verenigde Staten investeert en die dienen om de groei van het Amerikaans tekort te beperken. Om al die redenen worden beide economieën geconfronteerd met een verschrikkelijke tegenstelling: ze worden gedwongen een hardnekkige oorlog te voeren en tegelijk zijn ze uiterst afhankelijk van elkaar geworden, waarbij de recessie van de één de recessie van de ander veroorzaakt. En vandaag zijn beide inderdaad aan het wegzakken.
A. Greenspan, de voormalige grote goeroe van het Amerikaanse financieel beleid, erkent zeer officieel de mogelijkheid van een recessie in 2007 in de Verenigde Staten. De meest zichtbare en onmiddellijke reden voor die vertraging is zonder twijfel dat de vastgoed ballon van dit land aan het ontploffen is. De prijzen in die activiteitssector zijn al met een kwart gedaald, en dat is nog maar een begin. Sommige economisten schatten dat die markt met 40% overschat is. De correctie zou kunnen neerkomen op 6000 miljard dollar, dat is zowal één derde van het Amerikaans Bruto Binnenlands Produkt! De vastgoedcrisis slaat nu over naar Groot-Brittannië: "Dit is slecht nieuws dat kan alarmeren. Kensington, leider inzake riskant vastgoedkrediet in Groot-Brittannië, heeft op vrijdag 23 maart toegegeven 23% van zijn aandeel verloren te hebben." (Le Monde, 24.03.07). Die haai van het krediet leent geld aan meer dan 15.000 gezinnen, die op hun beurt insolvent geacht worden.
De gevolgen voor de arbeidersklasse zullen verschrikkelijk zijn. In de Verenigde staten hadden de huishoudens de gewoonte aangenomen via hypothecair krediet geld te lenen naarmate de waarde van hun appartement toenam. De fenomenale stijging van de vastgoedprijzen in de laatste jaren gaf de arbeiders de indruk dat ze rijker geworden waren! Met tienduizenden zullen de huishoudens nu niet langer in staat zijn hun afbetalingen te voldoen, ze zijn letterlijk geruïneerd en kunnen op straat worden gezet. Erger nog: de vastgoedsector en de bouw zorgden voor 40% van de werkgelegenheid in de laatste drie jaar! De crisis in deze sector betekent dus dat tienduizenden arbeiders werkloos zullen worden. Die ladingen ontslagen komen bovenop die in de autosector die zwaar in de problemen is en aan de rand van het failliet staat. In zijn herstructureringsplan, dat van het vierde kwartaal 2005 tot het eerste kwartaal 2008 loopt, voorziet Ford koudweg de sluiting van 40% van zijn Noord-Amerikaanse vestigingen en het 'vertrek' van 50.000 van de 130.000 arbeiders. Eén van de laatste sectoren die nog overeind bleef aan de andere kant van de Atlantische oceaan, de dienstensector, deed dat vooral dankzij de groei van de activiteiten in de financiële sector. Ook deze sector gaat dus duistere dagen tegemoet met massale ontslagen.
Het binnenlands verbruik in de Verenigde Staten kan dus enkel verder en steeds sterker inkrimpen in de komende maanden. Het probleem voor de bourgeoisie is dat dit verbruik in de USA de voornaamste motor is waarop de wereldeconomie momenteel draait. Voor Europa, China, Japan, India... zal een groeiend deel van hun waren onverkoopbaar worden. De overproductie, bepalende factor van de wereldcrisis van het kapitalisme gaat nieuwe toppen scheren!
De besmetting van de economische wereldcrisis strekt zich vanzelfsprekend uit tot het monetaire front, en meer bepaald tot de dollar die in de komende maanden zal blijven dalen. De Verenigde Staten, die over alle redelijke grenzen heen in de schulden zitten (de Amerikaanse schuld bedraagt 7800 miljard dollar en stijgt met 1,64 miljard dollar per dag), zullen de buitenlandse kapitalen die de economie op de rand van de verstikking kwamen helpen, massaal zien wegvluchten. In Amerika is een gewelddadige daling van de groei nu onafwendbaar, die in haar kielzog een algemene recessie van de wereldeconomie zal veroorzaken. Niemand kan op dit ogenblik overzien met welke snelheid en diepgang deze nieuwe aardbeving het geheel van de economie zal treffen. Maar de gevolgen voor het proletariaat zijn niet moeilijk te raden. De arbeiders in India en China leven in omstandigheden die nog erger zijn dan die van hun klassenbroeders in Europa in de negentiende eeuw. Onder het juk van het wreedste aller uitbuitingen overleven de arbeiders er in ellende en ontbering. Geconfronteerd met het failliet van haar systeem en met de economische oorlog, werkt de bourgeoisie koudweg verder aan het exporteren van die wreedaardige uitbuitingsvoorwaarden naar het hart van het kapitalisme, naar de Verenigde Staten en West-Europa.
De enige toekomst die dit systeem voor ons in petto heeft, is die van steeds meer ellende. Geloven in een menselijker en beter beheerd kapitalisme is een luchtspiegeling, een utopie. Er is slechts één oplossing en die ligt in de handen van het proletariaat: een nieuwe wereld opbouwen, zonder klassen en zonder uitbuiting.
Tino / 28.03.07
Na alle ophef over de documentaire film van Al Gore “An Inconvenient Truth”, het Intergovernmental Panel on Climate Change eind januari te Parijs, was er de top van de EU in maart die zich boog over de klimaatsopwarming. Ze belijden allemaal luid en duidelijk hun wil te handelen om het natuurlijk milieu te beschermen en de toekomst van de komende generaties veilig te stellen. Nochtans, ondanks de vurige verklaringen eerder op de Aardetop in Rio (1992) of de resoluties van het protocol van Kyoto (1998) stijgt de vervuiling zienderogen en nemen de bedreigingen verbonden aan een ontregeling van het klimaat in omvang toe. Onmiskenbaar wekt de alarmklok voor het klimaat die nu geluid wordt heel wat onrust onder de bevolking en vooral bij jonge mensen die hun toekomst daardoor nog somberder inzien.
In de wirwar van verklaringen en misleidende campagnes blijven heel wat vragen, die onvermijdelijk rijzen, naar oorzaken, verbanden en oplossingen onbeantwoord.
Om dit overdenkingproces te stimuleren organiseert de IKS verschillende publieke bijeenkomsten om een werkelijk debat op gang te brengen. Dit was onder meer het geval in Brussel op 17 maart. Om de discussie op deze publieke bijeenkomst zo levendig en open mogelijk te maken vroegen we aan een jonge sympathisant of die de inleiding wilde houden. Heel enthousiast aanvaarde die het voorstel en de inleiding werd door de IKS en alle aanwezigen, waarvan zowat de helft jongeren, erg verwelkomt. De discussie op de bijeenkomst was zeer levendig onder meer door de actieve deelname van een ruim aandeel van de jongeren. De belangeloze en eerlijke inspanning van alle aanwezigen getuigde van een gemeenschappelijke bezorgdheid van de deelnemers om samen met de IKS deze zoektocht te ondernemen naar duidelijke argumenten en antwoorden. Zoals een deelnemer naar voor bracht: "Het zoeken naar de waarheid is belangrijker dan de waarheid zelf".
Niet alle onderwerpen konden echter behandeld worden, wat door sommige aanwezigen als frustrerend werd aangevoeld. Een positieve frustratie die getuigde van de honger naar meer die door het debat werd opgewekt! Afspraken voor een vervolg werden dan ook gemaakt.
Hieronder publiceren we de inleiding alsook de grote lijnen van het gevoerde debat.
Het is nu officieel: het VN-klimaatrapport zegt ons dat er op dit moment dreigende klimaatsveranderingen plaatsvinden die in de toekomst nog meer voelbaar zullen worden. Over de geloofwaardigheid van dit rapport kan gediscussieerd worden. Een artikel in EOS (Ongemakkelijke waarheden?, EOS, nr. 1, januari 2007), een maandblad over wetenschap en technologie, vertelt ons dat de gegevens waarop het Intergovernmental Panel on Climate Change, de onderzoeksgroep van de Verenigde Naties die de klimaatsveranderingen bestudeert, zich op onvoldoende en onvolledige gegevens baseert. Zeker is dat er belangrijke klimaatsveranderingen plaatsvinden en dat we ons kunnen verwachten aan de ergste rampscenario's: dieren, planten, hele ecosystemen zullen verdwijnen of verhuizen; droogte en hongersnood nemen toe; tijdens hittegolven zullen meer kinderen, ouderen en zieken sterven; in regio's die geteisterd zullen worden door stormen en intense regenval zullen nog meer slachtoffers vallen; ziektes zullen zich sneller verspreiden; indien de oceaanstromen stoppen kan het in West-Europa extreem koud worden; we kunnen miljoenen ecovluchtelingen verwachten; etc. Maar de bedoeling van de discussie die we vandaag zullen houden is niet om de klimatologie opnieuw uit te vinden, maar om over het maatschappelijke aspect te spreken, om stil te staan bij de propaganda van de heersende klasse.
- Zijn de klimaatsveranderingen de schuld van 'de mens' of van 'de mensheid', zoals het VN-klimaatrapport het ons voorschotelt? De krant De Morgen titelt: "Het is bijna zeker: het is onze schuld", waarmee ze verwijst naar het VN-rapport waarin staat dat 'de mens' zeer waarschijnlijk verantwoordelijk is voor de opwarming van de aarde door het gebruik van fossiele brandstoffen. 'De mensheid', wat betekent dit abstract begrip? Is dit het onnadenkende, egoïstische monster, dat niet op lange termijn kan denken, dat niet aan de volgende generaties denkt? Maar hebben wij hier, jij of ik, die wel bezorgd zijn over de toekomst, iets te zeggen over de manier waarop regeringen met dit probleem omgaan? Neen, volgens mij is de oorzaak niet 'de mens' of 'de mensheid'.
- Ligt de oorzaak van klimaatveranderingen dan bij de burger of met andere woorden het individu? We verbruiken te veel energie, te veel water, we rijden te veel met de auto. Dat is wat de media ons constant aanpraten. Is het aan elk individu om zijn consumptiegedrag of zijn energieverbruik aan te passen? Maar in de huidige maatschappij kan je enkel kiezen tussen een vervuilende en een minder vervuilende auto, tussen een minder dure, vervuilende verwarming en dure zonnepanelen. Waarom werkt men 's nachts en met de lampen aan i.p.v. overdag bij zonlicht? Neen, de schuld ligt niet bij het individu.
- Ligt de oorzaak dan bij de industrie? De industrie zelf is in wezen niet iets slechts. In de negentiende eeuw, met het kapitalisme in volle ontwikkeling, bloeide de industrie op, een bewijs van het toen vooruitstrevende karakter van het kapitalistische productiesysteem, aangezien de industrie ons voor het eerst in de geschiedenis de mogelijkheid bood te veel te produceren. Vanaf dat moment konden potentieel de basisbehoeften van alle mensen bevredigd worden.
- Of ligt de verantwoordelijkheid van de klimaatsveranderingen bij de kapitalistische maatschappij, bij het kapitalistische productiesysteem? Volgens mij ligt de werkelijke oorzaak van de klimaatsveranderingen inderdaad niet bij de 'destructieve aard van de mensheid', of bij het 'bewuste of onbewuste vervuilende gedrag van het individu', of tenslotte bij het productieapparaat als dusdanig, maar bij de manier waarop de industrie, de wetenschap en de techniek vandaag wordt gebruikt en ontwikkeld, dus bij het huidige productiesysteem. Want als de huidige technieken en wetenschappelijke inzichten ons de mogelijkheid bieden deze milieuramp te vermijden of zo veel mogelijk te beperken, waarom biedt de kapitalistische maatschappij ons die mogelijkheid dan niet?.
Kunnen we het probleem van klimaatsveranderingen oplossen binnen de huidige kapitalistische maatschappij, binnen de huidige economische, politieke en sociale structuren? Kan de staat dus of een vereniging van staten het probleem oplossen? Dat is de volgende vraag die we ons moeten stellen. Kan het kapitalisme bijvoorbeeld via haar politieke structuren, via de staat de mensheid redden? Ik betwijfel het. Vera Dua, voorzitter van Groen!, schreef in maart 2007 op de site van Groen!: "Er wordt amper minder CO2 uitgestoten dan in het beginjaar 1990. Terwijl nu al duidelijk is dat er in de periode na Kyoto nog veel zwaardere inspanningen zullen moeten volgen." Het is dus duidelijk: zelfs de bourgeoisie geeft toe dat haar 'revolutionaire' Kyoto-protocol niets uithaalt. En wat betekenen die 'zwaardere inspanningen' concreet? Meer betalen voor vuilniszakken, elektriciteit en water? Een deel van ieders loon afstaan 'voor het milieu'? Kunnen staten over de hele wereld zich verenigen over de grenzen heen en een blok vormen om deze ramp te voorkomen? Als de onderhandelingen tussen staten in hetzelfde tempo resultaten opleveren als op de recente EU- klimaattop, kunnen we het wel vergeten. In brede zin komt dit ecologisch probleem neer op de vraag of het kapitalisme de menselijke behoeften kan bevredigen, en dus ook een gezond milieu voor iedereen kan verzekeren. Indien ze zou bestaan om de menselijke behoeften te bevredigen zouden er niet tegelijk een overschot aan voedsel en hongersnood bestaan, zou men al lang milieuvriendelijke vervoersmiddelen gebruiken, zou men de wetenschap ontwikkelen voor andere doeleinden dan hoogtechnologische, uiterst vervuilende wapens.
De laatste en misschien belangrijkste vraag die dan te beantwoorden valt is: Welk alternatief dan voor de kapitalistische maatschappij, die de oorzaak lijkt te zijn van deze ecologische miserie? Het debat is open.
Verschillende deelnemers toonden met heel wat voorbeelden aan dat reeds met de huidige wetenschap en technologie inderdaad veel mogelijk is met veel minder schadelijke gevolgen. Zo werden onder meer opzienbarende projecten in verschillende werelddelen door een architectenbureau uit NY naar voor gebracht. Maar de discussie toonde al snel aan dat dergelijke experimenten vandaag enkel gerealiseerd worden als dit voldoende winst oplevert. In een aantal gevallen dienen de projecten enkel als imago van 'goodwill' of als prestigeproject om de slechte faam te verdoezelen van erg vervuilende bedrijven (vb Shell, Nike, Monsanto). Deze discussie maakte echter impliciet duidelijk, dat wetenschappelijk en technologisch gezien de kiemen voor een andere manier van produceren en leven aanwezig zijn. De aanwezigen waren het eens dat de enige grens om dit alternatief te realiseren die van het kapitalisme met zijn marktwetten is, niet de grenzen van de technologie of wetenschap.
Al snel draaide de discussie dan rond de vraag "Wat zijn de oorzaken dan?: de menselijke aard, het individu of het kapitalisme". Het Rapport van Parijs wijst de mens en het individu als consument aan als vervuiler: 'ieder deelt in de problematiek (auto, plasticzakken,verwarming,…)' zo wordt gesteld. Maar alles is geïndividualiseerd, opgebouwd volgens de wetten van de moordende concurrentie, en is dus niet individueel op te lossen, repliceren de aanwezigen. Dit rapport praat alleen een schuldgevoel aan.
Verschillende deelnemers probeerden aan te tonen dat de mens inderdaad zijn omgeving, de natuur modificeert, en de klimaatwijzigingen niet enkel een natuurlijk fenomeen zijn maar meer en meer veroorzaakt worden door de menselijke activiteit. Dat is niet nieuw. Vroeger kenden we de ontwikkeling van de veeteelt en de landbouw, de groei der grote steden, die massale ontbossing tot 60% van de wereldvoorraad met zich meebracht, vooral in de achttiende en negentiende eeuw. Maar indien vroeger de gevolgen beperkt bleven - hoewel veel ziektes erdoor kunnen verklaard worden - dan zijn die momenteel wereldwijd onmiskenbaar geworden op grote schaal. Wanneer het systeem bij het begin van de twintigste eeuw aan zijn vervalfase begint, neemt de vernieling van het natuurlijk milieu hele andere dimensies aan. Ze wordt genadeloos, net zoals de genadeloze strijd die de kapitalistische ratten met elkaar leveren om zich te handhaven op de wereldmarkt. De productiekosten tot het minimum herleiden om zo concurrentieel mogelijk te zijn wordt een onafwendbare regel om te overleven. In die context worden maatregelen om de industriële vervuiling in te dijken natuurlijk een onaanvaardbare meerkost. Het kapitalisme heeft zich nooit om het welzijn van de planeet noch van de mens bekommert maar met het historisch verval van het kapitalisme is het veel erger geworden en versnelt dit proces zich. De accumulatie van kapitaal is het hoogste doel van de kapitalistische productie en het lot dat de mensheid of het milieu beschoren wordt heeft geen belang... zolang het rendeert, is het goed. De rest is tenslotte 'quantité négligeable', een onbelangrijk detail.Een deelnemer citeerde in dit verband Marx: "Accumulatie om de accumulatie, productie om de productie, dat is het ordewoord van de politieke economie die de historische missie van de burgerlijke periode aankondigt. En ze heeft nooit stilgestaan bij de pijnen die het scheppen van rijkdom met zich meebrengt: waartoe zou dat gejammer dienen dat toch niets verandert aan de historische onafwendbaarheden?" (Karl Marx, Het Kapitaal - Boek I)
Een aspect dat eveneens uitvoerig aan bod kwam was of het ecologisch drama de motor kan zijn voor een groeiend bewustzijn op wereldvlak. Enerzijds argumenteerden sommigen dat de frustratie in positieve zin kan omgezet worden: "zo kan het niet verder, maar er zijn oplossingen". De ganse mensheid op wereldvlak is betrokken, er is een gezamenlijke vijand. Dus is er een breed draagvlak mogelijk voor het alternatief.
Maar, voerden anderen aan, de ideologische campagnes die nu met veel heisa gevoerd worden gaan de bewustwording dat het kapitalisme de oorzaak is tegen. Zij voorkomen dat het probleem van de klimaatwijziging nu in verband wordt gebracht met de andere grote rampen op wereldschaal: de honger, de oorlog, de vluchtelingenstroom, de ziektes, de overproductiecrisis. Met de campagnes rond de huidige dreiging probeert de bourgeoisie, net zoals ze dat deed met de atoomdreiging in de jaren 1950 tot 1990, de boodschap te verspreiden van: "schakel dit probleem uit en er is geen probleem meer", het kapitalistische productie-systeem met zijn imperialistische uitwassen en vernietiging wordt op zich niet in vraag gesteld. In feite wordt, paradoxaal genoeg, het probleem geëxploiteerd om offers te eisen, niet van de bourgeoisie maar van de arbeidersklasse. Allerlei vormen van soberheidsmaatregelen en van milieubelasting worden via slinkse trucs doorgevoerd (dikke truiendag, autoloze zondagen, fietsdagen, taks op oude auto's, op plasticzakken, op verwarming,…). Maar daar blijft het niet bij. De problematiek wordt ook gebruikt in de concurrentieslag met andere landen. Zo probeert men China ecologische normen op te leggen om de eigen markten te beschermen. Of in naam van de vervuiling militaire actie te rechtvaardigen zoals in Kosovo waar een belangrijke fabriek gesloten werd. Ook in het nucleair debacle zien we iedere staat zijn eigen belangen verdedigen, en helemaal geen algemeen plan van aanpak. Tenslotte werd ook nog aangehaald dat er zelfs sprake is van een soort van 'ramptoerisme'. Canada opent nieuwe uitwegen door het smelten van het ijs, allerlei firma's proberen winst te slaan via het commercieel etiket 'dit is ecologisch'.
De actieve deelname van het merendeel van de aanwezigen aan het debat bracht met zich mee dat er geen ruimte meer was voor een uitgebreide discussie over de alternatieven en duurzame oplossingen. De meeste waren het eens met de aard en de ernst van de problemen en ook met de globale analyse. Allen waren het bovendien eens dat een samenleving creëren waar de mens en zijn toekomst centraal staan een dwingende noodzaak is geworden. Probleem voor veel aanwezigen was dat ze niet goed zagen hoe te beginnen aan de omvorming van deze maatschappij. In de conclusie gaf de IKS enkele oriëntaties in dit verband en de aanwezigen vroegen een verdere discussie daarover te organiseren.
Lac / 09.04.2007
Nog maar net waren de 3000 afdankingen bij VW Vorst en de duizenden andere bij de toeleveringsbedrijven vastgelegd, waren de productiviteitsstijgingen en de loondalingen bij de 2200 arbeiders “die het geluk hebben om bij VW te mogen blijven” opgelegd of een nieuwe grootscheepse aanval werd ontketend in de automobielsector: 1400 ontslagen onder de 4500 arbeiders in de GM vestiging in Antwerpen. En steeds opnieuw, hetzelfde syndicale gekonkel om elke poging tot weerstand te ontkrachten en de arbeiders af te leiden van een reflectie over de ware betekenis van deze sociale catastrofe:
– het nationalisme: ze doen alles om de arbeiders van de verschillende vestigingen tegen elkaar op te zetten: “De Duitsers van Opel, de Britten van Vauxhall, de Zweden van Saab hebben het op een akkoord gegooid op de kap van de Belgen” (zie DM, 19.04.07);
– het corporatisme: gedurende jaren maakten de bonden de arbeiders wijs dat ze ‘de beste van de klas’ waren en dat GM Antwerpen de herstructureringsdans zou ontspringen indien ze hun eisen matigden en de flexibiliteit aanvaardden. Vandaag roepen ze diezelfde arbeiders op om te tonen dat ze de beste zijn door niet in staking te gaan maar nog harder te werken en om te vertrouwen op de vakbondsonder-handelaars voor het afdwingen van het “best mogelijk plan voor de fabriek”;
– het isolement: tijdens de staking bij VW Vorst nog, riepen de bonden op om afstand te houden van de ‘heethoofden’ van VW en om de solidariteit te beperken tot mooie woorden. Vandaag zetten ze duidelijk uit wat zij onder solidariteit verstaan, precies op dezelfde wijze als de bourgeoisie dat ziet: het verdelen van de offers in het belang van de economische wetmatigheden: “Hoopgevend is het dat het vakbondsfront van alle Opel-vestigingen de sluiting van een volledige fabriek heeft weten te voorkomen. [...] Alle vestigingen dragen een deel van de saneringsinspanning. Dat was helemaal niet zo bij VW Vorst, waar van grensoverschrijdende solidariteit geen sprake was” (H. Jorrissen, voorzitter van de Socialistische metaalvakbond, De Standaard, 18.04.07).
In werkelijkheid hebben patroons, vakbonden en regering gezamenlijk deze aanval gepland en ten uitvoering gebracht, door eerst de duizend afdankingen bij Gevaert erdoor te drukken, om vervolgens het ‘probleem’ VW aan te pakken, en dan tenslotte pas de arbeiders van GM te treffen, terwijl ze sedert maanden perfect op de hoogte waren van de bedoelingen van de internationale leiding van GM. Vandaag bundelen ze hun krachten om de arbeiders te overtuigen dat er niets te ondernemen valt tegen de ‘natuurlijke wetten van de economie’, om te verdoezelen hoezeer deze maatregelen precies de uitdrukking zijn van een steeds duidelijker wordend failliet van de kapitalistische productiewijze.
Terwijl de bourgeoisie genoodzaakt is ten gevolge van de economische impasse om steeds hardere aanvallen uit te voeren, vermenigvuldigen zich echter ook binnen de arbeidersklasse woede en strijdbaarheid. Arbeiders wachten niet langer op syndicale ordewoorden maar gaan spontaan in staking: bij het openbaar vervoer in Wallonië of in Brussel, bij de NMBS of de veiligheidsdiensten en de brandweerlieden op de luchthaven van Zaventem, en last but not least bij verschillende toeleveringsbedrijven van de Fordfabrieken in Genk, waar arbeiders spontaan in staking gingen, eerst bij SML (motoren), om vervolgens uit te breiden naar Lear (zetels), IAC (instrumentenborden) et TDS (losse stukken).
Over het algemeen haasten de bonden zich in de huidige periode om zulke bewegingen te erkennen om ze op die manier onder controle te krijgen. Bij de uiterst gespannen sfeer in de automobielsector echter, probeerden de bonden de spontane staking bij de toeleveraars meteen de kop in te drukken door de ‘onverantwoordelijkheid’ van de actie aan te klagen en cynisch te stellen: “Er is niet alleen het economische verlies voor Ford. Voor de fabriek dreigt ook imagoverlies” (H. Jorrissen, De Morgen, 18.04.07). De waakzaamheid en de zenuwachtigheid van de bourgeoisie en haar bonden valt te verklaren door het feit dat ze zeer goed weet dat het hier niet gaat om lokale, regionale of zelfs nationale problemen. Zoals de volgende tekst laat zien, regent het aanvallen in alle industrielanden en staan de bonden overal op de eerste rij om de ontwikkeling van de weerstand van de arbeiders te ondergraven.
Afdankingen, afschaffingen van betrekkingen, sluiting van bedrijven, toenemende bestaansonzekerheid, delocalisaties… Steeds meer loontrekkers ondergaan deze verschrikkelijke werkelijkheid van de versnelling van de kapitalistische crisis. Het zijn dezelfde aanvallen, in Europa voor de groep EADS-Airbus, bij Alcatel-Lucent, Volkswagen, Deutsche Telekom, Bayer, Nestlé, Thyssen Krupp, IBM, Delphi… Net als op het Amerikaanse continent, met Boeing, Ford, General Motors, Chrysler. Deze plannen, die voortaan op wereldschaal gemaakt worden, zijn steeds omvangrijker en treffen niet alleen meer de sectoren die niet meer mee kunnen of verouderd zijn, maar ook speerpuntsectoren zoals de luchtvaart, de informatica, de elektronica… Ze treffen niet alleen de kleine en middelgrote bedrijven maar breiden zich uit tot de grote groepsleiders van de industrie en hun onderaannemers. Ze beperken zich niet langer tot arbeiders aan de productielijnen maar nemen ook ingenieurs, commerciële kaders, de sectoren van het onderzoek in het vizier.
Elke staat, elke leider van een bedrijf weet heel goed dat deze toestand er toe leidt dat alle loontrekkers, van de privé zowel als van de openbare sector waar proletariërs precies hetzelfde lot ondergaan, zich steeds meer prangende vragen stellen over de toekomst die hun te wachten staat, en nog meer over de toekomst van hun kinderen. Het blijkt steeds duidelijker dat de loontrekkers van alle landen in dezelfde lekkende boot zitten. In deze niet eerder geziene context gaat de eerste zorg van de bourgeoisie er niet slechts naar uit om te proberen de meest gapende lekken in haar systeem te dichten maar ook om tijd te winnen, om te verhinderen dat de proletariërs zich bewust worden van deze werkelijkheid.
Dat is de reden waarom de vakbonden, die binnen het staatsapparaat de specifieke rol vervullen om de arbeidersklasse in te kapselen en te controleren, overal het voortouw nemen en het sociale terrein bezetten om het gras voor de voeten weg te maaien van iedere poging tot een verenigende mobilisatie van de arbeiders tegen deze massale en frontale aanvallen. Hun wezenlijke taak bestaat er vandaag uit om de controle te verkrijgen over de strijd, om de aanvallen te laten slagen door de onderlinge concurrentie en verdeeldheid tussen de arbeiders in stand te houden, per werkplaats, per locatie, per bedrijf, per sector, per land.
De vakbonden, de regering, de directie, heel de politieke klasse en de media hebben de aandacht toegespitst op de 10.000 arbeidsplaatsen die verloren gingen bij Airbus (dat tot dan toe voorgesteld werd als een ‘paradepaardje’) waar zij de manoeuvres hebben vermenigvuldigd om de verdeeldheid te organiseren onder de arbeiders, om hun woede te verbrokkelen en hun strijdbaarheid te laten verdampen.
Om te beginnen wilden de Franse vakbonden doen geloven dat ze niet op de hoogte waren van wat er op touw gezet werd, dat ze de werkgelegenheid en de belangen van de arbeiders zouden verdedigen. En dat terwijl ze gedurende maanden volledig betrokken waren bij het fameuze plan Power 8. In feite had de directie daarvoor een ‘stuurcommissie’ in het leven geroepen dat gevormd werd door de HRM (directie van de Personeelsdienst) en de vakbonden. Dit had juist tot doel om “zich voor te bereiden op elke sociale impact die haar maatregelen zouden kunnen hebben” (volgens een interne directienota van het bedrijf van Toulouse-Blagnac). De vakbonden hebben overal dezelfde taal gehanteerd, die van het minimaliseren van de aanval toen die werd voorbereid, en door de leugens van de directie en de betrokken staten volledig voor hun rekening te nemen. Vervolgens hebben ze de arbeiders van Méaulte, die twee dagen vóór de officiële aankondiging van het plan Power 8 spontaan in staking waren gegaan, het werk doen heropnemen. Zij beweerden dat de fabriek niet zou worden verkocht, terwijl de directie tezelfdertijd liet weten dat geen enkele beslissing over dit onderwerp was aangehouden.
Naar gelang de bijzondere situatie van iedere fabriek hebben de vakbonden de verdeeldheid georganiseerd, zoals in Toulouse: tussen de getroffen en de gespaarde sectoren. Sterker nog, gedurende maanden hebben ze er op gehamerd dat als Airbus in een dergelijke situatie terecht is gekomen dat ‘de schuld is van de Duitsers’. In Duitsland was het al net zo: ‘het is de schuld van de Fransen’. De vakbonden hebben niet opgehouden met het ophitsen van het ‘economisch patriottisme’. In een pamflet van 7 maart dat mede ondertekend was door FO-Metaal (vakbond met ruime meerderheid in Toulouse), de CFE-CGC (vakbond van de kaders) en de CFTC, verklaarden zij bijvoorbeeld: “Het belang van de Franse, lokale en regionale economie staat op het spel [...] Laten wij gemobiliseerd blijven [...] om Airbus te verdedigen, onze belangen, ons arbeidsinstrument, onze competenties en onze kennis ten dienste van de hele lokale, regionale en nationale economie.” Deze weerzinwekkende propaganda duwde de arbeiders in de richting van de concurrentielogica van het kapitaal. Dat was ook al aanwezig tijdens een mobilisatie van de vakbonden uit de verschillenden landen van Europa waar de bedrijven van Airbus zijn ingeplant: “Laten wij samen ons arbeidsinstrument verdedigen, als loontrekkers van Airbus, als onderaannemers van alle bedrijven van Airbus in Europa” (gemeenschappelijk pamflet van de vakbonden op 5 februari 2007).
Na de betogingen van 6 maart, hebben ze een Europees antwoord voor 16 maart voorgespiegeld en kondigden ze een grote betoging aan in Brussel, om deze vervolgens drie dagen tevoren af te gelasten en te vervangen door betogingen die nog altijd werden aangekondigd als ‘een Europese mobilisatiedag’, maar die beperkt bleven tot de arbeiders van Airbus, versplinterd over de verschillende lokale bedrijven. En de kers op de taart was te zien in Toulouse waar de vakbonden de arbeiders bij de ingang van de fabriek oppikten en in volgepropte bussen afvoerden naar een totaal verlaten verzamelpunt. Vervolgens lieten ze hen tot aan het kantoor van Blagnac marcheren waar ze werden opgewacht door een zee van tv-camera’s die ‘de gebeurtenis’ helemaal in de kijker zetten. Zodra ze daar waren aangekomen werden ze andermaal in de bussen gestouwd op weg naar de fabriek om het werk te hervatten (1).
Net zoals het geheel van de bourgeoisie hielden de vakbonden er niet aan vast om, in de context van aanvallen van alle kanten, een brede mobilisatie te zien van arbeiders op een Europese schaal, waarbij de arbeiders zouden samenkomen, elkaar ontmoeten, met elkaar discussiëren en hun ervaringen uitwisselen.
Er was voor de vakbonden evenmin sprake van dat de betoging in Parijs van de loontrekkers van Alcatel-Lucent tezelfdertijd zou plaatsvinden. Deze ging in tegen het herstructureringsplan van de groep die 12.500 arbeidsplaatsen gaat kosten, waarvan ten minste 3.200 in Europa tegen 2008. Ze werd voorgesteld als een Europese eenheidsbetoging maar er kwamen slechts 4.000 mensen opdagen. Ze waren afkomstig van alle getroffen Franse bedrijven, in het bijzonder uit Bretagne, maar ook uit de buurlanden, met uitsluitend symbolische vakbondsafvaardigingen van Spanje, Duitsland, Nederland, België en Italië. En die werden dan bedolven onder een woud van... Bretonse vlaggen op marsmuziek van de Bretonse doedelzak! In een reeks kleinere stakingen zoals bij Peugeot-Aulnay hebben de vakbonden de arbeiders meegesleurd in een lange uitputtingsslag rond loonsverhogingen. Terwijl in de Renaultfabriek van Le Mans, 150 arbeiders door de CGT werden meegesleurd in een staking die heel erg beperkt bleef, rond een nieuw flexibiliteitcontract dat door de andere vakbonden was goedgekeurd. Wanneer men weet dat zowel PSA als Renault op hun beurt binnenkort ontslagplannen bekend zullen maken, merkt men dat het werkelijke doel van deze vakbondsstakingen en -acties is om de arbeidersstrijdbaarheid af te matten om deze aanvallen er gemakkelijker door te drukken. Dat was net zo bij de zoveelste actiedag, waartoe de leerkrachten op 20 maart werden opgeroepen. Ook daar was het doel hen uit te putten om hen vervolgens gemakkelijker alle aanvallen op te leggen waarvan zij het doelwit zijn.
De arbeiders hebben geen enkel gemeenschappelijk belang te verdedigen met hun bourgeoisie. In tegendeel, de toestand dwingt hen er toe, te erkennen wat hun gemeenschappelijke belangen zijn tegenover dezelfde (massale en gelijktijdige) aanvallen waarmee ze overal geconfronteerd worden. Een dergelijke situatie begunstigt de ontwikkeling van in-vraag-stelling en nadenken. Daaruit vloeien op hun beurt, op steeds duidelijker wijze, de behoeften voort aan uitbreiding van de strijd, aan eenheid en solidariteit in de schoot van het proletariaat. Deze vormen de sleutel van de toekomstige strijd. Zelfs indien de vakbonden er op dit ogenblik in slagen om zonder zichtbare hindernissen hun sabotage-, verdeel- , isolerings- en opsluitingsmanoeuvres van de proletariërs door te drukken, zijn ze er toe gedwongen worden om zich steeds openlijker ongeloofwaardig te maken in de ogen van de arbeidersklasse. Het is vandaag dat de voorwaarden rijpen die het morgen de strijdende arbeiders mogelijk maken om samen te discussiëren, bij elkaar te komen, om hun ervaringen uit te wisselen, om zich buiten de vakbonden om en over de nationale grenzen heen te organiseren.
Wim / 24.03.2007
(1) De volgende dag titelde Libération (17 maart): Ongeziene radicalisering tegen de directie van vliegtuigbouwer Airbus: de loontrekkers van alle landen hebben zich verenigd.