Na de waanzinnige escalatie van de afgelopen maanden over douanetarieven en de daaruit voortvloeiende daling van de aandelenmarkten en de dollar, hangt de wereld aan de lippen van de beslissingen die Trump wel of niet zal nemen, die hij wel of niet zal terugdraaien … Voor de overgrote meerderheid van de facties van de bourgeoisie is het beleid van de huidige Amerikaanse regering “absurd”, zijn de beslissingen van Trump “gek” en bedreigen ze de ontwikkeling van een toch al wankele wereldeconomie, en in de eerste plaats die van de Amerikaanse economie. Volgens recente prognoses van het IMF zal de groei van de Amerikaanse economie met bijna 1% dalen ten opzichte van eerdere prognoses, die van de Chinese economie met 0,6% en uiteindelijk die van de wereldeconomie met 0,5%.
In werkelijkheid is wat de wereldeconomie en de mensheid fundamenteel bedreigt het kapitalisme in historisch verval, dat zijn laatste fase van ontbinding is ingegaan, waarin de effecten van de economische crisis, oorlogen, de klimaatcrisis en alle manifestaties van het ontbindingsproces van een ten dode opgeschreven samenleving nu samenkomen. Trump is, net als het populisme, niets anders dan een product van deze maatschappelijke dynamiek.
Sinds het heropduiken van de historische crisis van het kapitalisme aan het eind van de jaren 1960, een product van de fundamentele tegenstrijdigheden van het kapitalisme, heeft de bourgeoisie lapmiddelen toegepast in een poging de ergste gevolgen van de recessie voor zich uit te schuiven. De effectiviteit van dit beleid hing af van het vermogen van de belangrijkste geïndustrialiseerde landen om het eens te worden over een bepaald niveau van internationale samenwerking. Met als basis ervan het toepassen van mechanismen van staatskapitalisme die veruit de ruggengraat vormden van de globalisering van de economie en aanvankelijk economische transacties toelieten om te ontsnappen aan de chaos, zoals die bijvoorbeeld woedde op imperialistisch niveau of in het politieke leven van de bourgeoisie. Zo kon de bourgeoisie op het hoogtepunt van de economische stuiptrekkingen van 2007-2008, die de Verenigde Staten al hard hadden getroffen, en die van 2009-2011 met de “staatsschuld-crisis” haar antwoorden coördineren, waardoor de klappen van de crisis enigszins konden worden verzacht en een anemisch “herstel” in de fase 2013-2018 kon worden gegarandeerd.
Maar een dergelijk beleid bereikte zijn grenzen in de groeiende neiging van de verschillende nationale fracties van de bourgeoisie tot een “ieder voor zich”. Daardoor waren ze steeds minder in staat om een minimaal gecoördineerd antwoord te geven, door middel van verzachtende maatregelen, op de wereldwijde crisis van het kapitalisme. Een dergelijke “evolutie” was het teken van de uitdeining van de ontbinding van het kapitalisme, in het bijzonder van de ieder voor zich houding op alle niveaus van de samenleving, met inbegrip van het beheer van het kapitaal door de bourgeoisie. Dit werd treffend bevestigd door de pandemie van 2020 en vervolgens door de oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten. Dit leidde tot het sluiten van grenzen, tot een uitgesproken trend ten gunste van maatregelen voor de “nationale herlocalisatie” van de productie, tot het behoud van sleutelsectoren binnen elk nationale kapitaal en tot de ontwikkeling van barrières voor het internationale verkeer van goederen en mensen. Dit alles heeft bijgedragen aan het zaaien van chaos in het monetair, financieel en handelsbeleid.
Het is in dit mijnenveld dat Trump terug op de politieke scene verschijnt met zijn populistische beleid, dat ongegeneerd irrationeel, veranderlijk en volledig onvoorspelbaar is. Trump is niet alleen een product van het rottingsproces van het kapitalisme, hij is er ook een actieve factor van. Dit wordt het meest overtuigend geïllustreerd door zijn gedoe als hoofd van de Amerikaanse uitvoerende macht in de tarievenoorlog die hij op de wereld heeft losgelaten. De ‘economische’ rechtvaardigingen die de regering Trump aanvoert in haar kruistocht om de tarieven op de meeste geïmporteerde goederen te verhogen, zijn ofwel bluf of absurd, of beide.
Eén daarvan, die bijna lachwekkend is, is dat de Verenigde Staten tot dan toe te vrijgevig waren geweest tegenover hun partners, die onverzadigbaar bleven profiteren van de vrijgevigheid van Uncle Sam (“De hele wereld profiteert van ons”). Daarom was het nodig om “de zaken recht te zetten” door zichzelf flink te betalen met douanerechten op bepaalde geïmporteerde goederen.
Een andere rechtvaardiging verwijst naar de strijd tegen inflatie, een gevoelig onderwerp in de Verenigde Staten sinds de prijsstijging onder president Biden grotendeels heeft bijgedragen aan de nederlaag van de Democraten bij de laatste verkiezingen. Het is moeilijk in te zien hoe hogere prijzen voor geïmporteerde producten de prijzen in de Verenigde Staten zouden kunnen doen dalen, behalve door middel van mysterieuze compensatiemechanismen. Maar daar gaat het niet om: wat we hier in realiteit meemaken is een poging om de echte oorzaak van inflatie te verdoezelen. Inderdaad, de verhoging van de importtarieven zal de inflatie verre van verhinderen, de oorzaak ervan ligt immers ergens anders: De fundamentele oorzaken van inflatie zijn te vinden in de specifieke omstandigheden van het functioneren van de kapitalistische productiewijze in haar fase van verval. Empirische observatie vertelt ons dat inflatie fundamenteel een fenomeen is van deze periode van kapitalisme, en dat het het meest acuut is tijdens oorlogsperiodes (1914-18, 1939-45, de Koreaanse Oorlog, 1957-58 in Frankrijk tijdens de Algerijnse Oorlog, etc.), d.w.z. wanneer de onproductieve uitgaven het hoogst zijn. Het is dus logisch om te denken dat we het fenomeen inflatie moeten proberen te verklaren op basis van dit specifieke kenmerk van het verval, het aanzienlijke aandeel van bewapening en meer in het algemeen van onproductieve uitgaven in de economie”. (Révolution Internationale, oude reeks nr. 6)[1].
Kortom, als de kosten van levensonderhoud in de Verenigde Staten net als elders stijgen, dan is dat grotendeels om de prijs van (onproductieve) militaire uitgaven te betalen. Het behouden van een enorme militaire voorsprong op al haar imperialistische rivalen - inclusief de machtigste van allemaal, China - brengt een prijs met zich mee die verre van verwaarloosbaar is en die moet worden doorberekend aan de bevolking.
De “tarievenoorlog” is slechts een economische illustratie van de invraagstelling van de na 1945 gevestigde wereldorde. Deze werd al grotendeels verbrijzeld door de imperialistische “trans-Atlantische scheiding”, ten gunste van een totaal irrationeel en onvoorspelbaar beleid van ‘iedereen tegen iedereen’. In economische termen is het gebrek aan toekomstvisie van het kapitalisme echter een factor die de economische activiteit afremt. Het huidig beleid van Trump is meer dan enkel een gebrek aan uitzicht, het gaat hier om de onmogelijkheid om wat dan ook te voorspellen. Hij is immers in staat om zijn standpunt van de ene dag op de andere en meerdere keren achter elkaar te veranderen, afhankelijk van zijn onmiddellijke belangen. Zijn aanpak, om zijn tegenstanders, van dat moment zelve, een rad voor de ogen te draaien, gaat niet alleen om economische kwesties zoals douanerechten, maar zien we ook op het imperialistische front bij de vredesonderhandelingen in Oekraïne.
Bovendien is reageren op een economische depressie door tarieven te verhogen een totale ontkenning van de lessen die de bourgeoisie heeft geleerd van de Grote Depressie van de jaren dertig, namelijk dat protectionisme de crisis van overproductie alleen maar kan verergeren door de markten nog verder in te perken.
De absurde en autoritaire methoden van de regering Trump, die vaak volstrekt irrationeel zijn, niet alleen vanuit het oogpunt van de goede werking van het kapitalisme, maar ook vanuit dat van de eigen belangen van de Verenigde Staten, projecteren uiteindelijk het beeld van een onvoorspelbare en onbetrouwbare wereldleider. Als ‘s werelds grootste economische macht, met een grote voorsprong op al zijn rivalen, met name op economisch en militair gebied, kan het beleid van Trump alleen maar verwoestende gevolgen hebben voor de betrekkingen tussen naties over de hele wereld.
De ernstigste en meest verwoestende gevolgen van deze wereldwijde ontwrichting zullen in de eerste plaats gevoeld worden door de uitgebuite klasse in het kapitalisme: de arbeidersklasse. Rechtstreeks door de inflatie, die hun koopkracht ernstig aantast en dus hun kansen om in de huidige situatie te overleven. Maar het nationaal kapitaal zal ook manieren moeten vinden om de hogere kosten te compenseren die gepaard gaan met de herconfiguratie van de productiestromen als gevolg van globalisering en herlocalisaties. Om dit te doen hebben ze geen andere optie dan de proletariërs aan te pakken, banen te schrappen, de arbeidsomstandigheden aan te tasten om de marginale kosten te dumpen en te snoeien in de lonen en indirecte inkomsten uit de sociale zekerheid. De aankondigingen van de verschillende Europese regeringen over de “inspanningen” die gedaan moeten worden om de nationale economie te “redden” zijn niets anders dan een ideologische voorbereiding op de klappen die het proletariaat zal krijgen.
De arbeidersklasse in de hele wereld moet zich eraan verwachten dat zij als eerste zal betalen voor deze duik in de onzekerheid en de chaos. De aanvallen zullen toenemen en zullen onvermijdelijk gepaard gaan met ideologische campagnes waarin de schuld wordt gelegd bij Trump, of bij de aangevallen democratie, of bij de oorlogsstokers in Amerika, Rusland en ongetwijfeld ook elders wanneer dat nodig is. De handelsoorlog zal ook dienen om de nationalistische retoriek over het beschermen van “onze waarden”, het verdedigen van “ons economisch erfgoed” en de “grootsheid van onze natie” te versterken. Maar trap er niet in. De ontbinding van het kapitalisme sleurt het systeem in al zijn dimensies de ondergang in. Niets kan de mensheid van deze ondergang redden, niet de maatregelen die al zo vaak zijn geprobeerd en altijd meer crises en oorlogen hebben veroorzaakt, noch de “inspanningen” om de kostprijs van de arbeidskracht nog verder te verlagen en dus ook de arbeidsvoorwaarden en middelen om te overleven aantasten. Niets, behalve een totale en radicale invraagstelling van dit systeem, de omverwerping ervan ten gunste van een maatschappij die bevrijd is van de overheersing van het kapitaal en die uitsluitend ten goede komt aan de mensheid en het milieu. Deze maatschappij, het communisme, is een project in handen van het proletariaat dat, door de aanvallen van de bourgeoisie te weerstaan, steeds beter in staat zal zijn deze macht en haar historische verantwoordelijkheden te begrijpen. Het lijdt geen twijfel dat er nog een lange weg te gaan is, maar de vooruitzichten die de huidige situatie schetst, benadrukken alleen maar de urgentie van de ontwikkeling van de strijd.
Syl. D.
[1] Overproductie en inflatie, Revolution Internationale, oude reeks nr. 6, geciteerd in ons “Rapport over de economische crisis voor het 25e Congres van de ICC”.