Beste kameraad,
Je heb ons om een uiteenzetting gevraagd voor je eigen verheldering en voor die van de kring over het vraagstuk van de religie. Wij hebben al wat overwegingen gegeven over wat religie is en welke rol die speelt tegenover de bewustwording van het proletariaat in een artikel over de integristische islam in de Internationale Revue (Engels-, Frans- en Spaanstalige uitgave), nr.109. Wij kunnen hier niet alle aspecten van dit vraagstuk behandelen. Het is van levensbelang om hierover te debatteren en we nodigen jullie uit alle vragen te stellen die jullie met betrekking tot dit thema bezighouden. De kameraden van de internationalistische discussiekring in de Dominicaanse republiek hebben ons gevraagd om wat aantekeningen op te sturen voor een debat over het vraagstuk van de religie. Wij publiceren de tekst die we ze hebben opgestuurd omdat hij van nut kan zijn voor andere kameraden of discussiekringen. Het spreekt vanzelf dat wij open staan voor allerhande bijdragen, voorstellen en kritiek van onze lezers.
Beste kameraad,
Je heb ons om een uiteenzetting gevraagd voor je eigen verheldering en voor die van de kring over het vraagstuk van de religie. Wij hebben al wat overwegingen gegeven over wat religie is en welke rol die speelt tegenover de bewustwording van het proletariaat in een artikel over de integristische islam in onze Internationale Revue (Engels-, Frans- en Spaanstalige uitgave), nr. 109.
Wij kunnen hier niet alle aspecten van dit vraagstuk behandelen. Het is van groot belang om hierover te debatteren en we nodigen jullie uit alle vragen te stellen die jullie met betrekking tot dit thema bezighouden.
De religie heeft een centrale rol gespeeld in alle maatschappijen die aan het kapitalisme zijn voorafgegaan: het oorspronkelijk kommunisme, de slavenmaatschappij, het feodalisme, het Aziatisch- en Inca-despotisme...
Met de fantastische ontwikkeling van de productiekrachten die het met zich meebrengt, legt het kapitalisme de grondslag van het overstijgen en de definitieve afsterven van de religie.
Waarom?
Omdat de religie twee pijlers heeft om zijn invloed te behouden over alle mensen. De eerste pijler is het lange tijdperk van de menselijke geschiedenis waarin de mensen een uitermate beperkte controle hadden over het natuurlijk milieu dat hen omringde. Daardoor blijft de mens onderworpen aan de indrukwekkende natuurkrachten waar tegenover hij zich absoluut machteloos voelt. Bijvoorbeeld: de boer werkt maandenlang en doet zijn best om zijn kweeksels zo goed mogelijk te verzorgen en moet toezien hoe dat alles verloren gaat door een hagelbui, overstromingen of eenvoudigweg door een plotse vorst… De meeste verschijnselen van de natuur bleven eeuwenlang versluierd als onverklaarbare geheimen waar tegenover de mens zich machteloos en onbeschermd voelde. Dit is gedurende een lang tijdperk van de menselijke geschiedenis de basis geweest van de religie: de bovennatuurlijke verklaring , het idee dat er hogere krachten bestaan die zouden heersen over de beweging van de maatschappijen en de natuur in het algemeen.
Die eerste pijler van de religie heeft het kapitalisme een beslissende klap gegeven. Door de productiekrachten van de mensheid op een fantastische manier te ontwikkelen, door de wereldwijde productie, heeft het kapitalisme de grondvesten gelegd zodat de mensheid zich kan bevrijden van de afhankelijkheid van de haar omringende natuur.
De ideologen van de revolutionaire bourgeoisie legden de klemtoon op dit aspect: zij beschouwden de religie als de verdedigerster van het obscurantisme, van de magische en bovennatuurlijke verklaringen. Zij gebruikten het atheïsme als hefboom tegen de religie.
Zijn hadden gedeeltelijk gelijk en daar steunde de marxistische beweging op.
Vanuit het mechanistisch gezichtspunt, vanuit een vulgair materialisme, kon de strijd tegen de religie worden teruggebracht tot eenvoudigweg het atheïsme te verkondigen, door het per decreet afschaffen van de religie, door de ‘onverbiddelijke’ religievervolging.
Toch is de werkelijkheid niet zo eenvoudig. Hoe kan het dat ondanks het verdwijnen van de sociaal-economische grondvesten die voedsel aan de religie gaven, deze nog altijd de geesten en harten van de mensen in beslag neemt?
Er zijn twee redenen:
1. Tegenover de opkomst van het proletariaat, streeft de bourgeoisie er naar om bondgenootschappen aan te gaan met de reactionaire lagen die zij eerder had bestreden. Zij gebruikt de clerus en de kerken als wapens om de arbeidersmassa’s en de onderdrukten vast te klinken in onwetendheid en afstomping.
Dit aspect is reëel en daarom zei Lenin: “Het marxisme beschouwt alle tegenwoordige godsdiensten en kerken, alle religieuze organisaties steeds als organen van de burgerlijke reactie, die de uitbuiting moeten verdedigen en de arbeidersklasse moeten dom houden en in nevelen moeten hullen.” (1).
2. Met het begin van haar historisch tijdperk van het verval begint de bourgeoisie zelfvertrouwen te verliezen, neigt er toe weg te vluchten in de religie, tegenover een wereld die niet de weg inslaat die zijzelf zou hebben gewild, maar wel wegzinkt in allerhande rampen: imperialistische oorlogen, vernietigende economische crises, hongersnoden, ecologische catastrofes…
Deze tweede reden is zeer belangrijk en volkomen juist. Het boek Het ABC van het Kommunisme (geschreven in 1919 door Boecharin en Preobrazhenski in opdracht van de Kommunistische Internationale), stipt juist aan dat:
“als de burgerlijke klasse begint te geloven in god en het eeuwig leven, dat komt doordat zij zich begint te realiseren dat haar leven in deze wereld op zijn laatste benen loopt.”
In dezelfde zin schreef Anton Pannekoek (lid van de Hollands-Duits Kommunistische Linkerzijde) in 1938:
“Slechts zolang de bourgeoisie kon geloven dat haar maatschappij met privé-eigendom, persoonlijke vrijheid en vrije concurrentie, door de ontwikkeling van de industrie, de wetenschap en de techniek de problemen van de gehele mensheid kon oplossen, slechts zolang kon de bourgeoisie geloven dat de theoretische problemen door de wetenschap konden worden opgelost zonder de noodzaak van het bestaan van bovennatuurlijke of geestelijke machten aan te nemen.
Zodra het echter duidelijk werd dat het kapitalisme de problemen van de bestaansmogelijkheid van de massa’s niet kon oplossen, zoals bleek uit de opkomst van de proletarische klassenstrijd, verdween de optimistische materialistische filosofie. De wereld scheen weer vol onoplosbare tegenstellingen en onzekerheden, vol duistere krachten die de beschaving bedreigden. Daardoor wendde de bourgeoisie zich tot allerlei soorten religie, en de bourgeois intellectuelen lieten zich beïnvloeden door mystieke stromingen. Het duurde niet lang of zij ontdekten de zwakke punten en tekortkomingen van de materialistische filosofie, en gingen voordrachten houden over ‘De grenzen van de wetenschap’ en de onoplosbare ‘wereldraadsels’ ” (2).
In het verval van het kapitalisme ondergaat de burgerlijke ideologie een belangrijke verandering: het geloof in de wetenschap en rede gaat verloren, en zakt steeds weg in mysticisme, verdrinkt in allerhande irrationele filosofieën. Daaruit blijkt het historisch bankroet van het kapitalisme. De bourgeoisie handelt zoals de verloren zoon. Nadat een ruzie met de religieuze vader is ze van de middeleeuwse haard weggelopen, maar na verloop van tijd keert ze, verbitterd en met gebogen hoofd, terug naar het ouderlijk huis.
Het kapitalistisch streven naar het ontwikkelen van productiekrachten is veranderd in het verval van dit systeem, in een nachtmerrie. Zoals het Kommunistisch Manifest stelde is de bourgeoisie als een leerling tovenaar. De enorme productiekrachten die zij tot ontwikkeling heeft kunnen brengen – en nog tot ontwikkeling brengt – vormen zich in het verval van het kapitalisme om tot machtige vernietigingskrachten.
Het kapitalisme is niet in staat tot een revolutionaire, harmonische en samenhangende omvorming van het natuurlijk milieu dat de menselijke wezens omgeeft. De ontwikkeling van de productiekrachten vindt bij haar plaats in een tegenstrijdig en chaotisch raamwerk van wrede concurrentie, van ieder voor zich, van imperialistische oorlogen. In een dergelijk kader ontsnapt het natuurlijk milieu aan de controle, komen er vernietigende krachten los die het kapitalisme niet kan beheersen of, erger nog, die het door de chaotische aanpak nog erger maakt.
Twee algemene tendensen bepalen de verhouding van het kapitalisme met het natuurlijke milieu van de aarde: enerzijds, het roofbouw van grondstoffen met onvoorzienbare gevolgen; anderzijds, het verstoren van het interne evenwicht van de natuurkrachten door het ontketenen van vernietigende processen met eveneens onvoorspelbare gevolgen.
Deze verschijnselen die overduidelijk worden in het verval van het kapitalisme doen de ideologen van het kapitalisme wegzinken in pessimisme. De bourgeoisie kan niet langer beweren de natuur te hebben ‘overwonnen’ en daardoor, de eerste pijler van de religieuze ideologie te hebben overstegen – het bestaan van bovennatuurlijke krachten. In werkelijkheid voelt zij zich verloren en kansloos tegenover vreemde en oncontroleerbare machten, wat haar nog meer in de armen drijft van allerhande soort van goden.
Tijdens de twintigste eeuw heeft een deel van de bourgeoisie – concreet de regimes die zich ‘communistisch’ noemen van het Chinese tot het Cubaanse – zich officieel atheïstisch verklaard en ze hebben dat uitgestald als een vorm van ‘trouw’ aan het marxisme.
Tegenover dit streven herinnert Lenin er aan dat:
“Tegelijkertijd veroordeelde Engels echter herhaaldelijk de pogingen van mensen, die ‘linkser’ of ‘revolutionairder’ wilden zijn dan de sociaal-democratie, in het program van de arbeiderspartij een directe belijdenis van het atheïsme op te nemen in de zin van een oorlogsverklaring aan de godsdienst. In 1874, toen Engels over het beroemde manifest sprak van de blanquistische. Communevluchtelingen, die als emigranten in Londen leefden, kenschetste hij hun luidruchtige oorlogsverklaring aan de godsdienst als een domheid en verklaarde hij, dat een dergelijke oorlogsverklaring het beste middel is om de belangstelling voor de godsdienst nieuw leven in te blazen en het werkelijke afsterven van de godsdienst te bemoeilijken.” (3).
Lenin herinnerde er aan dat een feodale prins, Bismarck – de ijzeren kanselier die de ontwikkeling van het kapitalisme in Duitsland een stoot gaf – een hevige oorlog had ingezet tegen de religie – de fameuze ‘Kulturkampf’, de strijd voor de cultuur – die zelfs uitliep op religievervolgingen:
“Een dergelijke oorlog aan de godsdienst verklaren betekent volgens Engels ‘bismarckser zijn dan Bismarck’, dat wil zeggen de dwaasheid van Bismarck’s strijd tegen de klerikalen herhalen (de beruchte ‘Kulturkampf’, dat wil zeggen de strijd, die Bismarck in de zeventiger jaren door middel van politievervolgingen van het katholicisme tegen de Duitse partij van de katholieken, de ‘Centrum’ partij heeft gevoerd). Door deze strijd heeft Bismarck het strijdbare klerikalisme van de katholieken alleen maar gesterkt en de zaak van de werkelijke cultuur alleen maar afbreuk gedaan, want in plaats van de politieke scheidsmuren plaatste hij de godsdienstige scheidsmuren op de voorgrond en leidde op die manier de aandacht van bepaalde lagen van de arbeidersklasse en van de democratie van de dringende taken van de revolutionaire en de klassenstrijd af naar een heel oppervlakkig en burgerlijk-leugenachtig antiklerikalisme. Engels maakte Dühring, die ultrarevolutionair wilde zijn, het verwijt, dezelfde dwaasheid van Bismarck in een andere vorm te willen herhalen, en hij verlangde van de arbeiderspartij er begrip voor te hebben, dat zij geduldig moet werken aan het organiseren en opklaren van het proletariaat, wat tot het afsterven van de godsdienst zal leiden, maar dat zij zich niet in het avontuur van een politieke oorlog tegen de godsdienst mag storten.” (4).
De ‘socialistische’ regimes van de voormalige Sovjet-Unie en andere landen verklaarden meerdere nieuwe Bismarckse ‘Kulturkämpfe’ en vandaag zien wij daarvan de resultaten: in alle landen van het Oosten, in China zelf schieten allerlei religieuze geloofsovertuigingen als paddestoelen uit de grond, de ene nog absurder en irrationeler dan de andere.
Atheïsme en religie zijn maar twee symmetrische opvattingen die hun wortels vinden in hetzelfde gevoel van machteloosheid, van hulpeloosheid, van irrationele schrik tegenover de wereld, die het individu aanziet als vreemd, vijandig en oncontroleerbaar.
Dat brengt ons bij de beschouwing van de tweede pijler van de invloed van de religieige ideologie die beslissend en wezenlijk is. Deze tweede pijler is diegene die het marxisme heeft ontdekt, door de nog zeer beperkte benadering van de revolutionaire ideologen van de burgerij uit de achttiende eeuw, de burgerlijke materialisten, te overstijgen en het werkelijke niveau van de benadering op te trekken.
“Marxisme is materialisme. Het staat als zodanig even meedogenloos vijandig tegenover de godsdienst als het materialisme van de Encyclopedisten van de achttiende eeuw of het materialisme van Feuerbach. Dat staat buiten kijf. Maar het dialectische materialisme van Marx en Engels gaat verder dan dat van de Encyclopedisten en van Feuerbach, want het past de materialistische filosofie toe op het gebied van de geschiedenis, op het gebied van de sociale wetenschappen. Wij moeten de godsdienst bestrijden. Dat is het abc van het gehele materialisme en dus ook van het. marxisme.
Maar het marxisme is geen materialisme, dat bij het abc is blijven stilstaan. Het marxisme gaat verder. Het zegt: men moet de godsdienst weten te bestrijden, maar daartoe is het nodig, dat men de oorsprong, die geloof en godsdienst onder de massa’s hebben, materialistisch verklaart. Men mag de strijd tegen de godsdienst niet beperken tot abstract-ideologische propaganda, men mag die niet tot een dergelijke propaganda reduceren, maar moet die in verband brengen met de concrete praktijk van de klassenbeweging, die het afschaffen van de sociale wortels van de godsdienst ten doel heeft. Waarom handhaaft de godsdienst zich onder de achterlijke lagen van het stedelijke proletariaat, onder brede lagen van het halfproletariaat en ook onder de grote massa van de boeren? Wegens de onwetendheid van het volk, antwoordt de. burgerlijke vooruitstrevende, de radicaal of de burgerlijke materialist. Dus weg met de godsdienst, leve het atheïsme, onze voornaamste taak is het verbreiden van atheïstische inzichten. De marxist zegt: dat is verkeerd. Zo’n opvatting is oppervlakkige, burgerlijk beperkte cultuurverspreiding. Zulk een opvatting verklaart de wortels van de godsdienst niet grondig genoeg, niet materialistisch, doch idealistisch.” (5).
In zijn Bijdrage tot de kritiek op de Hegels rechtsfilosofie van Hegel, stipt Marx aan:
“De religie is namelijk het zelfbewustzijn en het gevoel van eigenwaarde van de mens die zichzelf óf nog niet heeft gevonden óf zichzelf al weer verloren heeft” (6), de religie is een vals bewustzijn van de wereld, “de fantastische verwerkelijking van het menselijke wezen, omdat het menselijke wezen geen ware werkelijkheid bezit.” (7). Het is een verkeerd antwoord op een werkelijke probleem:
“De religieuze ellende is tegelijk zowel de uitdrukking van de werkelijke ellende, als het protest tegen de werkelijke ellende. De religie is de verzuchting van het gekwelde schepsel, het gemoed van een harteloze wereld, net zoals zij de geest van geesteloze toestanden is. Zij is opium van het volk.” (8).
We zagen al dat het kapitalisme de grondvesten legde voor de ontvoogding van de mensheid van een natuurlijk milieu dat eeuwenlang beschouwd werd als vijandig, vreemd en onbeheersbaar. We zagen dat het enkel in staat is geweest daarvoor de ‘grondslagen te vestigen’, dat is te zeggen, het heeft een werkelijk probleem gesteld, maar de oplossing die het er voor gegeven heeft is erger dan het probleem zelf. Het beheerst de natuurkrachten op anarchistische en tegenstrijdige wijze, waardoor het niet zijn beste en meest scheppende vermogens heeft capaciteiten maar in tegendeel, zijn meest vernietigende en rampzalige krachten heeft vrijgemaakt (zoals wij dat heden ten dage zien met het gevaar van de vernietiging van het leefmilieu op aarde).
Maar dit ‘vrijmaken’ ging vergezeld van de ergste ketening en verknechting van de menselijke arbeid. De arbeiders, de voornaamste productiekracht, worden onderworpen aan de loonarbeid en aan het mechanisme van de markt, waardoor zij gevangenen worden van indrukwekkende, onbeheersbare krachten, van strikt sociale aard, die veel erger en minder begrijpelijk lijken dan de natuurkrachten.
De boer kon de oorzaak van zijn pech vereenzelvigen met storm of vrieskou, de arbeider die zich op de meest professionele manier gedraagt beult zich af om te werken tot de uitputting, hij vindt geen uitleg voor zijn ontslag, hoe hij betaald wordt zonder daarmee zijn menselijke behoeften te kunnen dekken en dat alles als gevolg van rare en wispelturige wetten die zelfs niet afhangen van zijn individuele baas maar van verre en rare mechanismen die verbonden zijn aan de wereldmarkt.
De boer wist dat een slechte oogst als vrucht van onverwachte natuurlijke omstandigheden (een droogte, een sprinkhanenplaag, een overstroming) honger veroorzaakte. De arbeider daarentegen staat voor het meest absurde wat men zich kan inbeelden: het is de overproductie die hem onderdompelt in werkloosheid, armoede en honger! Het is een overvloedige oogst die de dagloners in de landbouw ruïneert!
In de kapitalistische maatschappij wordt ieder individu tot totale atomisering gebracht, het individu moet geheel alleen en geïsoleerd het hoofd bieden aan het kapitaal en aan de markt en onder wrede concurrentievoorwaarden met zijn gelijken. Dit is heel verschillend van hoe de boer te lijden had onder het brutale juk van de feodale heer, want hij kon diens beestachtigheden verzachten door te steunen op de andere leden van de dorpsgemeenschap.
Lenin herinnert er met een enorme helderheid aan:
“In de moderne kapitalistische staten zijn deze wortels in hoofdzaak van sociale aard. De sociale onderdrukking van de werkende massa’s, hun schijnbaar volledige machteloosheid tegenover de blinde werking van de krachten van het kapitalisme, dat de eenvoudige werkende mensen iedere dag en ieder uur duizend keer meer ontzettend leed en onmenselijke kwellingen berokkent dan welke buitengewone gebeurtenissen als oorlogen, aardbevingen enzovoort, – ook daarin ligt vandaag de diepste wortel van de godsdienst. ‘De vrees heeft de goden voortgebracht’. De vrees voor de blinde werking van de macht van het kapitaal, blind, omdat haar werking door de volksmassa’s niet kan worden voorzien en omdat ze de proletariër en de kleine zelfstandige bij elke stap van hun leven de ‘plotselinge’, ‘onverwachte’, ‘toevallige’ ruïnering, de ondergang, de verandering tot bedelaar, tot pauper, tot een geprostitueerde, de hongerdood dreigt te brengen en dit ook inderdaad doet – dat is de wortel van de tegenwoordige godsdienst, waarop de materialist in het bijzonder en het meest moet letten, als hij geen beginneling in het materialisme wil blijven.” (9).
Lenin herinnert er aan dat vrees de goden schept. De vrees voor een vijandige en onbeheersbare natuur is de eerste pijler van de religie. Maar de tweede pijler, de belangrijkste, is de vrees voor een maatschappij waarin ieder menselijk wezen ‘alleen tegenover de wereld’ staat, geatomiseerd, geïndividualiseerd, gedwongen tot een ongenadige concurrentie met de anderen. Dat gevoel van vrees, van hulpeloosheid, van het wanhopig zoeken naar een hart in een harteloze wereld, roept met nog meer kracht dan de eerste pijler, de voorwaarden op voor de invloed van de religieuze ideologie.
Om deze reden, dringt Lenin – daarin het voorbeeld van Marx en Engels volgend – er op aan dat de beste en helderste vorm om het gewicht van de religie bij de werkende massa’s te boven te komen, ligt in het opwekken van hun vermogen tot vereniging, van solidariteit, van gezamenlijk denken en handelen, van de massale strijd. Het is op dat terrein van de eenheid, van het zich in staat voelen om vat te krijgen op het sociale leven, van het gezamenlijk meester worden van hun eigen bestemming, dat de individuele arbeider zichzelf niet meer beschouwt als een verdwaald atoom in een genadeloos universum, maar zijn traditionele vrees begint te overwinnen, vertrouwen begint te krijgen in zichzelf en in de anderen en zich een deel begint te voelen van de werkelijke mensheid omdat hij die dan zelf opbouwt. Onder die algemene sociale voorwaarden, die deel uitmaken van de kommunistische strijd van het proletariaat, beginnen de pijlers van de religie pas echt te wankelen.
Kommunistische groeten, IKS / 18.07.2007
(1) Lenin, Over de verhouding van de arbeiderspartij ten opzichte van de godsdienst, in Keuze uit zijn werken, Moskou, 1972, deel 1, p. 392.
(2) Anton Pannekoek, Lenin als filosoof, Uitgave De Vlam, 1974, p. 24.
(3) Lenin, Ibidem, p. 393.
(4) Ibidem, p. 393-394.
(5) Ibidem, p. 495.
(6) Karl Marx, Bijdrage tot de kritiek op Hegels rechtsfilosofie, in Over godsdienst, staat en het joodse vraagstuk, Amsterdam, Pegasus, 1975, p. 87.
(7) Ibidem.
(8) Ibidem, p. 87-88.
(9) Lenin, ibidem, p. 495-496.
Binnen (1) het linkse apparaat van het kapitaal hoort men veelvuldig de bewering dat Cuba een socialistische maatschappij zou zijn, maar één met een paar bijzondere kenmerken. Het misbaar is zo oorverdovend dat vele jonge proletariërs er van overtuigd zijn dat dit werkelijk zo is en sympathie betonen met Castro. Bovendien is men deze, in verband met de mogelijkheid van zijn overlijden, nog eens gaan ophemelen. En er is gesproken over de toekomst van het zogenaamd ‘socialistische’ Cuba, door voor de zoveelste keer op te roepen tot de verdediging van het veronderstelde ‘laatste bastion van het socialisme’.
De revolutionaire golf die de overwinning bracht van de revolutie in Rusland, leed een zware nederlaag in de jaren 1920. Dit veroorzaakte de opkomst van een enorme contrarevolutie met als gevolg dat de regimes, die zichzelf vervolgens uitriepen tot socialistisch, in werkelijkheid geen enkele continuïteit vertonen met de beweging van het proletariaat, noch een socialistisch karakter hebben. Het gaat om burgerlijke nationale bevrijdingsoorlogen, wat niet met zich meebrengt dat ze ook vooruitstrevend zijn. Wij hebben er steeds op aangedrongen dat het van groot belang is dat de arbeiders inzien dat er geen enkele continuïteit of verband bestaat tussen de revolutie in Rusland en de zogenaamde ‘Cubaanse revolutie’: “Terwijl in 1917 de arbeidersklasse in Rusland de macht zouden grijpen door de bourgeoisie ten val te brengen, als deel van een internationale revolutionaire golf die de wereld in die jaren dooreen schudde, nam bij de omwenteling in Cuba in 1959 één fractie van de bourgeoisie de plaats in van een andere, in haar drang om het nationaal kapitaal voort te stuwen.
Terwijl in de voormalige Sovjet-Unie de mythe van het ‘socialisme in één land’ opdook vertrekkend van de achteruitgang van de kommunisitische wereldrevolutie, van het isolement en de latere ontaarding van de revolutie in de Sovjet-Unie zelf, werd het ‘socialisme op zijn Cubaans’ daarentegen ‘per decreet’ afgekondigd door het regime van Castro, toen het zich midden in de periode van koude oorlog in de hoek gedreven voelde in de belangenstrijd tussen de twee toenmalige grootmachten die blokhoofden waren (de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten).” (Revolución Mundial, nr. 9).
Het invoeren van het zogenaamde ‘Cubaanse socialisme’ kwam niet voort uit een bewuste revolutie van de arbeiders, maar het was een staatsgreep van de ‘barbudos’ (de bebaarde guerrillero’s). Het was enkel als gevolg van de mislukking van een toenadering van Castro tot het yankee-imperialisme dat zijn regering zich van de ene dag op de andere omvormde tot ‘socialistisch’ en dat Castro zich ‘marxist-leninist’ noemde.
De socialistische revolutie is een revolutie die voor het eerst in de geschiedenis een bewuste revolutie zal zijn. Dit wil zeggen dat in beginsel programma, doelstelling, tactiek en strategie die de socialistische beweging leiden, uitgestippeld worden in open debat en dat het helder en eenduidig moet zijn om geen strijdmakkers ‘af te schrikken’.
Daarom is het bedriegend vol te willen houden dat de Cubaanse revolutie een socialistisch karakter had; ondanks dat dit voor zichzelf sprak bij belangrijkste voorstanders die er niet aan twijfelden dat het programma, dat door de deelnemers aan de aanval op de Moncada-kazerne in 1953 was uitgewerkt, een heel verstandig programma was. Het was echter zodanig dubbelzinnig van inhoud om lagen van de kleinburgerij en anderen niet af te schrikken, en daarmee te bereiken dat deze beweging niet geïsoleerd zou komen te staan.
Hetzelfde geldt voor het tweede argument volgens hetwelk Castro in zijn studententijd al vertrouwd was met het marxisme terwijl Che al een overtuigde marxist zou zijn geweest. De argumentatiewaarde van een dergelijk idee is zo gering dat het zelfs niet waard is om er rekening mee te houden, ware het niet dat het steeds maar weer wordt opgevoerd. Bijvoorbeeld: er wordt beweerd dat Castro op organisatorisch vlak een leninistische geest had want dat hij schreef: “Ideologie, discipline en leiding. Dat zijn de drie wezenlijke zaken, maar leiding is fundamenteel, […] men kan geen beweging organiseren waarin allen denken dat zij het recht hebben om zo maar openbare verklaringen af te leggen zonder iemand te raadplegen; en men kan evenmin iets goeds verwachten van een beweging die wordt gevormd door mensen met een anarchistisch instelling die bij het eerste meningsverschil een andere weg inslaan die hen beter lijkt, en het voertuig ontmantelen en vernielen. Het propagandaparaat en de organisatie moeten in staat zijn om ongenadig diegenen te vernietigen, die proberen tendensen of pressiegroepen in het leven te roepen of in opstand komen tegen de beweging.” (2).
Het is overduidelijk dat dit in de verste verte niet lijkt op wat Lenin schreef in Eén stap voorwaarts, twee stappen terug. Deze Castristische argumentatie die door de Italiaan Tutino is overgenomen, is gemakkelijk herbruikbaar voor om het even welke strijd tussen burgerlijke klieken. Want daaruit spreekt enkel een simplistische logica van hoe men vecht om de leiding van de beweging zonder dat daardoor wordt aangetoond dat deze noodzakelijkerwijs een revolutionair karakter heeft.
De kommunistische revolutie is een revolutie met een massaal karakter waaraan de arbeiders massaal deelnemen. De strijdmethoden hebben niets te maken met de samenzwering van een kleine groep intellectuelen die zichzelf in de plaats stellen van de arbeidersbeweging en voor zichzelf een revolutionaire periode inluiden.
Op die manier doet de methode van de guerrillastrijd niets anders dan dit fundamentele beginsel met voeten te treden doordat zij een voorhoedegroep voortbrengt die wordt opgericht als reddingsleger, losstaand van de klasse zelf, zoals dat het geval was met het rebellenleger van Castro. In tegenstelling tot de bourgeoisie, verdraagt noch beschikt het proletariaat over een militaire macht die boven hem staat. Daarom is de revolutie geen product van een ‘volksleger’, maar van de arbeidersklasse zélf die op een bewuste, verenigde en georganiseerde manier naar de wapens grijpt.
Bij het bekend worden van de ziekte van Fidel en van de voorlopige aflossing door Raúl Castro, heeft de grote mythe van het socialisme in Cuba weer grote hoogten bereikt in de ideologische campagnes van de bourgeoisie.
In deze context wordt men voorbereid op de post-fidelistische overgang, om het staatskapitalisme in Cuba aan te zwengelen. En de Communistische Partij van Cuba (PCC) begint te ‘debatteren’ over de toekomst, om te zien of er zich een traditionele weg opdringt waarbij de zaken bij het oude gelaten kunnen worden, dan wel of er een meer marktgerichte opening moet komen in dezelfde richting als het kapitalisme in China. Het proletariaat heeft echter geen enkel gemeenschappelijk belang met de Cubaanse regering noch belang bij het ondersteunen van dit kapitalistische regime. En het zal zijn rol zijn om er alles te doen om de confrontatie aan te gaan met de Cubaanse bourgeoisie en ze van de kaart te vegen via een echte socialistische revolutie, die, deel uitmakend van een wereldrevolutie, een werkelijke macht van de arbeidersraden zal doorvoeren.
Vaina, December 2006
(1) Granma is de naam van het schip dat Castro vanuit Mexico naar Cuba bracht, en dat op 2 December 1956 aanmeerde, waarmee de bewapende beweging begon en die er in twee jaar in slaagde om de overwinning te behalen op Fulgencio Batista.
(2) Saverio Tutino, Breve historia de la revolución cubana, Serie Popular Era, p. 105.
Het onderstaand artikel verscheen in Internationalisme, 1997, en bevat uittreksels van een artikel uit Internationalisme, 1947.
Onder verwijzing naar ons artikel Dreigementen tegen Iran: De groeiende irrationaliteit van de kapitalistische oorlog [11] publiceren we hieronder een discussiebijdrage van een kameraad van buiten onze organisatie. Als we het niet noodzakelijk geheel en al met hem eens zijn, dan juichen we de bijdrage toe, en we gaan er van uit dat de discussie wordt voorgezet.
Opnieuw wordt de wereld geconfronteerd met de vraag of Iran aangevallen zal worden door de Verenigde Staten of niet. Door burgerlijke journalisten en theoretici wordt deze kwestie op verschillende manieren geïnterpreteerd.
Het omvangrijke imperialistische propaganda-apparaat van de Verenigde Staten is inmiddels op grote schaal bezig angst- en horrorscenario’s te verspreiden. Berichten wijzen op een verhoogde aanwezigheid en paraatheid van Amerikaanse militaire eenheden in de Golf-regio, teneinde het land-, zee- en luchtverkeer beter te controleren. Bovendien is er wereldwijd bezorgdheid ontstaan over het VN-ultimatum ten aanzien van Iran s nucleaire activiteiten, dat binnen minder dan een maand zal verlopen.
Naast deze strategische en militaire voorbereidingen op een nieuwe oorlog, zijn ook de diplomatieke uitlatingen feller van toon geworden. Amerikaanse functionarissen hebben Iran aangemerkt als een belangrijk element van onveiligheid in de regio, en na twee decennia van koude oorlog tussen Washington en Teheran lijken de wederzijdse spanningen een nieuw hoogtepunt hebben bereikt door de militaire manoeuvres in de Golf-regio.
Sinds 1940 hebben begrippen als crisis, acuut gevaar en bedreigingen van de nationale veiligheid en essentiële belangen van het Amerikaanse imperialisme, een onlosmakelijk deel uitgemaakt van het buitenlandse beleid van de Verenigde Staten. Deze begrippen hebben bijgedragen aan het mobiliseren van de publieke opinie die aanvankelijk tegen oorlog was, en hebben bovendien het Amerikaanse Congres in staat gesteld om enorme bedragen toe te kennen aan de regering onder het mom van verdediging van de nationale veiligheid. Dergelijke zaken hebben weinig te maken met de politieke realiteit.
Het beleid van Amerikaanse presidenten is historisch altijd gebaseerd geweest op overdrijving terzake buitenlandse politiek. Een belangrijk bestanddeel van dit beleid, de Truman-doctrine, kenmerkt zich door een bewuste overdrijving, soms zelfs omkering van de feiten. In het kader van deze Truman-doctrine werd de crisis tussen Griekenland en Turkije afgeschilderd als de belangrijkste bedreiging van de wereldvrede van dat moment.
Vanwege het mislukken van de Amerikaanse militaire interventie in Irak, hebben Amerikaanse autoriteiten nu een nieuw beleid ontwikkeld. Door Amerikaanse beleidsmakers wordt toegegeven dat de militaire situatie in Irak inmiddels onhoudbaar is geworden. Een commissie genaamd Baker Hamilton, ingesteld om een oplossing te zoeken voor het Iraakse dilemma, heeft president George Bush geadviseerd om Irak niet langer voor te stellen als het model voor een democratische staat in de regio, en om zich te onthouden van triomfantelijke uitlatingen ten aanzien van de militaire ontwikkelingen. Derhalve zal dit nieuwe beleid tevens gevolgen hebben voor de opstelling jegens de Islamitische Republiek.
Kennelijk is dit nieuwe beleid jegens Iran er op gericht om Iran door militair machtsvertoon en diplomatieke pressie te dwingen tot onderhandelingen of tot het innemen van andere posities. Inmiddels schijnt de regering Bush zijn ambities in de regio in zoverre getemperd te hebben, dat het nu de handen al vol heeft aan het veilig maken van de stad Bagdad. Ten aanzien van Iran wordt eveneens niet meer gedacht aan grootscheepse militaire aanval of bezetting, maar wordt naar andere wegen gezocht die tot vruchtbaar overleg moeten leiden. Wat deze nieuwe aanpak of alternatieven op gaan leveren, is ons nog niet bekend. Militaire acties, bezetting van olieterminals, economische verlamming – dat alles kan deel uitmaken van dit nieuwe beleid.
In het nauw gebracht door journalisten, wilde de Amerikaanse minister van Defensie niet antwoorden op de vraag of een militaire aanval op Iran aanstaande was, maar verklaarde hij geen rechtstreeks belang te hebben bij een militaire confrontatie met Iran en naar andere wegen te zoeken om deze crisis op te lossen. Daarmee doelde hij op het ontketenen van binnenlandse opstanden, waarin de Amerikaanse overheid bij uitstek bedreven en ervaren is.
Bij dat soort opstanden is in diverse landen gebruikt gemaakt van speciaal geformeerde gangsterbendes. De nieuwe onderminister van Buitenlandse Zaken, Negro Ponte, is een deskundige in het ontketenen van dat soort opstanden in Latijns-Amerika. Bij dergelijke interventies kunnen ofwel gewapende drugsbendes, ofwel stamhoofden in het Iraanse grensgebied zoals Koerdistan, alsmede in het oosten en andere delen van het land, ingeschakeld worden. Zo ook met collaborerende groeperingen (de bende der Zwoegers van Abdollah Mohtedi), facties binnen het regime of de Revolutionaire Wachters of de veiligheidsdienst. Al deze groeperingen kunnen tegen betaling van grote sommen geld in een dergelijk scenario van pas komen om angst en onrust te zaaien.
De momenteel gruwelijke situatie in Bagdad toont voor onze ogen aan waar een dergelijk scenario toe kan leiden. De tol daarvan, honderden doden per dag, wordt betaald door de bevolking van Irak.
Tezamen met de afkondiging van dit nieuwe beleid van “stabiliteit en veiligheid”, worden tevens duizenden man verse troepen naar Irak gestuurd voor de tenuitvoerlegging van dit nieuwe beleid van Bush. Volgens uitlatingen van Amerikaanse woordvoerders, zou dit nieuwe beleid er op gericht zijn om de Islamitische Republiek Iran en Syrië onder druk te zetten vanwege hun interventies in Irak, en om hen daarvoor te straffen. Het touwtrekken van de afgelopen jaren tussen Iran en Amerika over de dominantie in de regio, is daarmee een nieuwe fase ingegaan. Met de recente gevangenneming van Iraanse agenten in Irak heeft de pressie en intimidatie jegens het regime een nieuw hoogtepunt bereikt, en heeft er zelfs toe geleid dat Bush persoonlijk toestemming heeft gegeven om met scherp te schieten op elementen die verbonden zijn met de Islamitische Republiek. Het kapitalistische systeem zal voor geen enkele maatregel terugschrikken om dergelijke oorlogen te legitimeren en aanvaardbaar te maken.
Onder het mom van bestrijding van het terrorisme en massavernietingswapens is Irak door een coalitie van landen bezet. Dit geschiedde terwijl de VN-inspecteurs na maanden onderzoek er niet in geslaagd waren enig bewijs te vinden dat het dictatoriale regime in Bagdad over dergelijke massavernietigingswapens zou beschikken. Om de misdadige inval te rechtvaardigen, is men begonnen bewijs te construeren en heeft men de publieke opinie op misdadige wijze misleid, teneinde dit criminele charlatanisme te kunnen presenteren als een waarachtige strijd voor democratie. Aldus zijn de oorlogshitsers in de bourgeois-media voorgesteld als voorvechters van vrede en democratie.
Elke dag zijn miljoenen mensen overal in de wereld op middeleeuwse wijze gedwongen hun arbeidskracht te verkopen en zo een minimaal inkomen te verwerven, en moeten miljoenen mensen leven in absolute armoede, zonder gezondheidsvoorzieningen, huisvesting, in omstandigheden van prostitutie, verslaving en andere misère. De kosten van het failliet van de beurzen van Wall Street en Londen worden betaald door de arbeiders overal ter wereld, die opgeofferd worden in reactionaire oorlogen. De imperialisten bedienen zich van schijnheilige leugens. Deze imperialistische staten beschikken zelf over massavernietingswapens. De aanstichters van de ramp van Nagasaki en Hiroshima en de fascistische Israëlische regering die dagelijks Palestijnse arbeiders over de kling jaagt, gebruiken deze staten soms geen massavernietigingswapens?
Het leidt geen twijfel dat de reactionaire kapitalisten die in Iran aan de macht zijn, gehaat worden door de arbeiders en onderklasse van deze samenleving. Kan dit feit een rechtvaardiging vormen voor een criminele aanval en reactionaire oorlog? De Amerikaanse bourgeoisie heeft zich op verschillende momenten in de geschiedenis doen kennen als bouwers en architecten van de meest fascistische regeringen in alle uithoeken van de aarde.
Inclusief de installering van militaire dictaturen in Latijns-Amerika, van Marcos de beul van het Philippijnse volk, van de sjah in Iran en, recentelijk, van Mollah Omar in Afghanistan, en andere religieuze of nationalistische dictaturen.
Deze oorlogsdreigingen hebben niets te maken met de strijd tegen het terrorisme, met vrijheid of het uitschakelen van massavernietigingswapens. Deze oorlogen vervullen een functie in de ontwikkeling van het globale kapitalistisch systeem, en dienen een uitweg te bieden aan de wereldwijde chronische crisis van het kapitalisme. Na vier jaar militaire bezetting van Irak, hebben George Bush’ beloften terzake veiligheid en democratie in Irak en de regio geen enkel resultaat opgeleverd, in geen enkele stad van Irak. Momenteel bedraagt het Amerikaanse oorlogsbudget ruim vijfhonderd miljard dollar - gelijk aan alle defensiebegrotingen over de hele wereld.
De nieuwe Amerikaanse strategie in het Midden-Oosten is in diverse aspecten, met name in de opstelling jegens Iran, opmerkelijk. In de eerste plaats in het kader van de globale ontwikkelingen van het kapitalisme en de internationale diplomatiek. In de tweede plaats vanwege haar invloeden op de situatie in Iran, en de opstelling van Amerika, of meer algemeen het westen jegens Iran. In dit opzicht is het kapitalistisch systeem beland op een keerpunt in zijn geforceerde crisis.
De wereldeconomie is zonder politieke, in dit verband imperialistische en militaire interventies niet in staat om deze crises de baas te worden. Sinds de ineenstorting van het Oost-Europese kapitalisme is de internationale situatie geconfronteerd met een historische wijziging van de machtsverhoudingen. Sindsdien heeft Amerika zijn positie van hegemonie niet kunnen handhaven. Een van de grootste angsten van het Amerikaanse militaire beleid schuilt in het bestaan van een alternatief machtsblok genaamd de Europese Unie. Amerika heeft tot nu toe altijd kunnen steunen op zijn militaire superioriteit, waarmee het rivaliserende machtscentra onder de duim kon houden en intimideren. Aangezien de Europese Unie en andere staten zoals Japan dringend behoefte hebben aan energie, vormt de aanval op Irak en het wijdere Midden-Oostenbeleid gericht op verwerving van controle over de oliebronnen in de regio, een van de belangrijkste pijlers van de Amerikaanse strategie. Wanneer het controle verwerft over deze energiebronnen, beschikt Amerika over een machtig wapen om zijn rivalen in bedwang te houden.
Derhalve staan hun projecten, onder het ideologische mom van spreiding van democratie en strijd tegen politieke Islam en terrorisme, volledig in het teken van deze strategie. Dientengevolge zullen we een ontwikkeling gaan zien van het kapitalistisch systeem in de richting van verschillende machtscentra, hetgeen blijkt uit het verdwijnen van nationale regeringen, de instelling van een federalistisch systeem, en het opleggen van kapitalisme aan bepaalde bevolkingsgroepen.
Allemaal ontwikkelingen met specifieke politieke doelstellingen in de richting van een nieuwe ordening van de kapitalistische wereldmarkt, in het kader van kapitalistische rivaliteit.
De escalatie van raciale, nationalistische en godsdienstige tegenstellingen zien we momenteel voor onze ogen afspelen in Irak.
Ten aanzien van de opstelling jegens Iran, worden door de Europese en Amerikaanse imperialisten verschillende strategieën gevolgd. De Verenigde Staten zijn er vooral op uit om diplomatieke en militaire druk uit te oefenen, wellicht ook enkele gerichte confrontaties aan te gaan, teneinde het bewind angst aan te jagen. Anders gezegd, Amerika streeft er naar van boven af veranderingen in de machtsstructuur te bewerkstelligen. In het algemeen bedienen de Verenigde Staten zich van een nieuwe oorlogsstrategie bij het uitschakelen van traditionele staten en het installeren van ondergeschikte regeringen in de regio. Zoals boven aangestipt, kan Amerika in zijn confrontatie met Iran geen toevlucht nemen tot een echte, grootschalige oorlog. Maar waarschijnlijk zal het kiezen voor enkele beperkte, locale operaties, zowel om angst te zaaien als om had pad te effenen voor gewapende gangster-bendes. Eén en ander zal afhangen van de loop der gebeurtenissen, van het geheime overleg en geruzie met andere imperialistische mogendheden, en van de wijze waarop de machtsverhoudingen binnen de heersende elite van de Islamitische Republiek zich uitkristalliseren.
En tenslotte is er nog een belangrijke factor die bepalend kan zijn voor deze ontwikkelingen, en dat is het feit dat de hoofdspeler in dit geheel helaas ontbreekt. Daarmee wordt bedoeld de klassenstrijd, en de aanwezigheid van de belangrijkste kracht of “derde macht” in deze tegenstelling. Op het ogenblik is de situatie zodanig, dat deze hoofdkracht of “derde macht” geen enkele rol speelt in de politieke berekeningen en initiatieven van de mogendheden, aangezien alle bestaande krachten, van rechts tot links tot centrum, verbonden zijn en in dienst staan van de burgerlijke contrarevolutie.
Na het uiteenvallen van het voormalige imperialistische Sovjetblok, volgend op het vallen van de Muur, is het kapitalistisch systeem in een nieuwe fase beland, welke een nieuwe periode in de geschiedenis van het kapitalistisch stelsel inluidt. De Eerste Wereldoorlog werd gevoerd omwille van de opdeling van de wereld vanwege de rivaliteit tussen alle kapitalistische staten. Dat was een uiterst belangrijk moment in de verspreiding van het kapitalistisch stelsel. De Eerste Wereldoorlog heeft overduidelijk aangetoond, dat het proces van concentratie en oppotten van kapitaal dermate vervolmaakt was, dat de crisis alleen met oorlogvoering beheersbaar kon worden gemaakt. Anders gezegd, met de Eerste Wereldoorlog is het kapitalisme een nieuwe fase van zijn bestaan ingegaan, en dat is de fase van het imperialisme.
In deze fase verwerven staten een monopolie over een deel van het wereldwijde kapitalisme, hetgeen een onvermijdelijke onderdeel is van de wetten die de economie van het kapitalisme beheersen. Derhalve is het ook absoluut onvermijdelijk dat kapitalistische staten deze wetten ten uitvoer leggen. Daarom is het imperialistisch kapitaal niet alleen aanwezig in een specifieke machtstrein zoals het grote kapitaal tegenover zwakkere, kleinere kapitalen, maar ook juist in verschillende machtstreinen.
De fenomenale groei van de monopolies van het imperialistisch kapitaal maakte korte metten met de landsgrenzen van overige bourgeoisie staten. Een andere belangrijke factor van deze periode is het proces van snellere versmelting tussen financieel kapitaal en industrieel kapitaal teneinde de monopolies te consolideren. Samenvattend kan men zeggen dat deze fase zich onderscheidt in de geschiedenis van het kapitalisme als het begin van het tijdperk van imperialistisch kapitaal, waarbij helse oorlogsvoering overal ter wereld de plaats ingenomen heeft van de crisis.
De diverse oppositiepartijen en –organisaties, van links en rechts, van het kapitaal hebben zich alle op grond van hun theoretische uitgangspunten uitgelaten over dit belangrijke thema. Wat hen alle verbindt in hun analyse, is dat ze het zonder uitzondering eens zijn over de waarschijnlijkheid van een militaire aanval door Amerika. Alle bourgeois-oppositiepartijen hebben zich begeven in klassenanalyses in dit verband. Wat ontbreekt in hun redenering, is een klassenanalyse van de historische positie van het imperialistisch kapitalisme en van de crises die eigen zijn aan deze fase van het wereldwijde kapitalisme.
Een belangrijk deel van de gevestigde linkse kapitalistische oppositie wijst op het periodieke karakter van de crises als oorzaak van de imperialistische oorlogs-ophitserij in haar pogingen deze crises te bezweren. Echter, in deze oppervlakkige analyse wordt voorbijgegaan aan een grondige positiebepaling, aangezien men de oorzaak niet in het systeem zelf zoekt maar in het cyclische proces dat de kapitaalcrisis momenteel doormaakt. Aldus beschouwt men oorlog niet als eigen aan het systeem zelf, als een steeds weer voorkomend militaristisch optreden om het hoofd te bieden aan crises van het kapitalistisch stelsel, maar als iets voorbijgaands, iets periodieks. In sommige kringen wordt zelfs gestrooid met fantasieën waarin oorlog wordt verklaard vanuit het feit dat de leiders van regimes als de Islamitische Republiek of het voormalige Irak stom of terroristisch zouden zijn.
Dergelijke opvattingen komen voort uit een gebrek aan kennis van het kapitalistische stelsel. Dit stelsel zal per se crises voortbrengen, en ziet oorlog als de enige weg is om die crises te bezweren. Oorlog zit ingebakken in het kapitalisme of, in dit geval, imperialisme. Na verloop van twee wereldoorlogen, is oorlog nu een mondiaal fenomeen geworden, en hebben alle oorlogen, zonder uitzondering, een reactionair karakter gehad, en zijn ze gevoerd teneinde de belangen van de imperialisten veilig te stellen.
Alleen door het verspreiden van de internationale proletarische klassenstrijd zal het mogelijk zijn om de ongebreidelde imperialistische oorlogs-ophitserij een halt toe te roepen, aangezien het juist de uitgebuite massa’s zijn die in een reactionaire oorlog ten slachtoffer vallen.
Alleen de internationalistische jongerenklasse is in staat om de gigantische oorlogsmachine van het imperialisme tot staan te krijgen, aangezien geen enkel nationaal of nationalistisch belang gediend is bij de voortzetting van dit soort oorlogen. Als het verdere imperialistische oorlogen in de toekomst wil verhinderen, kan het proletariaat niet als een passieve toeschouwer blijven zitten. Deze situatie toont nogmaals aan hoe urgent het is dat de arbeidersklasse zich organiseert, teneinde zich als internationale organisatie effectief te weer te stellen tegen deze dreigingen.
B.
Phil / 2.11.2007
Het is in naam van de “sociale rechtvaardigheid” dat Sarkozy met zijn miljardairs-vriendjes de gore lef hadden van ons te verlangen om te aanvaarden dat allerlei toeslagen en bijzondere pensioenregelingen worden herzien of afgeschaft, en dat die voor iedereen worden gekoppeld aan veertig arbeidsjaren.
De spoorlieden, beambten van de RATP (metro’s en bussen), de werkenden bij het gas, de elektriciens spraken in hun algemene vergadering duidelijk uit: het zijn geen privilèges, het is 37½ jaar VOOR IEDEREEN!
De arbeiders weten heel goed dat als ze deze aanval op de bijzondere toeslagen onbeantwoord laten dat de staat morgen al van ons zal verlangen dat we 41 of 42 jaar werken alvorens een volledig pensioen te ontvangen en zelfs nog langer zoals al in Italië (waar er binnenkort een regeling komt voor pensionering op 65 jaar) en gaande tot 67 jaar zoals dat al het geval is in Duitsland en Denemarken.
In de faculteiten heeft dezelfde regering in de zomer in stilte (met medeplichtigheid van de studentenvakbond UNEF en de Socialistische Partij) een wet aangenomen die middelbare op twee snelheden voorbereid: enerzijds een ‘kwaliteitskant’ voorbehouden aan studenten met poen, anderzijds ‘vuilnisfaculteiten’ waarin het grootste deel van de nieuwe generaties, de kinderen die voortkomen uit de armere milieu’s, worden voorbereid op hun toekomst als werklozen en arbeidsonzekeren.
Voor de ambtenarij bereidt de regering het verdwijnen van 300.000 banen voor tussen nu en 2012 terwijl de onderwijzers nu al te kampen hebben met overvolle klassen en alle ambtenaren er steeds meer taken en overuren bij krijgen.
In de private bedrijven verdwijnen er steeds meer arbeidsplaatsen en volgen de ontslaggolven elkaar op terwijl de regering Sarkozy een wijziging van de Arbeidswet voorbereid waarin het trefwoord bestaat uit “flexi-zekerheid”, en waarbij het ons wordt opgelegd dat de werkgevers ons van de ene dag op de andere nog gemakkelijker op straat kunnen gooien.
Per 1 januari 2008 worden nieuwe ziektewetpremies ingevoerd die samengaan met steeds minder vergoedingen voor medicamenten, een stijging van de eigen bijdragen in ziekenhuiskosten (ingevoerd door Ralite, de voormalige minister van de Communistische Partij), de eigen bijdragen voor medische handelingen die oplopen tot meer dan 90 euro en alweer een stijging van de GSC (een belasting ter financiering van de sociale zekerheid).
Sarkozy verlangt van ons dat we “meer werken om meer te verdienen”. Maar het is duidelijk dat het betekent: meer werken voor minder geld. Een duizelingwekkende daling van de koopkracht gaat hand in hand met buitenissige prijsverhogingen van de eerste levensbehoeften: melkproducten, brood, aardappelen, groente en fruit, vlees en vis...
Tezelfdertijd stijgen de huren: steeds meer proletariërs wonen tegenwoordig in tijdelijke of onbewoonbare huisvesting.
Steeds meer proletariërs, zelfs als ze nog werk hebben, worden al in armoede gedompeld, zijn niet meer in staat zichzelf behoorlijk te voeden, te wonen, zichzelf fatsoenlijk te verzorgen. En we krijgen te horen: “dat is het begin”. De toekomst die voor ons in het verschiet ligt is er een waarin de op stapel staande aanvallen morgen nog veel harder zullen zijn. En dat alleen omdat de Franse bourgeoisie probeert haar achterstand in te halen ten opzichte van zijn concurrenten van de andere landen. Met de verscherping van de crisis van het kapitalisme, met de verscherpte concurrentie op de wereldmarkt, moet er worden “meegedongen”. Dat betekent steeds meer het onder vuur nemen van de arbeids- en levensomstandigheden van de arbeidersklasse.
De woede en onvrede die nu tot uiting komt, op straat zowel als in de bedrijven, kan zich alleen maar verbreden omdat de arbeiders er overal toe worden gedreven om zichzelf te verdedigen tegen dezelfde aanvallen.
Sinds 2003 heeft de arbeidersklasse (volgens de bourgeoisie een ‘achterhaald begrip’) haar strijdbaarheid laten tentoongespreid, juist tegen de aanval op de pensioenen in 2003 in Frankrijk en in Oostenrijk, tegen de hervorming van de gezondheidszorg, tegen de ontslagen op de scheepswerven in Galicië in Spanje in 2006 en in de automobielindustrie in Andalusië in de vorige lente. Nu zijn het hun broeders van de Duitse spoorwegen die de strijd aangaan voor loonsverhogingen. In al die strijd, in de laatste maanden in Chili en Peru, in Egypte net als onlangs nog bij de migrantenarbeiders in de bouw in Dubaï, komt er een diep gevoel van klassensolidariteit naar boven dat aanzet tot uitbreiding van de strijd tegen eenzelfde over-uitbuiting. En het van deze zelfde klassensolidariteit dat blijk werd gegeven in de strijd van de scholieren en studenten tegen de Franse startbaancontracten (CPE) in de lente van 2006, en die de voornaamste inzet vormt in deze omstandigheden. Dat is het waarvoor de bourgeoisie het meest bang is.
Door eerst de bijzondere pensioentoeslagen aan te pakken in afzonderlijke sectoren zoals het openbaar vervoer (SNCF, RATP) en de energiebedrijven (EDF, GDF) kan de staat geen windeieren leggen. Het is een louter strategische keuze van de Franse bourgeoisie in een poging de arbeidersklasse te verdelen.
Links en de vakbonden staan fundamenteel volledig achter de regering; ze hebben voortdurend de noodzaak naar voren gebracht van ‘hervormingen’, die van de pensioenen en de toeslagen voorop. Het is trouwens de voormalige socialistische eerste minister Rocard die in het begin van de jaren 1980 het ‘witboek’ over de pensioenen samenstelde en dat diende als kapstok waaraan alle volgende regeringen, linkse zowel als rechtse, hun genomen maatregelen konden ophangen. De huidige kritiek van links en de vakbonden blijft dan ook beperkt tot: er is geen ‘democratische besluitvorming’, er zou niet genoeg ‘overleg’ zijn geweest.
Terwijl links tijdelijk buiten spel staat, vooral door het ‘wegkopen’ van linkse krachten zoals door Sarkozy in praktijk gebracht, komt de rol van het onder controle houden van de arbeidersklasse vooral aan de vakbonden toe. Die hebben met de regering (en onder elkaar) op alle vlak het werk verdeeld om de arbeidersreactie te saboteren en te verdelen. Voor de bourgeoisie is het van belang om de arbeiders van het openbaar vervoer gescheiden te houden van de reactie van de arbeidersklasse als geheel. Om dat te volbrengen heeft de heersende klasse alle media in de strijd betrokken in een poging om de staking ongeloofwaardig te maken en het idee er in te rammen dat de andere arbeiders in gijzeling zouden worden genomen door een egoïstische minderheid van bevoorrechten, door er gebruik van te maken dat de belangrijkste sector waarop de toeslagen betrekking zou hebben die van het openbaar vervoer is. Zij is gericht op de impopulariteit van een lange staking in het vervoer en dan vooral die bij de Franse spoorwegen (SNCF, een sector die de meest strijdbare was tijdens de stakingen in de winter van 1986-1987 en die van 1996) om de ‘reizigers’ op te stoken tegen de stakers.
Elk van de vakbonden speelt zijn rol in de verdeling en het isolement van de strijd:
– De FGAAC (een treinbestuurdersvakbond die niet meer dan 3% van het personeel van de SNCF vertegenwoordigt, maar wel 30% van de treinbestuurders), na te hebben opgeroepen tot een ‘eventueel verlengbare staking’ voor 18 oktober, zij aan zij met de vakbonden SUD (Solidaires, Unitaires, Démocratiques) en FO (Force Ouvrière), maar haastten zich de avond na de manifestatie om met de regering te onderhandelen om tot een ‘compromis’ te komen en een bijzondere regeling voor het ‘rijdend personeel’ en riep op de volgende dag het werk te hervatten, daarmee de rol op zich naar van ‘verrader’ van de dienst.
– De CFDT riep die dag alleen de spoorweglieden tot staking en manifestatie op, om “niet alle problemen en alle eisen door elkaar te gooien”, volgens de verklaring van haar algemeen secretaris Chérèque; vervolgens haastte deze vakcentrale, trouw aan dezelfde tactiek, om op te roepen tot “opschorting van de staking” bij de SNCF en tot werkhervatting in de andere sectoren zodra de regering haar bedoeling duidelijk had gemaakt om onderhandelingen te openen bedrijf per bedrijf.
– De CGT, de grootste vakbond, speelde een beslissende rol in achter de rug van de arbeiders om uitgevoerde manoeuvre. Ze beperkte zich tot een ‘brede’ 24-uur-staking op 18 oktober (het daarbij aan de departementale vakbonden overlatend om ‘initiatieven’ te nemen om de staking eventueel te verlengen). Vervolgens nam zij het initiatief om een nieuwe stakingsoproep te doen aan het spoorwegpersoneel dit keer verlengbaar vanaf de avond van 13 november wat de andere sectoren en de andere vakbonden achter dit voorstel bracht. Op 10 november vroeg de algemeen secretaris van de CGT Thibault aan de regering om de algemene tripartiete onderhandelingen [dat wil zeggen tussen vakbonden, ondernemers en regering] over de toeslagen te openen (wat niet meer dan bluf was omdat de regering zijn politiek direct oplegt aan de directies van de openbare werken) en twee dagen later, 12 november, aan de vooravond van het begin van de staking, werd er een nieuw initiatief gelanceerd: door nog altijd aan een tripartiete overleg te houden, maar dan per bedrijf. Zo worden de arbeiders voor volslagen debielen gehouden want juist in dat kader was de regering van meet af aan van plan om de hervorming door te drukken door de onderhandelingen ‘in plakjes te snijden’, bedrijf per bedrijf, geval per geval. Deze plotselingen ommekeer en deze ‘vuile streek’ veroorzaakten hoogoplopende reacties in de algemene vergaderingen waarbij de ‘basis’ van deze vakbond gedwongen werd ervan uit te gaan dat de stakingsbeweging zou worden voortgezet.
– FO en vooral SUD (een vakbond gestuurd door de ‘trotskistische’ LCR van Olivier Besancenot) had geprobeerd om met een minderheid de staking na de 18de oktober ver meerdere dagen uit te smeren, en de wedijver aangaat met een steeds radicaler opbod door de arbeiders ertoe te drijven in verlengbare stakingen te blijven tot aan de algemene vakbondsstaking van de ambtenarij van 20 oktober, en de arbeiders er daarbij aan te zetten om met ‘commando-acties’ de het rails te bezetten in plaats van de proberen de strijd naar andere sectoren uit te breiden.
– Een leider van de UNSA (Union nationale des syndicats autonomes, een interprofessionele vakbondsorganisatie), al evenzeer vooroplopend voor de verlengbare staking, verklaarde van haar kant dat in de manifestaties de zaken goed gescheiden dienden te blijven en dat het spoorwegpersoneel niet kon met de ambtenaren kon optrekken omdat die “heel andere eisen hebben”.
Ondertussen waren alle vakbonden al in geslaagd om heimelijk de werkhervatting op te dringen bij de energiebedrijven EDF en GDF. En woensdag 21 oktober, vlak na de manifestatie van de voorafgaande avond, zouden de zes vakbondsfederaties op hun beurt met de regering gaan onderhandelen over een ‘uitweg’ voor het spoorwegpersoneel rond een afzonderlijk ‘programma van eisen’.
Ondanks de wil van de regering om het arbeidersverzet te breken, ondanks de vermenigvuldiging van de geen tegenspraak duldende aanmaningen van de regering om het werk te hervatten, ondanks de medeplichtigheid en al het ondermijningswerk en de strijdsabotage door de vakbonden, blijven niet alleen de woede en de strijdbaarheid van de arbeiders bestaan, maar de wil om de verschillende brandhaarden van de strijd met elkaar te verenigingen begint op te laaien. In Rouen bijvoorbeeld ging studenten van de faculteit van Mont-Saint-Aignan op 17 november naar het strijdende spoorwegpersoneel, deelden daar de maaltijd en namen deel van hun algemene vergadering net als aan een actie van het instellen van een ‘gratis tol’ op de snelweg. Stukje bij beetje ontkiemt het idee van de noodzaak van een massale en verenigde strijd van de hele arbeidersklasse om het hoofd te kunnen bieden aan de onvermijdelijke verdere aanvallen door de regering. Daartoe moeten de arbeiders lering trekken uit de sabotage door de vakbonden. Om doelmatig strijd te kunnen leveren, met een gezamenlijke en solidaire reactie waarbij steeds geprobeerd wordt hun strijd uit te breiden, kunnen ze slechts op hun eigen krachten rekenen. Ze hebben geen andere keuze dan hun strijd zelf ter hand te nemen en alle valstrikken, alle verdelingsmanoeuvres en sabotage door de vakbonden onschadelijk te maken.
Meer dan ooit is de toekomst aan de ontwikkeling van de strijd van de klasse.
Wim / 18.11.2007
Vorige week zijn Sarkozy en zijn handlangers, de regering Fillon/Hortefeux/Pécresse en consorten (met de heimelijke steun van de ‘Parti Socialiste’ en heel ‘veelkleurig links’), de Rubicon van de schande en het sadisme overgestoken. Na het met gewapende macht over de Franse grenzen jagen van asielzoekers in naam van de selectiepolitiek van ‘beperkte immigratie’, zijn het nu de stakende studenten en scholieren die hard door de politie worden aangepakt. Een wrede repressie daalde neer op de studenten en scholieren die strijden tegen de wet ter privatisering van middelbare scholen en universiteiten (de LRU). In naam van ‘democratie’ en ‘vrijheid’ deden sommige rectors van middelbare scholen en universiteiten, in dienst van het kapitaal, een schandelijk beroep op oproerpolitie en mobiele brigades om de gesloten en bezette faculteiten te ontzetten in Nanterre, Tolbiac, Rennes, Aix-Marseille, Nantes, Grenoble…
In Rennes en vooral Nanterre was de repressie wel heel smerig. Na eerst opdracht te hebben gegeven tot ingrijpen door bewakers met politiehonden lieten de rectoren de oproerpolitie CRS de gebouwen bestormen. De bezettende studenten werden verjaagd met knuppels en traangas. Meerdere werden gewond en gearresteerd. De politie ging zo ver in sadisme dat de bril (symbool van wie studeert en leest!) van een student uit Nanterre werd afgerukt en verbrijzeld. De media in dienst van Sarkozy en van het kapitaal rechtvaardigden de repressie door het woord te verlenen aan de rectors van middelbare scholen en universiteiten. Die van Nanterre beweerde in het avondjournaal van France 2 op 13 november dat “het niet ging om strijd maar om criminaliteit”. En zijn hysterische collega-lakei uit Rennes beweerde schaamteloos dat het ging om oproer van “terroristen en Rode Khmers”.
Het is overduidelijk dat de voormalige eerste smeris van Frankrijk, Sarkozy, bijgenaamd Nicolas de Kleine, vastbesloten is om met de hogedrukspuit de Franse middelbare scholen en universiteiten schoon te maken en om de kinderen van de arbeidersklasse als ‘schooiers’, als ‘uitschot’, als ‘criminelen’ (volgens de rector van Nanterre) te brandmerken. En al wie ‘aan politiek doet’ (immers, volgens de minister van onderwijs, mevrouw Pécresse, op 7 november op het televisiekanaal LCI, “zijn de blokkades eerst en vooral politiek”), is niet meer dan een ‘terrorist’. En terwijl de minister van Binnenlandse Zaken, mevrouw Alliot-Marie haar smerissen het bevel gaf om de aanval in te zetten tegen de bezette faculteiten, drijft haar ‘vriendin’, mevrouw Pécresse, het cynisme ten top met de bewering dat ze “de studenten wil geruststellen” (sic!).
De arbeiders uit de openbare zowel als de private sector moeten de boodschap wel mee krijgen: iedereen die ‘illegale’ of ‘impopulaire’ stakingen begint (en de media van TV-Sarkozy zullen de propaganda er iedere dag inrammen), iedereen, zoals de arbeiders van de spoorwegen en de Parijse metro, die “reizigers gijzelt”, zal als ‘terrorist’, als verstoorder van de ‘openbare orde’ worden aangemerkt.
Maar het ware ‘gele gevaar’ bestaat niet uit de zogenaamde ‘Rode Khmers’ van de middelbare school van Rennes. Het zijn de ‘schooiers’, de stakingsbrekers van de ‘schooiocratie’, die de jonge generaties van de arbeidersklasse aftuigen en uitroken met de zegen van verklikkers en dienstkloppers: de rectors van middelbare scholen en universiteiten. De ware ‘terroristen’, de ware criminelen, dat zijn zij die ons regeren en die het vuile werk verrichten voor een gangster-klasse: de bourgeoisie in verval. Hun orde, dat is die de onverbiddelijke TERREUR van het kapitaal.
Deze klasse van schooiers liet het niet bij het sturen van bijtende politiehonden en knuppelende brigades tegen de stakende scholieren en studenten. In sommige universiteiten die door de smerissen werden ontruimd gingen ze zo ver in hun smeerlapperij dat ze ‘beslag legden’ op de stakingskas van de studenten. In Lyon bijvoorbeeld waren scholieren en studenten die de faculteit bezetten erin geslaagd een appeltje voor de dorst van een paar honderd Euro bij elkaar te krijgen. Terwijl de tot de tanden gewapende oproerpolitie de faculteit ontruimde, legde de schoolleiding beslag op het door de studenten aangevoerde keukenmateriaal en op hun stakingskas. Dat is onwaardig, schandelijk, walgelijk! Deze schurkenstreken van de bourgeoisie zijn vergelijkbaar met die van de vandalen uit de buitenwijken, die in 2006 tijdens de beweging tegen de startbaancontracten gemanipuleerd werden door de burgerlijke staat om in de betogingen scholieren en studenten te grijpen en hun GSM te stelen!
Dat is het ware gelaat van de parlementaire democratie: de ‘openbare’ orde is de orde van het kapitaal. Het is de orde van de terreur en de knuppels, die van smerissen en media. Het is de orde van leugen en manipulatie door TV-Sarkozy! Het is de orde van de Machiavelli’s die proberen ons te verdelen om des beter te heersen, die ons tegen elkaar willen opstoken door de strategie te gebruiken die in het voorjaar van 2006 was ontworpen door de vorige regering Villepin-Sarkozy: ontaarding door geweld!
De woeste repressie tegen scholieren en studenten is een rechtstreekse aanval op heel de arbeidersklasse. De grote meerderheid van scholieren en studenten die strijden tegen de privatisering van het middelbaar onderwijs en de universiteiten en tegen de schoolkeuze van de poen zijn kinderen van proletariërs en niet van weldenkende kleinburgers, zoals de media of de socio-ideologen van het kapitaal beweren. Veel van hen zijn inderdaad kinderen van arbeiders uit de openbare sector of van immigranten (vooral op de middelbare scholen in de buitenwijken zoals Nanterre of Saint-Denis). De proletarische aard van de studentenstrijd tegen de Wet Pécresse kwam duidelijk tot uiting in het feit dat de stakers in staat bleken om hun eisen uit te breiden: in de meeste van de bezette middelbare scholen werd in de eisenplatforms niet enkel intrekking van de LRU geëist maar werden ook de bijzondere pensioenregelingen verdedigd en de wet Hortefeux verworpen, net als de politiek van ‘beperkte immigratie’ van Sarkozy, de eigen bijdragen voor de gezondheidszorg, en alle overige aanvallen van de regering op de hele arbeidersklasse. Ze brachten de noodzakelijke SOLIDARITEIT naar voren die de strijdende arbeiders verenigen tegen corporatistische opsluiting en ‘onderhandelingen’ per bedrijf, per sector zoals de vakbonden dat willen. En de studenten bleken ook in staat deze solidariteit concreet vorm te geven. Zo sloten, in Parijs zowel als buiten de hoofdstad (bijvoorbeeld op 13 en 14 november), verschillende honderden scholieren en studenten zich aan bij betogingen van spoorwegpersoneel dat streed tegen het op de helling zetten van de bijzondere pensioenregelingen. In sommige steden (Rennes, Caen, Rouen, Saint-Denis, Grenoble) werd deze solidariteit van de kant van de jonge generaties van de arbeidersklasse warm onthaald door het spoorwegpersoneel dat hen toegang verleende tot de algemene vergaderingen en gezamenlijke acties voerden met de studenten (zoals acties aan de afritten van de tolwegen waar studenten en spoorwegarbeiders de automobilisten gratis doorlieten en het doel van hun strijd uitlegden). Nu zijn er dus studenten en spoorwegarbeiders die samen nadenken, samen discussiëren, samen actie voeren en sameneten. In sommige middelbare scholen (geleid door menselijke wezens en niet door hysterische hyena’s die met de wolven in het bos huilen), sloot het onderwijzend en administratief personeel zich eveneens bij hun actie aan, zoals in Parijs 8-Saint-Denis.
Deze proletarische aard van de studentenstrijd wordt ook nog door een ander feit bevestigd: de studenten bezetten de universiteiten niet alleen om over gebouwen te beschikken om er hun algemene vergaderingen te houden en om er politieke debatten te voeren die open staan voor iedereen (ja zeker, mevrouw Pécresse, mensen, omdat zij, in tegenstelling tot apen, over het spraakvermogen beschikken, is een politiek wezen, zoals dat onder andere is aangetoond door onderzoekers in universitaire ‘kwaliteitscentra’); in sommige faculteiten besloten stakende studenten eveneens om gebouwen open te stellen voor de vluchtelingen zonder identiteitspapieren.
En het is precies vanwege deze actieve solidariteit, die zich als een olievlek zou kunnen uitbreiden, dat de regering Sarkozy-Fillon (met haar ‘ijzeren dames’, half-hoer, half-onderdanig (1), Pécresse, Alliot-Marie, Dati) besloten heeft haar smerissen uit te zenden om de arbeidersklasse te radbraken. Wat de Franse bourgeoisie van plan is, dat is het uitvoeren van politiek als die van Thatcher in Groot-Brittannië. Net als daar wil ze iedere solidariteitsstaking verbieden, om de handen vrij te hebben om na de gemeenteraadsverkiezingen in 2008 nog harder toe te slaan. En het is nu, door deze krachtmeting en door het organiseren van de onderdrukking, dat de heersende klasse en haar trekpop Sarkozy de ‘democratische’ orde van het kapitaal wil opleggen.
Ondanks de luidruchtige verkiezingscampagne voor het presidentschap laat de solidariteitsbeweging van scholieren, studenten en sommige spoorwegarbeiders zien dat de lessen van de strijd tegen de startbaancontracten niet zijn vergeten. De solidariteit tussen de strijdende studenten en een deel van de arbeiders van de Franse spoorwegen en de Parijse metro wijst de weg. Alle arbeiders, werkende en werklozen, autochtoon of allochtoon, uit de publieke of de private sector, moeten resoluut die richting inslaan. Dat is de enige manier om een krachtsverhouding in ons voordeel op te bouwen tegen de aanvallen van de bourgeoisie en van haar systeem in verval, die maar één enkel perspectief te bieden heeft voor de jongere generaties: werkloosheid, bestaansonzekerheid, armoede en onderdrukking (vandaag wapenstok en traangas, morgen de kogel!)
Als Sarkozy als hoogste smeris van Frankrijk in 2006 geen brigades inzette tegen de bezettende studenten, dan was dat geenszins uit morele schaamte maar gewoon omdat hij toen kandidaat was in de presidentsverkiezingen en hij potentiële kiezers met kinderen op middelbare scholen te vriend wilde houden. Nu hij aan de macht is, laat hij zijn spierballen zien en wil hij de rekening vereffenen voor de hele Franse bourgeoisie die het niet verkropt dat zij de startbaancontracten in 2006 moest intrekken (had hij geen kleur bekend na de verkiezingen toen hij stelde dat “de staat niet mag wijken”?). Hij wil de kliek rond voormalige eerste minister De Villepin laten zien dat hij niet toegeeft (want, zoals Raffarin, die andere voormalige eerste minister, het stelde, “het is niet de straat die regeert”).
Het cynisme waarmee hij in het openbaar, in naam van ‘openbaarheid van bestuur’, de verhoging van zijn eigen salaris met 140% bekendmaakte, terwijl hij onvermurwbaar blijft in de aanvallen op de levensvoorwaarden van de proletariërs, is een ware provocatie. Door met de spierballen te rollen en een lange neus te maken naar de arbeiders wil hij de volgende boodschap overbrengen: “Het is uitgesloten aan de voorrechten van de bourgeoisie te raken. Ik ben gekozen door de Fransen en heb een blinde volmacht om te doen wat ik wil.” Maar afgezien van de persoonlijke belangen en ambities van dit onheilspellende personage, vertegenwoordigt hij hier de hele kapitalistische klasse: het kapitaal moet de dienst blijven uitmaken. De krachtmeting die hij met de spoorwegarbeiders is aangegaan heeft maar één enkel doel: de hele arbeidersklasse een zware nederlaag toebrengen en het gevoel wegvagen dat de beweging tegen de startbaancontracten achterliet, namelijk dat alleen de strijd loont. Daarom is Sarkozy niet van plan toe te geven aan de spoorwegarbeiders en wil hij de middelbare scholen en universiteiten omvormen in bolwerken van de politie.
Maar wat ook de uitkomst is van deze krachtmeting tussen de regering Sarkozy-Fillon-Pécresse en de arbeidersklasse, de strijd begint al resultaat op te leveren: de solidariteitsbeweging die op gang werd gebracht door de spoorwegarbeiders, door scholieren en studenten, was tevens een aanzet om andere delen van de arbeidersklasse (met name het lesgevend en administratief personeel van scholen en universiteit) in de beweging te betrekken, en zal een blijvend spoor achterlaten in het bewustzijn, net zoals de strijd tegen de startbaancontracten. Zoals alle strijd die op wereldvlak plaatsvindt is het een baken op de weg naar de komende omverwerping van het kapitalisme. De voornaamste winst van de strijd is de strijd zelf, de ervaring, de levende en actieve solidariteit van de arbeiders op weg naar hun bevrijding, naar de ontvoogding van heel de mensheid.
‘Franse’ en allochtone arbeiders, arbeiders uit de openbare en private sectoren, studenten, scholieren, werklozen: eenzelfde, gezamenlijke strijd tegen de aanvallen van de regering! Weg met de politiestaat! Solidariteit van de ganse arbeidersklasse tegenover de terreur van het kapitaal!
Sofiane / 17.11.2007
(1) Noot van de vertalers: “Mi-putes, Mi-soumises”; toespeling op een campagne onder meisjes en vrouwen onder de leuze: “Ni putes, ni soumises” (geen hoer, noch onderdanig).
15 september 2007 was het tachtig jaar geleden dat Herman Gorter overleed in een Brussels hotel. Tien jaar geleden verscheen de tot dusverre uitvoerigste biografie van Herman Gorter, interessant voor wat betreft zijn leven, maar beslist onvoldoende voor wat betreft zijn politieke betekenis (1). Daarom publiceren we hieronder een artikel van Anton Pannekoek uit 1952, ter gelegenheid van het 25-jarig overlijden van Herman Gorter, dat in kort bestek veel beter zijn ware betekenis verwoordt, en dat eveneens in het Frans, Duits en Engels verscheen.
Herman Gorter is tot het Socialisme gekomen langs de weg van de theorie. Als jong dichter van “Mei” nam hij deel aan de sterke opbloei van de dichtkunst in de jaren tachtig, weerspiegeling van een economische opbloei, de opkomst van het kapitalisme in Nederland. Daarna teleurgesteld over het inzinken van deze bloei, zoekende naar de oorzaken, waardoor slechts nu en dan grote dichtkunst in de geschiedenis van de mensheid optrad, kreeg hij ten slotte de geschriften van Marx in handen. En hier vond hij wat hij zocht. Marx leerde hem de geschiedenis begrijpen als een stoffelijke en geestelijke ontwikkeling van de mensheid, gedragen door de economische ontwikkeling. Telkens, zo begreep hij nu, wanneer een nieuwe productiewijze opkwam en een nieuwe klasse tot heerschappij bracht, kwamen de dichters op, die haar grootheid en overwinning bezongen. Maar Marx leerde hem daarbij ook het kapitalisme kennen als het laatste stelsel van uitbuiting der arbeidende massa’s door een heersende klasse, en toonde hem, hoe de arbeidersklasse door haar revolutie, door zich meester van de productiemiddelen te maken, een nieuw stelsel van arbeid tot stand zal brengen zonder klassentegenstelling en uitbuiting.
Toen hij dit inzicht had verworven, bracht het onmiddellijk zijn praktische gevolgen mee. Wilde hij meewerken aan de toekomst en het geluk van de mensheid, dan moest hij zich bij de arbeiders aansluiten en zich in dienst stellen van hun klassenstrijd. Van toen af aan bepaalden deze twee dingen zijn leven en werk: het Marxisme, dat zijn geest vervulde met helder inzicht in de ontwikkeling en groei van de maatschappij en de strijd van de arbeidersklasse, die alle gaven van zijn hart richtte op het grote ideaal van het Socialisme.
In de S.D.A.P., waartoe hij was toegetreden, was hij al spoedig een van de meest gezochte propagandisten. Maar reeds na enige jaren kwamen de conflicten met de politieke leiders, met name Troelstra. In West-Europa was sinds 1895 een gunstige conjunctuur en een sterke ontwikkeling van het kapitalisme ingetreden, die de arbeiders in sterker strijd in vakbeweging dreef, en tevens de noodzaak en de mogelijkheid voor een modernisering van het kapitalisme door sociale hervormingen schiep. Daar de burgerlijke politici, naar de oude liberale beginselen, geheel ingesteld waren op de winstbehoeften van de kapitalisten, moest de strijd voor hervormingen door de socialistische politici gevoerd worden. Daar deze rekenden in het parlement meer te kunnen bereiken, naarmate ze daar meer macht kregen, trachtten zij zoveel mogelijk kiezers en zetels te winnen door een reformistische politiek. De Marxisten, die de verheldering van socialistisch bewustzijn in de arbeiders als hoofddoel van de propaganda beschouwden, zagen in het aankweken van reformisme een bron van verzwakking in de klassenstrijd.
Het was vooral Gorter, die met zijn mede-redacteuren van “De Nieuwe Tijd”, Van der Goes, Henriëtte Roland Holst en Wiedijk, telkens de strijd tegen de politieke leiders aanbond, in 1901 over de agrarische kwestie, in 1902 over de schoolstrijd, in 1903 over de grote spoorwegstaking, de krachtigste uitbarsting van spontane klassenstrijd. Op het partijcongres in 1905 kwam de afrekening; daar de arbeiders de politieke leiders nodig hadden om in het parlement hervormingen te bewerken, sprak de partij-meerderheid haar afkeuring over de criticasters uit.
Voor Gorter brak er nu een rustiger tijd aan, daar hij nu, niet meer bezet door mondeling propagandawerk, zich in eigen studie en literair kon verdiepen. Voortreffelijke brochures kwamen in deze tijd uit zijn handen: over de grondslagen van het Socialisme, over het Reformisme, over het Historisch Materialisme, en ook, in 1912, zijn dichtwerk “Pan”, dat in allegorische vorm de bevrijdingsstrijd van de arbeiders uitbeeldt. De partijkritiek was nu overgelaten aan de jongeren, Wijnkoop, Van Ravesteijn, en Ceton, die als redactie van de daartoe opgerichte “Tribune” deze zo scherp voerden, dat ze in 1909 uitgesloten werden en een nieuwe partij, de S.D.P. oprichtten. Gorter stond natuurlijk aan hun zijde, al liet hij hun de dagelijkse strijd over.
Intussen voltrokken zich op internationaal terrein ontwikkelingen, die ook op de beweging in Nederland terugwerkten. Men had hier in de afgelopen [periode] de internationale strijd tegen het reformisme meegemaakt. Dat, theoretisch telkens verslagen, praktisch steeds meer aan de winnende hand was. Maar nu kwam een andere strijd op. De opbloei van het kapitalisme betrof vooral Duitsland, dat in zijn groot-industriële ontwikkeling alle landen van Europa achter zich liet en Amerika opzij streefde. De Duitse bourgeoisie, eiste haar aandeel in de exploitatie van de verre werelddelen en wapende zich om wereldmacht te veroveren. In Duitsland wilde de uiterste linkerzijde van de S.P. met krachtiger strijdmiddelen, met massa-actie en massastaking van de arbeiders, daartegen optreden. Maar zij vond een nieuwe meerderheid tegenover zich van oud-radicale partij-bureaucratieën, de reformisten. Tegen het dreigend oorlogsgevaar werd in Basel in 1912 een vredescongres gehouden, waar mooie redevoeringen tegen de oorlog werden afgestoken. Gorter was er heen gegaan om een discussie te bewerken over de praktische middelen, waardoor de arbeiders tegen de oorlog zouden kunnen strijden. Maar de discussie werd afgesneden, omdat, zei men, dat het blijken van onze meningsverschillen omtrent de middelen de grote indruk van onze eensgezindheid bij de regering zou verzwakken. Het was natuurlijk net omgekeerd: de regeringen wisten nu, dat zij van de socialistische partijen geen ernstige tegenstand hadden te duchten. In 1914 brak de wereldoorlog uit. Het was een catastrofe van de socialistische arbeidersbeweging ; het was tevens de eerste fase van de ondergang van het Europese kapitalisme.
Wat Gorter in deze catastrofe het diepst trof, was de gewilligheid, waarmee de arbeiders in alle landen zich zonder verzet aan de oorlog en de nationalistische propaganda onderwierpen. In zijn geschrift over het imperialisme en de wereldoorlog zegt hij het scherp: gij hebt de hervormingen gewild, niets dan hervormingen; nu hebt ge gekregen: oorlog, ondergang, dood! Maar hij rekende er ook op, dat de ervaring van de oorlogsellende het proletariaat tot verzet en revolutie zou brengen. Hij zag nu hoe zware strijd de arbeiders wachtte; en met die grotere helderheid van een nabije revolutie werk hij zijn dichtwerk “Pan” uit tot een veel groter rijkdom van detail.
In Rusland brak de revolutie uit, en na een snelle ontwikkeling veroverd de bolsjewistische partij de macht. Gorter leefde vol geestdrift mee; hij zag daarin het begin van de algemene proletarische revolutie, en in zijn brochure “De Wereldrevolutie” (in 1918) riep hij de arbeiders op tot een algemene strijd, gaf een programma dat gedeeltelijk gebaseerd was op de arbeidersraden als vorm van klassen-organisatie, en vierde Lenin als de grote leider van de wereldrevolutie. Toen in november 1918 in Duitsland de revolutie uitbrak, het keizerrijk ineenstortte en de oorlog eindigde, was hij voor herstel van gezondheid in Zwitserland (door oververmoeienis gedurende vele jaren was zijn oorspronkelijk krachtig gestel sterk aangetast); maar hij wist naar Berlijn te komen, waar hij met Liebknecht en Rosa Luxemburg besprekingen hield; vandaar kwam hij terug naar Nederland. In alle landen kwamen de arbeiders in beweging; kommunistische groepen vormden zich uit ultralinkse oppositie van de socialistische partijen (in Nederland had de S.D.P. haar naam reeds in C.P. veranderd); van uit Rusland kreeg hij met zijn medestanders de opdracht om als “West-Europees Bureau” hier de opkomende bewegingen te organiseren. Maar de Duitse revolutie hield geen stand; reeds in haar eerst dagen had Ebert, de voorzitter van de socialistische partij, in overleg met de generaals een nieuwe regering gevormd. De gewapende arbeidersgroepen, in de steek gelaten door de massa’s onder de ban van de partijdiscipline, werden in Berlijn door militaire macht neergeslagen; Liebknecht en Rosa Luxemburg werden vermoord. Door heel Duitsland werden de opstandige arbeiders met hun eerste “raden” door militaire expedities ten onder gebracht. De kans, dat de revolutie zich van Rusland in een stormloop over Duitsland en zo verder zou uitbreiden, was verdwenen. De arbeidersrevolutie, die het kapitalisme moet vernietigen, dat bleek nu, kon alleen de vrucht zijn van een lange, geduldige ontwikkeling van dieper klassenbewustzijn, dat zich op eigen kracht en taak bezint.
Van uit Rusland kwam nu echter de aanwijzing van een andere tactiek: de kommunistische partijen groot en machtig maken door zoveel mogelijk leden en groepen uit de socialistische partijen en winnen, en wel door deel te nemen aan parlementsverkiezingen. Dit vond fel verzet bij tal van aanhangers die als vroegere linkse oppositie in de S.P. alle bederf kenden, dat van het parlementarisme uitging. De meerderheid van de Duitse K.P. was ertegen; maar door een gemene knoeiing van het partijbestuur werd zij uitgesloten, waarop ze een nieuwe partij, de K.A.P., oprichtte. In tal van artikelen in “De Nieuwe Tijd” bestreed Gorter deze nieuwe tactiek. Het griefde hem diep, dat in het oude socialisme zulk een belemmering van goede klassenpolitiek was geweest, nu de kern had aangetast van wat de centrale macht van de wereldrevolutie moest zijn. Het West-Europees Bureau werd door Moskou gediskwalificeerd. Tegen de Duitse en andere oppositie schreef Lenin zijn boekje over het radicalisme als kinderziekte. Gorter, als woordvoerder van de revolutionaire richting, antwoordde hem in zijn “Open Brief aan Lenin”, weldra in het Duits, Frans en Engels vertaald. Hij wees er op, dat de methode van Rusland, waar de boeren aan de zijde van de arbeidersrevolutie hadden gestaan, in West-Europa onbruikbaar moet zijn, omdat de boeren hier over de grond beschikken en kapitalistisch voelen, zodat de arbeiders van hen geen hulp, maar enkel tegenstand te verwachten hebben. De arbeiders in het Westen staan alleen en moeten dus over veel diepere kracht beschikken.
Het was een nieuwe, bittere teleurstelling voor hem, dat, wat zulk een schitterende hoop had opgewekt, nu weer door kortzichtigheid van bekrompen belangenpolitiek was te gronde gericht. Hij wilde echter nog niet alle hoop opgeven en meende door een persoonlijk bezoek aan Moskou, Lenin en de andere leiders te kunnen overtuigen, dat hun tactiek voor West-Europa verkeerd was. De tocht, die hij tezamen met drie Duitse vrienden van de K.A.P. ondernam, was uiterst bezwaarlijk; van Stettin, als verstekelingen op een schip naar Reval en na een moeilijke grensovergang naar Moskou. Hier zette hij in een vergadering van uit alle landen afkomstige afgevaardigden van de Derde Internationale zijn kritiek uiteen. Hij bracht het diepe verschil tussen Oost en West naar voren; trek een lijn, zo sprak hij, van Dantzig naar Triest; zij scheidt de streken, waar de boeren uw vrienden zijn, van die, waar de boeren uw vijanden zijn; met uw tactiek komt gij over die lijn niet heen! Er kwam toen een zo grote beroering in de zaal, dat hij een ogenblik moest ophouden. Toen hij na afloop aan enige hoorders vroeg, wat de reden was geweest, werd hem gezegd, dat in de Poolse oorlog de zegevierend oprukkende rode legers juist op die lijn werden gestuit, doordat de boeren achter hun linies hun verbindingen verbraken; verward door deze ongewone ervaring moesten ze ijlings terugtrekken. Nu voor het eerst had Gorter hun in zijn rede dit vreemde geval verklaard. Natuurlijk had zijn rede verder geen effect. En evenmin had hij succes, toen hij met Lenin vriendschappelijk alle vraagstukken van de arbeidersrevolutie, Europa en Rusland besprak. Lenin ziet alles, zij hij later, van Russisch, niet van wereld standpunt; hij is niet, waarvoor ik hem hield, leider van de wereldrevolutie, maar hij is de Washington van Rusland.
De terugtocht was nog moeilijker; ruw behandeld en half ziek, werd hij ten slotte bij aankomst in Stettin gevangen gezet, en met moeite slaagden Hollandse vrienden er in hem vrij te krijgen.
Het werd nu stiller om hem heen; de kring van zijn medestanders was kleiner geworden. Maar zijn geestelijke kracht was ongebroken. Helderder dan tevoren zag hij nu de maatschappelijke ontwikkeling. Met de Duitse arbeiders van de K.A.P. werkte hij samen, door het schrijven van artikelen en brochuretjes, om de denkbeelden van het radenstelsel verder uit te werken en te verhelderen. Uit deze discussies hebben zich de groepen van “Internationale Kommunisten” gevormd, die in latere jaren wezen en betekenis van de arbeidersraden tot nog groter klaarheid zouden brengen. Tegelijkertijd verdiepte hij zich nu in literair werk. Zijn studiën over de grote dichters uit de wereld-literatuur werkte hij nu breder uit. In het huis in de Verbrande Pan, waar hij, zwervend over duin en strand, de meeste tijd doorbracht, schreef hij het gedicht “De Arbeidersraad”, een epos van de arbeid, een wijde visie op de ontwikkeling van de wereld en de maatschappij. Plannen voor nog groter werk had hij; maar zijn gezondheid, in lange jaren van strijd ondermijnd, begaf het. Ziek uit Zwitserland terugkerend, stierf hij op 15 september 1927 in een hotel in Brussel.
Gorter, als dichter en als socialist even hoog uitstekend boven zijn tijdgenoten, behoort tot de grootste persoonlijkheden van het achter ons liggend tijdperk. Waar hij optrad, in de politieke zowel als in de literaire wereld, won hij vriendschap en verering, door de warme eenvoud van zijn hart, door zijn klare en schitterende geest, door de vastheid van zijn gehele wezen. Zelfs zijn felste politieke tegenstanders konden hem hun respect en bewondering niet onthouden door de volmaakte eerlijkheid, die ook in zijn felst striemende kritiek (als bijv. in zijn “Partijmoraal” zijn betoog kenmerkte. Voor de arbeiders, zijn strijdmakkers, was hij een trouwe en vereerde kameraad, voor de jongere intellectuelen de bewonderde zanger van de schoonheid der wereld. Voor ons is hij in de eerste plaats de onvergetelijke toegewijde medestrijder en voorganger in de bevrijdingsstrijd van de arbeidersklasse.
(1) Herman de Liagre Böhl, Herman Gorter 1864-1927, met al mijn bloed heb ik voor u geleefd, Amsterdam, Uitgeverij Balans, 1996, 559 p.; herdrukt Amsterdam, Uitgeverij Contact, 2000, Serie Olympus.
Op maandag 19 november ging in een grote provinciestad een kleine groep studenten die naar onze laatste openbare bijeenkomst was gekomen met een afvaardiging van oude gepolitiseerde arbeiders en leden van de IKS naar twee algemene vergaderingen van het spoorwegpersoneel. Omdat de vakbonden er voor hadden gezorgd dat de algemene vergaderingen per sector fijnmazig waren opgedeeld gingen onze kameraden uit elkaar om het woord te nemen in twee algemene vergaderingen: één van het stationspersoneel en één van de treinbestuurders.
In de twee algemene vergaderingen was de ontvangst door het spoorwegpersoneel heel hartelijk. In die van het stationspersoneel stelde onze kameraad zichzelf voor, zeggende dat hij niet bij het spoor werkte was maar dat hij een gepensioneerde was die zijn solidariteit kwam betuigen, daaraan toevoegend dat hij, als hem dat vergund werd, graag het woord zou nemen om zijn ideeën over solidariteit naar voren te brengen. Het spoorwegpersoneel dat hem verwelkomd had bedankte hem ervoor dat hij zijn solidariteit kwam betuigen. En ze voegden daar aan toe: “Natuurlijk mag u spreken”.
De algemene vergadering begon om 11.30 uur en eindigde rond 12.30 uur. Om deze algemene vergadering te leiden was er een meute vakbondsvertegenwoordigers aanwezig: FO, CFDT, CFTC, CGT, SUD… Alle sprekers verwezen naar de eisen en zeiden dat er een krachtsverhouding op ‘hoog niveau’ moest worden opgebouwd, om de aangekondigde onderhandelingen voor te kunnen stellen als een strijdperspectief, om te benadrukken dat het de algemene vergaderingen waren die de besluiten zouden nemen, maar dat alles dan wel heel corporatistisch omzwachteld. Het was inderdaad een sectorale algemene vergadering en over de toestand van de studenten en de andere ambtenaren, het in overweging nemen van gemeenschappelijke strijd, daarover werd met geen woord gerept. Eén vakbondsafgevaardigde beweerde zelfs dat het perspectief er in bestond om te strijden voor het ‘afdwingen van hervormingen’ en juist niet om allemaal tezamen te strijden, omdat de richtlijnen van de vakbonden er niet op waren gericht om alles te ‘revolutioneren’. De vertegenwoordiger van de CFDT, van zijn kant, zei dat de departementale federatie het niet eens was met het nationaal niveau, dat had opgeroepen tot beëindiging van de staking.
Als gevolg van deze toespraak, richtte een jonge spoorwegwerker zich tot onze gepensioneerde kameraad, die zijn solidariteit was komen betuigen, en zei: “Als u wilt spreken, dan kan het nu”. De woordvoerders van de vakbond die zagen wat er op het spel stond, zeiden dat er nog even moest worden gewacht alvorens hem het woord te verlenen want eerst moest er gestemd worden over het voortzetten van de staking en vervolgens nog geluisterd naar de actievoorstellen (wat laat zien dat de vakbondsvertegenwoordigers, op de vooravond van de betoging van 20 november, gedwongen waren om in allerijl ‘op de rijdende trein te springen’ hoewel ze in de openbare nutsbedrijven geen enkele oproep tot strijd hadden gedaan uit solidariteit met het spoorwegpersoneel) (1): “naar de loketten gaan om diegenen die aan het werk zijn uit te nodigen voor de betoging van dinsdag, en ze te zeggen dat ze niets riskeerden als ze dat deden” en ook: “het verspreiden van het pamflet de volgende ochtend vroeg bij de metro.”
Het was overduidelijk dat de vakbonden er absoluut geen zin in hadden om het woord te laten aan deze ‘minderheid’ van studenten en anderen, die ‘onrust kwamen zaaien’ in hun jachtgebied door de algemene vergaderingen van de spoormannen te overstelpen met hun ‘ideeënbussen’ zoals ze dat tijdens de beweging tegen de CPE (het startbanencontract) in de lente van 2006 hadden gedaan. Tijdens dit soort van algemene vergaderingen, georganiseerd, geleid en gesaboteerd door de vakbonden, kon geen werkelijk debat plaatsvinden, was er geen daadwerkelijke uitwisseling van ideeën mogelijk. En toch heerste er een echte strijdbaarheid en een werkelijke onvrede. Van de 117 stemmers van het spoorwegpersoneel spraken 108 zich uit voor voortzetten van de staking.
Het was dus pas na de stemming dat onze gepensioneerde kameraad de microfoon mocht nemen (want natuurlijk willen de vakbonden niet dat voorstellen, ingediend door ‘elementen buiten’, die niets te maken zouden hebben met de staking, worden besproken door het spoorwegpersoneel). Ziehier wat hij zei:
“Ik werk niet bij het spoor, ik ben gepensioneerd. Maar ik wil mijn solidariteit betuigen met jullie strijd. Van ‘buitenaf’ gezien is er momenteel meer dan één strijd aan de gang tegen de aanvallen op de arbeids- en levensvoorwaarden van de arbeiders. Jullie strijden voor het in stand houden van jullie pensioenen, de studenten, die toekomstige arbeiders zijn, strijden tegen een hervorming die een deel van het voortgezet onderwijs zal omvormen tot ‘vuilnisfaculteiten’, de werkenden van de openbare diensten (die van onderwijs) betogen morgen betogen hun onhoudbaar wordende arbeidsvoorwaarden en tegen de vele arbeidsplaatsen die geschrapt dreigen te worden. Al die strijd komt neer op het verdedigen van onze levensvoorwaarden. Daarnet hoorde ik zeggen dat er een krachtsverhouding moest opgebouwd worden op ‘hoog niveau’, waarmee ik het eens ben. Maar hoe doen we dat? Ik denk dat we allen tezamen moeten strijden. Want alleen omdat er een grote solidariteit was van de werkenden met de studenten moest de regering terugkrabbelen tegenover de massale betogingen tegen de startbaancontracten. Morgen moet er massaal worden opgetrokken naar de betoging; maar ik denk dat het ook goed zou zijn als er één enkel spandoek zou zijn waarop iets zou staan in de stijl van “Spoorwegpersoneel, studenten: allemaal verenigd in de strijd!” En vervolgens zou het goed zijn als, op het einde van de betoging, in plaats van braaf naar huis te gaan, het spoorwegpersoneel zou gaan discussiëren met de ambtenaren, en de ambtenaren mat de studenten en het spoorwegpersoneel. We moeten met elkaar praten, dat zal ons in staat stellen om de éénheid te smeden die wij nodig hebben. Want tegenover de aanvallen is de enige manier om onszelf te verdedigen, het smeden van die eenheid.”
Deze toespraak werd onder luid applaus toegejuicht.
Voor de algemene vergadering begon had onze gepensioneerde kameraad even met het spoorwegpersoneel gepraat over de leugens van de media. Deze leugens zijn voor iedereen overduidelijk, behalve voor blinden en doven (en de betogers van zondag van de ‘Liberté Chérie’ (de ‘Lieve Vrijheid’, een liberale federatie). Aan het eind van de algemene vergadering kon hij weer praten met een kleine groep van jong spoorwegpersoneel. Hij vroeg ze: “Wat vinden jullie van een gemeenschappelijke spandoek?” Het antwoord van één van hen was: “Aan de basis zijn we er eerder vóór, maar de federaties willen het niet.”
De verdelingsmanoeuvres door de vakbonden konden niet helderder in het licht worden geplaatst. Maar ondanks dat het wordt tegengewerkt door de vakbonden, vindt het idee van de noodzakelijke éénheid en solidariteit haar weg in de hele arbeidersklasse.
In de andere algemene vergadering, die van de treinbestuurders, was de ontvangst van onze kameraden die vergezeld waren van studenten al even hartelijk. Ze konden het woord nemen om dezelfde richting te verdedigen als door onze gepensioneerde kameraad was gedaan. De studenten namen met enthousiasme het idee over van een eenheidsspandoek. De toespraken van de studenten en van onze kameraden werden goed ontvangen ondanks het feit dat de treinbestuurders nog de illusie koesterden dat ze zich geheel alleen doeltreffend kunnen verdedigen door het transport te ‘blokkeren’. Maar het is de eenheid van de arbeiders en niet alleen een ‘blokkade’ die de kracht uitmaakt van de arbeidersklasse. Het fetisjisme van de ‘blokkade’ vormt momenteel de nieuwe slagroomtaart van de vakbonden om een werkelijke uitbreiding en vereniging van de strijd te beletten en het de regering mogelijk te maken haar ‘hervormingen’ er door te jagen.
Sinds 18 oktober komt de opbouw van deze eenheid voortdurend in botsing met het verdelingswerk van de vakbonden. Maar, zoals het groepje studenten zei in een gesprek dat we na de algemene vergadering hadden, “De aanvallen van de bourgeoisie tegen alle sectoren van de arbeidersklasse zijn zo globaal dat in deze situatie de tendens tot de vereniging van de strijd alleen maar versterkt wordt.”
Dit groepje studenten begreep perfect dat, zoals een student van Parijs 3-Censier het in 2006 verwoordde, “als we alleen blijven, dan worden we met huid en haar opgevreten.” En het is omdat zij niet wilden dat hun kameraden bij de spoorwegen geïsoleerd bleven en uiteindelijk ook zouden worden afgeranseld door de milities van het kapitaal dat zij op zoek gingen naar de solidariteit van de echte kommunisten (waarvan een aantal zich nog zeer goed herinnerden dat ze in de jaren 1970 en 1980 spitsroeden moesten lopen tussen de ‘ordediensten’ van de CGT die daartoe door de bonzen waren aangezet). Maar het is waar dat na het neerhalen van de Berlijnse Muur de CGT (en de P‘C’F) behoorlijk ‘gedemocratiseerd’ zijn. Deze studenten die er in slaagden de algemene vergaderingen van het spoorwegpersoneel open te breken (die gegijzeld werden in de gevangenis van het ‘vakbondsgebouw’), zeiden tegen onze kameraden van de ‘oude’ generatie: “Het is tof om ouders zoals jullie te hebben!” Het is een geestesgesteldheid volslagen tegengesteld aan die van sommmige ‘dwarsliggende’ studenten aan het einde van de jaren 1960 (gebrandmerkt door het ‘generatieconflict’) en die, uit rebellie tegen hun ouders die de terreurregimes hadden beleefd onder de nazi’s en de stalinisten, ‘alle ouderen in concentratiekampen’ wilden opsluiten (2)!
De toespraken van onze kameraden hadden niet ten doel om te hengelen en ‘partijkaarten’ te slijten, want de IKS is geen organisatie die (in tegenstelling tot de troskisten en de organisaties van ‘meervoudig links’), deelneemt aan het burgerlijk verkiezingscircus. Zij probeert evenmin ‘de beweging onder controle te krijgen’ zoals de zoete ‘anti-partij’-dromers en de ware ‘overnemers’ van allerlei slag het voorstellen.
Diegenen die nog altijd schreeuwen “Pas op voor de Wolf!” door te waarschuwen tegen “tot hun tanden bewapende bolsjewieken”, kan alleen maar worden aanraden om uit de werkelijke geschiedenis te leren en uit de al tientallen jaren door de mooischrijvers van de bourgeoisie (de media en de kleinburgerij van de republikeinse intelligentsia) leugenachtig opgediste sprookjes. De nieuwe generaties van de arbeidersklasse, of het nu spoorwegpersoneel is of om studenten gaat, ontdekken wat echte ‘democratie’ en echte solidariteit is (zelfs al hebben ze nog de illusies van de jeugd en moeten al moeten ze nog veel ervaring opdoen). De moed waarvan ze blijk gaven door verzet te plegen tegen de richtlijnen van de vakbondsbonzen en het laten opleven van de ware cultuur van de arbeidersklasse laat zien dat de toekomst van de mensheid wel degelijk in hun handen ligt.
GM / 11.2007
(1) Het moet gezegd worden dat in veel arbeidsplekken bij de openbare nutsbedrijven (zoals de ziekenhuizen en ASSEDIC, de werkloosheidsverzekering) de vakbondspamfletten (vooral die van de CGT) waarin werd opgeroepen tot staking en tot de manifestatie van 20 november... de volgende ochtend bezorgd werden.
(2) Veertig jaar later hoeft het geen verbazing te verwekken dat sommige jongeren die ‘verouderd’ zijn en die de ijverigste loopjongens van de bourgeoisie zijn geworden er nu vooral zin in hebben het ‘spook’ van Mei 1968 ‘om zeep te helpen’ door de studenten (die ook het recht opeisen om een beetje te dromen) te ‘vergassen’ of ze op te sluiten in de kerkers van het kapitaal. Maar het is waar dat de edu-castreurs die de etalage van het voortgezet onderwijs schoon willen maken door de laarzen van mijnheer Le Pen te poetsen wat kort van memorie zijn...
De hele zomer lang hebben de twee belangrijkste trotskistische organisaties in Frankrijk, Lutte Ouvrière (LO) en de Ligue Communiste Révolutionnaire (LCR), de ene verklaring na de andere afgelegd om te veroordelen van wat zij noemen: “De vuile oorlog van Israël” (1). LO, bij monde van Arlette Laguiller, beschrijft de gruwelen van de bevolking die verpletterd werd onder de bommen van de Tsahal: “Men kan enkel een immens gevoel van verontwaardiging hebben ten overstaan van beelden uit Libanon die lijken tonen van kinderen die door de Israëlische bommen zijn uiteengereten in een kelder waar ze beschutting dachten te hebben gevonden.” En de LCR organiseerde betogingen om een eind van de oorlog te eisen: “Roept halt, houdt op met afslachten […]. Samen moeten we van ons laten horen om stop te zeggen tegen de oorlog, stop tegen de gruwelen. Opdat het Midden-Oosten eindelijk vrede kent.”
Het spreekt voor zich dat deze slachting van onschuldige mannen, vrouwen en kinderen eenvoudig onverdraaglijk zijn. Toch mag men zich niet laten bedotten, want achter de protesten voor de vrede van deze trotskistische broeinesten gaat eigenlijk de nationalistische ideologie schuil, deze ideologie van de heersende klasse die overal oorlogen teweegbrengt en rechtvaardigt.
De zoveelste imperialistische slachting van deze zomer is het product van het conflict tussen de Israëlische, Palestijnse, Libanese, Syrische en Iraanse bourgeoisie, die elk op hun beurt in het geheim zijn bewapend en gesteund worden door de grootmachten van de planeet, van de Verenigde staten tot Frankrijk, van China tot Rusland (2).
Het is deze werkelijkheid van de oorlogspolitiek van alle staten die wordt ontkend en verdoezeld door LO en LCR. Want eens te meer hebben deze organisaties partij gekozen voor het ene imperialistisch kamp tegen een ander en steunen ze zonder voorbehoud de Libanese en Palestijnse staten. Voor de LCR bijvoorbeeld: “Israël heeft tegen Libanon een totale oorlog ontketent […]. Palestina en Libanon zijn allebei het slachtoffer van éénzelfde imperialistische logica.”
Om hun steun aan sommige naties te rechtvaardigen dreunen deze organisaties ons altijd hetzelfde afgezaagde liedje op. Libanon en Palestina zouden arme kleine staten zijn die onderdrukt worden door de grote en rijke imperialistische staten. Bij monde van LCR klinkt dat aldus: “Deze oorlog is wel degelijk een oorlog van rijke landen tegen arme bevolkingen.” Alles zit er in! Via een woordenspelletje speelt de oorlog zich niet meer af tussen twee kapitalistische naties, die hun bevolking als kanonnenvlees gebruiken, maar tussen ‘rijke landen’ en ‘arme bevolkingen’. Bij elk conflict onderscheiden LO en LCR aldus twee kampen, dat van de imperialistische naties en dat van de naties die er het slachtoffer van zijn en onderdrukt worden. En het is in naam van deze theorie dat deze organisaties in de oorlogen die al meer dan een halve eeuw een bloedbad maken van de planeet, partij hebben gekozen voor Indochina, Algerije, Vietnam, Irak, Servië, Tsjetsjenië… en momenteel voor Libanon en Palestina.
Als we de logica van deze analyse doortrekken, dan lijkt de LCR op deze planeet nog slechts één imperialistische natie te onderscheiden, de Verenigde Staten (en zijn vazal, Israël). Deze organisatie spuwt inderdaad in al haar kolommen haar haat uit over de grootste wereldmacht. Als we haar moeten geloven zouden alleen de Verenigde Staten de oorlog in het Midden-Oosten gaande houden terwijl de Franse staat en de Verenigde Naties zich er slechts schuldig aan maken niet genoeg moed op te brengen om tegen het Amerikaanse militaire monster op te treden en niet genoeg te ijveren voor de vrede! De LCR durft zelfs te beweren dat “enkel de internationale solidariteit het bloedbad kan beëindigen.” Alsof er een ‘internationale solidariteit’ zou kunnen bestaan tussen de kapitalistische haaien! Alsof de Franse, Duitse, Italiaanse en Russische staten elkaar de hand zouden kunnen reiken in een belangenloos en medemenselijk gebaar en gezamenlijk zouden kunnen ijveren voor de vrede in het Midden-Oosten en elders!
Deze politiek van steun aan één gewapend kamp heeft een onmiddellijk en tastbaar gevolg, dat van het rechtvaardigen van de nationalistische haat en de oorlogsbarbarij. Door steun te verlenen aan de Libanese en Palestijnse staten rechtvaardigen en moedigen LO en LCR het ronselen van de meest wanhopige arbeiders voor bloedige strijd waarbij ze niets te winnen hebben en waarbij ze enkel het leven bij kunnen inschieten.
De LCR roept schaamteloos op tot nationaal verzet en aarzelt niet om milities en terroristische organisaties zoals Hezbollah een ‘Libanese verzetsbeweging’ te noemen. Rouge (3) bakt daarbij zoete broodjes met de fracties van de Libanese bourgeoisie die gespecialiseerd zijn in onderdrukking en arbeidersrepressie, en schrok er niet voor terug haar kolommen open te stellen voor militanten van de Libanese Kommunistische Partij (PCL) en gemeenschappelijke verklaringen te publiceren waaruit de meest oorlogszuchtige en chauvinistische ideologie opstijgt: “Ook al is het Libanese verzet kerkelijk van aard (met de Hezbollah namelijk) toch is het volkomen gewettigd en het heeft de politieke steun van de Libanese Kommunistische Partij.” Onder ‘politieke steun’ moet natuurlijk verstaan worden dat deze stalinistische partij actief deelneemt aan het ronselen van de arbeiders voor deze slachtpartij die ‘verzet’ wordt genoemd en het rechtvaardigen van het blindelings afvuren van raketten op de geterroriseerde burgerbevolking die op Israëlisch grondgebied woont. Herinneren wij eraan dat de barbaarse daden van deze milities in drie weken meer dan een honderdtal burgerslachtoffers gemaakt hebben.
De gedachtegang van LO is trouw aan de eigen traditie, dat is te zeggen veel omzichtiger, met hier en daar kritiek op de terroristische organisaties, de PCL of de politiek van de Libanese staat in het algemeen. Maar uiteindelijk blijft het resultaat natuurlijk hetzelfde, een nauwelijks verholen steun aan de burgerlijke en oorlogszuchtige fracties. En alhoewel LO de degens kruist met Hezbollah vergeet het niet te beweren dat “diens ontwapening door de Libanese regering of door de troepen van de Verenigde Naties de bevolking van het zuiden nog weerlozer zou achterlaten tegenover de aanvallen van Israël.”
In het licht van hun nationalistische en oorlogszuchtige politiek kan het gepraat over de vrede en de tranen die door de trotskistische organisaties worden uitgestort, dus niets anders dan woede en afkeer opwekken. Maar het ergste moet nog komen. In naam van de leugenachtige opdeling tussen imperialistische en onderdrukte staten, tussen kolonialistische staten en staten in het verzet, gaat LO zo ver om te pleiten voor gelijke ‘rechten’ op kernbewapening: “Dit vraagstuk stelt zich eveneens voor de huidige wereld, waarin enkele imperialistische grootmachten de wet opleggen aan alle volkeren van de onderontwikkelde landen [het begrip ‘grootmacht’ enerzijds en dat van ‘volkeren’ anderzijds komt hier plots op de proppen]. Als deze volkeren zich willen ontvoogden van deze afhankelijkheid hebben ze natuurlijk het recht om alle militaire middelen in te zetten die hen ter beschikking staan [...]. Bijvoorbeeld als Cuba, dat zo lang bedreigd werd met een directe militaire inval door het Amerikaanse imperialisme, een atoomwapen had bezeten en het zou ingezet hebben tegen de invalsvloot, wie zou er dan het recht hebben om hen dat te verwijten in naam van de ‘onmenselijke aard’ van het kernwapen… of van de risico’s van de vervuiling van de Atlantische Oceaan?” (4). En deze moorddadige en barbaarse politiek, dit ‘recht’ op het bezit en het gebruik van dit vernietigende wapen die de atoombom is, past LO ook toe op Iran en Noord-Korea.
Ziedaar wat er schuilgaat achter de zogenaamde verdediging van de onderdrukte staten en volkeren: de verdediging van een nationalistische ideologie die de arbeiders vastketent aan een grondgebied, aan een staat en uiteindelijk... aan een fractie van de bourgeoisie. In naam van de verdediging van de ‘onderdrukte’ staten, in naam van het nationale verzet tegen de imperialistische invaller rechtvaardigen de trotskisten de ergste wreedheden, de ergste misdaden: van de zelfmoordaanslagen van de Hamas tot de blindelingse raketaanvallen door Hezbollah, van chemische wapens van Irak tot de atoombom van Iran.
Al deze partijdige woordenkramerij is gegrondvest op een leugen, puur bedrog. Want in het kapitalisme in verval bestaan er geen staten meer die niet imperialistisch zou zijn. “De imperialistische politiek is niet het werk van één land of van een groep landen. Hij is het gevolg van de evolutie op wereldschaal van het kapitalisme op een bepaald moment van zijn rijping. Het is van nature een internationaal verschijnsel, een ondeelbaar geheel dat men enkel kan begrijpen vanuit de wederzijdse verhoudingen en waaraan geen enkele staat zich kan onttrekken.” Voorwaar, dat is het wat Rosa Luxemburg al bijna een eeuw geleden schreef in haar beroemde Juniusbrochure (5). Wat ook de grootte van hun legers moge zijn, of ze nu oorlog voeren met machetes, met raketten of met geperfectioneerde aanvalstanks, alle staten zijn imperialistisch. Allen proberen ze zichzelf gewapenderhand waar te maken in de wereldarena of op regionaal vlak, en daarbij gebruiken ze de proletariërs louter als kanonnenvlees en gijzelen ze de burgerbevolking. Daarom was de twintigste eeuw de meest barbaarse eeuw in de geschiedenis van de mensheid. Alle naties, zonder onderscheid, dragen het masker van het imperialisme en zaaien dood en verderf.
De arbeidersklasse heeft dus zeker niet te kiezen voor het ene imperialistische kamp tegen het andere. Dat is een dodelijke valstrik die gespannen wordt door de bourgeoisie in het algemeen en door het trotskisme in het bijzonder. De proletariërs hebben geen vaderland en enkel de ontwikkeling van de hun strijd tegen de eigen nationale bourgeoisie, in alle landen, zal de oorlogsdynamiek van het kapitalisme in zijn geheel kunnen afremmen.
Achter hun ‘pacifistische’ propaganda doen de trotskisten niets anders dan het waanbeeld verspreiden dat vrede mogelijk zou zijn in het kapitalisme en dat een ‘internationale solidariteit’ tussen de staten waarin alle klasse opgaan een einde zou kunnen maken aan de oorlogsbarbarij. De enige solidariteit die een einde kan maken aan alle oorlogen bestaat uit de klassensolidariteit van het wereldproletariaat tegen de kapitalistische klasse in alle landen. In tegenstelling tot de groepen van de trotskistische stroming, moeten de ware kommunistische en revolutionaire organisaties in deze oorlog, net zoals in die van de twintigste eeuw, alle nationale vlaggen wegwerpen en enkel het vaandel hijsen van het proletarisch internationalisme door de arbeiders op te roepen om te weigeren gemene zaak te maken met hun eigen uitbuiters of partij te kiezen in een oorlog die niet de hunne is en die enkel de smerige belangen dient van de heersende klasse. “Deze waanzin, deze bloedige hel zal ophouden op de dag dat de arbeiders [...] elkaar broederlijk de hand zullen reiken, en tegelijk het beestachtige koor overstemmen van de imperialistische oorlogsstokers en rauwe gehuil van de kapitalistische hyena’s door de oude en machtige oorlogskreet van de arbeid aan te heffen: proletariërs alle landen verenigt u!” (R. Luxemburg, Juniusbrochure).
Pavel / 26.08.2006
(1) Alle citaten komen uit artikelen op de websites van deze organisaties https://www.lutte-ouvriere.org [17] en https://www.lcr-rouge.org [18].
(2) Zie ons artikel: Oorlog in het Nabije-Oosten: Is er een andere toekomst dan de kapitalistische barbarij?, in Internationalisme, nr. 327, 15 augustus-15 oktober 2006.
(3) Tijdschrift van de LCR.
(4) Zulke regels laten koude rillingen over de rug lopen; de lezer kan ze vinden in het meest ‘theoretische’ en vooral vertrouwelijke tijdschrift van LO, Lutte de classe, nr. 15, september-oktober 1995, onder de titel: Tegen de Franse kernproeven... en tegen het pacifisme!
(5) Pseudoniem van Rosa Luxemburg voor haar gevangenisgeschriften.
We ontvingen de volgende oproep tot deelname aan de betoging van 6 december 2007 te Brussel, die we gaarne overnemen:
Wie wil donderdag 6/12 mee betogen in Brussel om 13h30 aan het Station Brussel Noord met de studenten tegen het ‘plan Vandenbroucke’?
Ik kreeg een tijd geleden een mail van de Vlaamse Vereniging van Studenten (VVS). Hieronder vind je een deel van dat bericht. Ik ben het niet eens over alle punten, maar het schetst wel kort een paar maatregelen die het ministerie wil doorvoeren.
Minister Vandenbroucke heeft een financieringsplan klaar. En wat voor één! Vanaf 1 januari worden universiteiten en hogescholen gefinancierd op uitgereikte diploma's en bepaalde creditbewijzen. Kansengroepen die moeilijker doorstromen worden financieel minder aantrekkelijk om in te investeren. Bovendien bestaat het gevaar dat er kwistig diploma's uitgedeeld zullen worden.
“Bijna de helft van het universiteitsbudget wordt verdeeld op basis van onderzoeksprestaties, wat de aandacht van de proffen voor onderwijs nog zal verslappen. De overheid wil ook maar een handvol manama's en banaba's financieren. Voor de rest moet je 5.600 tot 25.000 euro ophoesten! Het studiegeld verdubbelt voor wie niet snel genoeg afstudeert. Dat is uiteraard een probleem voor trager doorstromende groepen zoals allochtonen, chronische zieken, studenten met laaggeschoolde ouders, ... Het aanmoedigingsfonds voor gelijke kansen werd groots aangekondigd, maar is met zijn 1% van het totale budget een druppel op de hete plaat. Maar bovenal biedt het plan VDB geen oplossing voor de grootste uitdaging: de structurele onderfinanciering van het hoger onderwijs.”
Het ‘plan Vandenbroucke’ zal enkel voor nog minder kansen op de arbeidsmarkt zorgen en studeren nog duurder maken. Misschien zullen wij, de huidige studenten, de gevolgen niet meteen voelen, maar wat met de studenten van morgen?
De studies die duurder worden liggen in lijn met allerlei stijgende prijzen. Zo stijgen de prijzen van basisproducten (graan, eieren, melk…) en energieproducten en neemt de inflatie toe. Waarom is men verbaasd vast stellen dat de armoede blijft als petroleumprijzen niet eens worden verrekend in de loonindex?
De strijd tegen het ‘plan Vandenbroucke’ maakt denk ik deel uit van een breder, internationaal protest tegen een algemene dalende koopkracht en stijgende werkdruk: midden november gingen in Duitsland de spoorwegarbeiders in staking; vorige week betoogden en staakten in Frankrijk het personeel van de spoorwegen, gas- en elektriciteitsmaatschappijen, het openbaar vervoer en studenten samen tegen allerlei plannen van de regering (o.a. een wet die ‘kwaliteitsscholen’ en ‘vuilnisbakscholen’ zou doorvoeren, voor respectievelijk rijke studenten en ‘de rest’); in Nederland betogen de scholieren tegen een te hoge werkdruk; laatste vrijdag kwamen meer dan 800 personeelsleden van Stad Antwerpen bijeen naar aanleiding van besparingsplannen gericht tegen de 10 000 à 20 000 werknemers (afhankelijk van de bron) van Stad Antwerpen en het OCMW; 15/12 is er een nationale betoging te Brussel tegen de dalende koopkracht.
Is het een toeval dat al dit protest gelijktijdig plaatsvindt? Ik denk van niet. De armoede blijft, de toekomst is onzeker en de ruimte voor een sociaal leen neemt af.
Waarom de betoging van donderdag niet breder zien, als een onderdeel van deze protestgolf tegen een onzekere toekomst? Waarom geen spandoek maken met een slogan die voor iedereen kan gelden en niet enkel voor de studenten? Iets als “Nee aan de bestaansonzekerheid! Allen tezamen tegen armoede! Voor een zekere toekomst!” (iets anders kan ook natuurlijk). Wie wil mee om steun vragen aan vrienden, ouders, familie, kennissen, collega’s en beargumenteren dat onze zaak ook de hunne is, en vice versa?
Sinds kort organiseert de IKS openbare bijeenkomsten in Caen, de stad die mede de bakermat vormde van de beweging van Mei 1968. Onze organisatie heeft er altijd belang aan gehecht om in haar bijeenkomsten ruimte te scheppen voor open en broederlijke discussie waar de arbeidersklasse haar vragen, twijfels en strijd tot uitdrukking kan brengen. Zo was de bijeenkomst van juni bijzonder leerrijk en geanimeerd.
Toch was er één vraagstuk dat ondanks het levendige debat, het onderwerp was van bijzondere belangstelling. De deelnemers vroegen ons inderdaad “Hoe men op een eenvoudige wijze kan uitleggen wat de IKS onder ‘het verval van het kapitalisme’ verstaat?” Het is overduidelijk dat de maatschappij aan het ‘ontsporen’ is, dat alles in het kapitalisme op een catastrofe uitdraait. Maar om verder te gaan dan deze vaststelling, om de dieperliggende oorzaken te begrijpen van de reeksen ontslagen en van de massale werkloosheid, van oorlogen en hongersnoden… moet men zich daadwerkelijk afvragen waarom het kapitalisme een systeem in verval is en historisch ten dode is opgeschreven.
Elke maatschappij ontstaat, groeit en gaat ten onder. Haar geschiedenis kan worden verdeeld in een bloeiperiode, waarin zij haar mogelijkheden tot ontplooiing brengt, en een periode van verval waarin ze een rem wordt voor de verdere ontwikkeling van de mensheid. Het antieke slavendom kwam gedurende een paar duizend jaar tot ontwikkeling om vervolgens langzaam ten onder te gaan en plaats te maken voor het feodalisme. De ineenstorting van het Romeinse Rijk is een voorbeeld van verval dat eenieder bekend is. Het feodalisme of anders gezegd de horigheid, heeft op zijn beurt ook een lange uitbreiding gekend gevolgd door een teloorgang in de hel van pest, cholera en hongersnood.
Het kapitalisme dat zich ontwikkelde vanaf de zestiende eeuw heeft eenzelfde weg afgelegd van bloei en verval, maar met ongelooflijke snelheid. Het dynamisme van deze uitbuitingsmaatschappij was opmerkelijk. Marx schreef daarover:
“Eerst zij heeft bewezen wat de werkzaamheid van de mensen tot stand kan brengen. Zij heeft heel andere wonderen gewrocht dan de Egyptische piramiden, de Romeinse waterleidingen en de gotische kathedralen; ze heeft heel andere tochten volbracht dan volksverhuizingen kruistochten.” (1).
In verloop van twee eeuwen, in de achttiende en negentiende eeuw:
“De behoefte aan een steeds uitgebreider afzet voor haar producten jaagt de bourgeoisie over heel de aardbol. Overal moet zij zich indringen, overal ontginnen, overal betrekkingen aanknopen […] De lage prijzen van haar waren zijn de zware artillerie waarmee zij alle Chinese muren plat schiet, waarmee zij de hardnekkigste vreemdelingenhaat van de barbaren tot capituleren dwingt. Zij dwingt alle naties om zich de productiewijze van de bourgeoisie eigen te maken, indien zij niet te gronde willen gaan; zijn dwingt hen de zogenaamde beschaving bij zichzelf in te voeren, dat wil zeggen bourgeois te worden. In één woord: zijn schept een wereld naar haar eigen beeld.” (2).
Welke kracht stuwt het kapitalisme om zo snel de hele planeet te veroveren in een soort bezeten vraatzucht? De noodzaak om zijn goederen ‘buiten het eigen systeem’ te verkopen! In feite kan het kapitalisme nooit zelf alle goederen verwerken die het produceert. De reden ervan is eenvoudig: de bourgeoisie kan slechts een gedeelte van haar waren verkopen, en slechts een gedeelte aan de arbeidersklasse.
“De door de productieve arbeider zelf geschapen vraag kan nooit een passende vraag zijn, omdat ze niet de volle omvang betreft van wat hij produceert. Zou dat het geval zijn dan zou er geen winst zijn, en bijgevolg geen beweegreden om de arbeid van de arbeider in te zetten. Juist het beschikbaar zijn van een winst uit de één of andere waar stelt een vraag voorop buiten die van de arbeider, die de waar geproduceerd heeft.” (3).
Duidelijk gesteld, de bourgeoisie verdient niets aan de verkoop van haar producten aan Kortom, de bourgeoisie verdient uiteindelijk niets door aan de arbeidersklasse te verlopen; ze krijgt enkel haar eigen geld terug nadat het via het loonzakje van de arbeiders is gepasseerd. Om winst te maken moet zij er voor zorgen dat een deel van haar productie verkocht wordt aan boeren, ambachtlui… aan alle lagen van de maatschappij, die overal ter wereld nog niet “de burgerlijke productiewijze hebben ingevoerd”. Dat is de reden waarom in de negentiende eeuw, toen de veroveringen niet snel genoeg gingen en er bijgevolg onvoldoende markten van ‘buiten’ waren, de overproductie zich manifesteerde en de crisis uitbrak:
“In de crisis breekt een maatschappelijke epidemie uit, die in alle vroegere tijdperken iets onzinnigs zou hebben geleken – de epidemie van de overproductie. De maatschappij ziet zich plotseling in een toestand van tijdelijke barbaarsheid teruggebracht; een hongersnood, een algemene verdelgingsoorlog schijnen haar van alle bestaansmiddelen te hebben afgesneden; de industrie, de handel schijnen vernietigd, en waarom? Omdat zij te veel beschaving, te veel middelen van bestaan, te veel industrie, te veel handel bezit.” (4).
Het kapitalisme moest dus zijn markt over de hele wereld uitbreiden. Maar doordat het op die manier geleidelijk aan de markten van ‘buiten’ opslorpte, verminderde het tevens de afzetmarkten die het nodig had om te overleven. Een vergelijking kan dat verhelderen. Een kuiken groeit binnen een ei door het wit op te slorpen dat het omgeeft. Eenmaal volgroeit neemt het kuiken heel de ruimte in en het begint het aan voedsel te ontbreken, hij bevrijdt zich hieruit door de schaal te breken. De kapitalistische maatschappij ontwikkelt zich ongeveer op dezelfde manier; zijn ‘wit’ zijn de buiten-kapitalistische markten. Maar als die ruimte eenmaal is ingenomen, is er geen schaal om open te breken. Ze probeert dus te groeien in deze te eng geworden ruimte. Elk deel (de afzonderlijke naties) probeert te overleven ten koste van het geheel van het organisme. Dat is nu wat er juist gebeurd is in het begin van de twintigste eeuw, toen het kapitalisme een monster was geworden, een maatschappij in verval, en toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak!
Aan de vooravond van 1914, blijkt “voor het eerst de wereld geheel verdeeld te zijn, zodat er in de toekomst uitsluitend herverdelingen te verwachten zijn, dat wil zeggen het overgaan van de ene ‘bezitter’ naar de andere, geen toe-eigening echter van land dat nog geen eigenaar heeft.” (5).
Als alle continenten ter wereld door het kapitalisme zijn veroverd heeft elk nationaal kapitaal geen andere uitweg meer dan een markt af te pakken van een ander kapitaal.
De negentiende eeuw, in de periode van opkomst van het kapitalisme, is geen eeuw van vrede geweest… verre van dat. Er zijn oorlogen uitgevochten die soms verwoestend waren, zoals de Napoleontische oorlogen of de Amerikaanse Secessieoorlog; soms mobiliseerden ze aanzienlijke economische en menselijke hulpbronnen. De wapens werden steeds geraffineerder en, al tijdens de Secessieoorlog (1860-1865), verschijnen er automatische wapens en kanonnen van groot kaliber, pantserwagens en duikboten. Maar het fundamentele verschil tussen de vervalperiode en de oorlogen van de negentiende eeuw is dat de oorlogen van de periode van opkomst gevoerd werden over met niet al te uitgestrekte gebieden en niet over alle continenten waren verspreid zoals de twee wereldoorlogen. In tegenstelling tot de conflicten sinds 1945 waren ze niet van permanente aard De Eerste Wereldoorlog vormt in dat opzicht een breekpunt; de absurditeit van het conflict, uitmondend in het uitroeien van hele leeftijdsgroepen, alle energie van de oorlogvoerenden mobiliserend tot op het punt dat ze eraan bankroet gaan, was nog maar de voorafschaduwing van alle conflicten die sindsdien hebben plaatsgevonden.
Momenteel vertaalt de permanente staat van oorlog zich in enorme militaire uitgaven in alle landen, direct of indirect de helft of meer van de inkomsten van alle staten opslokken. Het zijn ongehoorde, ongeziene sommen die weggezogen worden in de productie van steeds verfijnder vernietigingsmiddelen. De wetenschap, de industrie, de media, kortom heel de maatschappij staat direct of indirect in dienst van de oorlogseconomie. De fascinatie van de kapitalistische maatschappij voor het militarisme en de oorlog is ongetwijfeld een teken van de doodsstrijd van dit systeem.
Net zoals de oorlog, verandert met het verval ook de economische crisis radicaal van aard. Vóór de Eerste Wereldoorlog vormde de overproductiecrisis telkens een tussenfase tussen elke periode van uitbreiding van de markt, de ‘hartslag van een systeem in volle gezondheid’. In de periode van verval daarentegen wordt overproductie een chronisch verschijnsel.
De crisis van de jaren 1882-1886 is goeddeels vergeten, alhoewel die uitliep op het bankroet van een deel van de Amerikaanse spoorwegmaatschappijen en op de 1 Mei betoging van 1886 in Chicago, die zodanig hard werd onderdrukt dat 1 mei daardoor de Dag van de Arbeid werd. De crisis van 1890-1895 maakte ook niet veel blijvende indruk, ondanks de 15.000 faillissementen, waaronder 600 banken, die alleen al in de Verenigde Staten voor het jaar 1893 staan opgetekend. De crisis van 1929 daarentegen maakte geschiedenis. Het verschil is eenvoudig: de eerste twee duurden niet lang en de uitbreiding die er op volgde heeft de herinnering eraan uit het geheugen gewist. Dat was zeker niet het geval voor de crisis van 1929 door de wereldwijde ramp die er uit voortkwam en de meer absurde gevolgen die ze had: de beursmakelaars van Wall Street die na ‘zwarte donderdag’ zelfmoord pleegden, de Braziliaanse locomotieven die onverkoopbare koffie opstookten, de helft van de Amerikaanse staten die terugvielen op het ruilsysteem bij gebrek aan geld en banken die allemaal bankroet waren, de uittocht van geruïneerde Amerikaanse boeren naar de Californische luchtspiegeling. In Duitsland leeft nog altijd de herinnering aan de monetaire ramp van 1923, toen men een kruiwagen vol geld nodig had om een brood te kopen, en ook de zes miljoen werklozen van 1932 liggen nog vers in het geheugen. Kortom iedereen kent de afschuwelijke ontknoping van deze crisis in de tweede imperialistische wereldslachting.
Vooral, een crisis in de negentiende eeuw duurde nooit langer dan vier jaar. Wat dan te zeggen van de huidige crisis waarvan zojuist de veertigste verjaardag is gevierd? Momenteel zijn perioden van uitbreiding zeldzaam en is economische crisis de regel. Deze permanente crisis komt tot uiting, als nieuw verschijnsel in vergelijking met de negentiende eeuw, in een massale werkloosheid. En de leuze van de Amerikaanse president Hoover uit de grote depressie in 1929 “dat voorspoed om de hoek ligt” toont slechts de verblinding aan van de bourgeoisie voor haar eigen economisch systeem: de groei zal heus wel weer op gang komen!
Sinds 1929 is er weliswaar geen krach meer geweest van een dergelijke omvang, van zo’n stagnatie. Het is waar dat de bourgeoisie heeft geleerd van de ‘Grote Depressie’ door het protectionisme te ‘verbieden’, door op internationale schaal de financiële geldstromen te kanaliseren en vooral door haar toevlucht te nemen tot het systematisch laten oplopen van een massale schuldenlast. Toch heeft zij het probleem van het gebrek aan afzetmarkten en van overproductie niet in het minst opgelost. Ze heeft alleen maar haar historische crisis verspreid over de tijd, met opeenvolgende recessies die steeds heftiger zijn. Zo zijn er open crises geweest in 1970, in 1974-1975, in 1980-1982. In het begin van de jaren 1980 stortten de economieën van de landen van de Derde Wereld in elkaar. In de jaren 1990, die begonnen met de ineenstorting van het voormalige Sovjetblok, werden de machtigste landen van de wereld, vooral de Verenigde Staten en Groot-Brittannië, opnieuw hard door de crisis getroffen. De verschillende ‘wonderen’ waar de bourgeoisie zo prat op ging zijn achtereenvolgens bankroet gegaan, zoals met de Aziatische crisis in 1997 en het uiteenspatten van de Internet-zeepbel in 2001. En nu, op het einde van het jaar 2007, staan we weer voor een nieuwe recessie die bijzonder hard zal huishouden. Voor al deze crises heeft de bourgeoisie maar één enkele ‘oplossing’, namelijk het nog verder voortzetten van haar steeds dollere vlucht vooruit in de schuldenmakerij. Op die manier bereidt ze telkens een steeds diepgaander en algemener recessie voor. De schuldenlasten op wereldvlak zijn fabelachtig geworden. In 2002 was de totale staatsschuld op wereldschaal gestegen tot 60.000 miljard dollar, ofwel het dubbele van de bruto jaarproduct op wereldvlak! En sindsdien begon deze dolle koers naar groeiende schuldenlasten pas goed op gang te komen.
Te midden van deze wereld van ruïnes en stuiptrekkingen kwam het orgaan dat het sociaal behoud waarborgt tot ontwikkeling als kanker: de staat. Deze is uitgezaaid tot in alle geledingen van de maatschappij en vooral in haar economische grondvesten. Zoals de god Moloch uit de oudheid, heeft haar monsterachtige, koude en onpersoonlijke machine alles aangetast waaruit de burgerlijke maatschappij en de mens bestaan. En in plaats van enige ‘vooruitgang’ te betekenen is het staatskapitalisme dat zich meester maakte van heel de planeet, een van de grofste uitingen van de verrotting van de kapitalistische maatschappij.
Er is niet één sociaal, politiek, economisch, cultureel gebied dat aan zijn heerschappij ontsnapt. Heel de nationale economie wordt momenteel geregisseerd door de staat. Hij is over het algemeen de grootste ondernemers van het land, die zijn voorwaarden oplegt aan de banken en de kredietvoorwaarden vastlegt, die de economie beheert via zijn eigen financieringsbehoeften en het beheer van het geld, die al dan niet steun aan exporteurs verleent, al dan niet import toestaat. Hij is het die onderhandelt met de andere staten over de voorwaarden van de wereldhandel, die voor een deel de lonen en het geheel van de uitkeringen bepaalt door middel van de ziekte- en ouderdomsverzekeringen, de pensioenen, als hij al niet rechtstreeks de productie en zijn prijs vastlegt, zoals dat gebeurde in de vroegere Oostbloklanden!
In alle vervalperiodes is het abnormaal opblazen van de staat één van de meest in het oog springende kenmerken. Het militarisme en de politie laten zich in alle geledingen van de samenleving gelden; de geheime politie, het bespioneren van burgers, van mogelijke tegenstanders zowel als de klassenvijand, dat alles zijn intense activiteiten van de kapitalistische staat. Het resultaat daarvan is trouwens dat geen enkel officieel organisme van enige omvang kan ontsnappen aan betutteling door de staat, of het nu om officiële partijen gaat of om de vakbonden, allen direct of indirect gefinancierd met het staatsmanna.
Achter het masker van de burgerlijke democratie gaat slechts het totalitarisme schuil van een klasse die haar onverdeelde heerschappij oplegt aan heel de maatschappij.
De kapitalistische maatschappij heeft altijd meer belangstelling getoond voor de onmiddellijke winst dan voor het welzijn van de mensheid. Ten koste van barbarij en armoede, is ze er desondanks in geslaagd om in de achttiende en negentiende eeuw een vooruitgang te boeken voor de mensheid, door haar in theorie te beschutten tegen materiële schaarste, maar ook door haar beter haar eigen wereld en eigen aard te doen begrijpen. Maar nu is dit zieltogend systeem enkel nog in staat om de mensheid mee te sleuren in haar zelfvernietiging. Haar einddoel is dus geen mooie utopie, het is een absolute noodzaak! Het is idealisme te geloven dat er binnen deze maatschappij nog een toekomst is! Maar toch, als de toekomst die het kapitalisme belooft vol is van donkere wolken en verdriet, kan de arbeidersklasse niet neerslachtig worden en wegvluchten in machteloze jammerklachten.
In de ellende kan men niet alleen de ellende zien! De crisis is de beste bondgenoot van het proletariaat. Zij zal het bewustwordingsproces versnellen over de impasse van de huidige wereld. Op termijn zal ze strijd van de arbeidersklasse steeds verder opvoeren!
Bart
(1) Communistische manifest, Amsterdam, Pegasus, 1988, p. 43-44.
(2) Ibidem, p. 44-45.
(3) Thomas Malthus, instemmend door Karl Marx aangehaald in Grundrisse, vergelijk echter: Theorien über den Mehrwert, MEW, Bd. 26.3, p. 51-52.
(4) Communistisch manifest, ibidem, p. 47.
(5) Lenin, Het imperialisme als hoogste stadium van het kapitalisme, in Keuze uit zijn werken, Moskou, Progres, 1973, p. 320, op. cit.
Links
[1] https://nl.internationalism.org/tag/3/51/religie-en-godsdienst
[2] https://nl.internationalism.org/tag/4/65/pakistan
[3] https://nl.internationalism.org/tag/4/61/azie
[4] https://nl.internationalism.org/tag/4/62/china
[5] https://nl.internationalism.org/tag/2/33/het-nationale-vraagstuk
[6] https://nl.internationalism.org/tag/4/83/midden-en-zuid-amerika
[7] https://nl.internationalism.org/tag/2/28/stalinisme-het-oostblok
[8] https://nl.internationalism.org/tag/2/29/proletarische-strijd
[9] https://nl.internationalism.org/tag/3/45/internationalisme
[10] https://nl.internationalism.org/tag/8/132/tweede-internationale
[11] https://nl.internationalism.org/content/dreigementen-tegen-iran-de-groeiende-irrationaliteit-van-de-kapitalistische-oorlog
[12] https://nl.internationalism.org/tag/4/87/midden-oosten
[13] https://nl.internationalism.org/tag/4/71/frankrijk
[14] https://nl.internationalism.org/tag/7/114/radenkommunisme
[15] https://nl.internationalism.org/tag/8/136/hollandse-en-duitse-linkerzijde
[16] https://nl.internationalism.org/tag/11/155/tussenkomsten
[17] https://www.lutte-ouvriere.org
[18] https://www.lcr-rouge.org
[19] https://nl.internationalism.org/tag/7/126/trotskisme
[20] https://nl.internationalism.org/tag/territoriale-situatie/sociale-situatie-belgie